Bazı Hadislerin Sıhhat Durumuna Dair Ünlü Sûfî Necmüddîn el-Kübrâ’ya Yöneltilen Sorular ve Cevapları

Yıl 2014, Cilt: 14 Sayı: 1, 1 - 33, 03.03.2014

Muhammet Yılmaz

Öz

Bazı Hadislerin Sıhhat Durumuna Dair Ünlü Sûfî Necmüddîn el-Kübrâ’ya Yöneltilen Sorular ve Cevapları

Öz

İslâm Dini’nden beslenen ve tabiatıyla hadislere de bir şekilde yer veren ilim dallarından birisi de Tasavvuf’dur. Muhaddis denilebilecek sûfîler olduğu gibi, sûfî diye nitelenen çok sayıda hadis ravisi veya âlimi de bulunmaktadır. Şu var ki, sûfîlik yönü daha öne çıkanların, Tasavvuf alanında ortaya koyduğu eserlerde, sahihlerin yanı sıra zayıf ve mevzû hadislerin de bulunduğu görülmektedir. Bu durum, sadece sûfilere özgü olmamakla birlikte çoğu kez onlar hakkında genel kabul görmüş bir kanaate dönüşmüş gibidir. İşte bu bağlamda, Necmüddîn el-Kübrâ’nın kendisine yöneltilen sorulara bir hadisçi titizliğiyle verdiği yanıtlar, söz konusu genel kanaatin en azından onun hakkında geçerli olmadığını göstermektedir. Necmüddîn el-Kübrâ’nın öğrencisi tarafından yazılan ve makalemize konu olan risâle, Tasavvuf alanında sıkça atıf yapılan hadisler de dâhil olmak üzere, yaygın olarak dillerde dolaşan bazı rivayetlerin, muhaddislerin kriterlerini ve terimlerini kullanan bir tarikat kurucusu tarafından değerlendirilmesi bakımından kayda değer bir örnek teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, tasavvuf, Necmüddîn el-Kübrâ, sahîh, mevzû

Kaynakça

• Abd b. Humeyd, Ebû Muhammed Abd b. Humeyd b. Nasr el-Kissî (ö. 249/863), elMüntehab min Müsnedi Abd b. Humeyd, thk. Subhî el-Bedrî es-Sâmirî, Mahmûd Muhammed Halîl, es-Sa’îdî, Mektebetü’s-Sünne, Kâhire 1988.
• Abdürrezzâk b. Hemmam, Ebû Bekr Abdürrezzâk es-San’ânî, (ö. 211/827), el-Musannef, thk. Habibürrahman A’zamî, el-Meclisü’l-İlmî, Beyrut 1983.
• Aclûnî, İsmail b. Muhammed (ö. 1162/1748), Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs, Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, Beyrut 1988.
• Açıkel, Yusuf, “Nefsini Bilen Rabb’ini Bilir” Hadis mi?, Kelâm-ı Kibar mı?”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1998, sayı: 5, s. 173-200.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybanî (ö. 241/855), Müsned, thk. Şu’ayb el-Arnaût-Âdil Mürşid, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1995-2008.
• Algar, Hamid, “Necmeddîn-i Kübrâ”, DİA, , İstanbul 2006, XXXII.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasan Nurüddîn Ali b. Sultan Muhammed (ö. 1014/1606), el-Esrârü’lMerfû’a fi’l-Ahbâri’l-Mevdû’a (el-Mevdû’âtü’l-Kübrâ, thk. Muhammed b. Lütfi Sabbâğ. Dârü’l-Emâne, Beyrut 1986; el-Masnu’ fi Ma’rifeti’l-Hadisi’l-Mevdû’ (elMevdû’âtü’s-Suğrâ), thk. Abdülfettah Ebû Gudde, Mektebetü’l-Matbuati’l-İslâmî, Kahire 1984.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tâhir b. Muhammed b. Abdullah (ö. 429/1038), elFark beyne’l-Fırak, Dâru’l-Âfâkı’l-Cedîde, Beyrut 1997.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali (ö. 458/1066), es-Sünenü’l-Kübrâ, thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2003.
• --------, Şu’abü’l-Îmân. thk. Abdulalî Abdulhamîd, Mektebetü’r-Rüşd, Riyâd 2003.
• --------, el-Medhal ile’s-Süneni’l-Kübrâ, thk. Muhammed Ziyaurrahman A’zamî, Dâru’lHulefâ li’l-Kitâbi’l-İslamiyye, Kuveyt (t.y.).
• --------, Kitâbü’z-Zühdi’l-Kebîr, thk. Âmir Ahmed Haydâr, Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, Beyrut 1996.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdülhalik el-Basrî (ö. 292/905), Müsnedü’l-Bezzâr, thk. Mahfuzurrahmân Zeynullah- Âdil b. Sa’d, Sabrî Abdulhâlik, Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hıkem, Medine 1988-2009.
• Brockelmann, Carl, Geschichte der Arabischen Litteratur, Weimar 1898.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmail (ö. 256/870), Sahîhu’l-Buhârî, thk. Izzüddîn Dalî, Imâdü’t-Tayyâr, Yâsir Hasan, Müessesetü’r-Risâle, Dımeşk 2012.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed (ö. 385/995), Sünenü’d-Dârekutnî, thk. Şu’ayb el-Arnaût, Hasan Abdülmün’ım Şelebî, Heysem Abdülgafûr, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 2004.
• Deylemî, Ebû Şücâ’ Şirûye b. Şehredâr b. Şirûye (ö. 509/1115), el- Firdevs bi Me’sûri’lHıtâb, thk. es-Sa’îd b. Besyûnî Zağlûl, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1406/1986.
• Ebû Dâvûd et-Tayalisî, Süleyman b. Dâvûd b. el-Cârud el-Fârisî (ö. 204/819), Müsnedu Ebî Dâvûd et-Tayalisî, thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî, Dâru Hicr, Mısır 1419/ 1999.
• Ebû Davûd, Süleyman b. Eş’as b. İshâk el-Ezdî es-Sicistanî (ö. 275/889), Sünenü Ebî Dâvûd, thk. Sâlih b. Abdilazîz b. Muhammed, Dâru’s-Selâm, Riyâd 1999.
• Ebû Hayyân el-Endülüsî, Esirüddîn Muhammed b. Yusuf el-Ceyyanî (ö. 745/1344), elBahru’l-Muhît, thk. Sıdkî Muhammed Cemîl, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1420.
• Ebû Nu’aym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdullah b. İshâk (ö. 430/1038), Hılyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Asfiyâ, Matbaatü’s-Saâde, Kâhire 1974.
• Ebû Ya’lâ el-Mevsılî, Ahmed b. Ali b. el-Müsennâ (ö. 307/919), el-Mu’cem (Mu’cemu Şüyûhi Ebî Ya’lâ), thk. İrşâdü’l-Hak el-Eserî, İdâretü’l-Ulûmi’l-Eseriyye, Faysalâbâd 1407.
• -------, Müsnedu Ebî Ya’lâ, thk. Hüseyin Selim Esed, Dârü’l-Me’mûn li’t-Türâs, Dımaşk 1984.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer (ö. 606/1209), et-Tefsirü’l-Kebîr (Mefâtîhü’l-Gayb), Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1420.
• Fettenî, Cemâlüddîn Muhammed Tâhir b. Ali el-Hindî (ö. 986/1578), Tezkiretü’l-Mevdû’ât (Kânûnü’l-Mevdû’ât ve’d-Du’afâ, İdâretü’t-Tıbâ’ati’l-Münîriyye, (y.y.) 1343.
• Gökbulut, Süleyman, Necmeddîn-i Kübrâ: Hayatı, Eserleri, Görüşleri, İnsan Yayınları, İstanbul 2010.
• Gölpınarlı, Abdülbaki, Mevlânâ Müzesi Yazmalar Kataloğu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1972.
• Hâkim en-Nisabûrî, Ebû Abdillah İbnü’l-Beyyi Muhammed (ö. 405/1014), el-Müstedrek ‘ale’s-Sahihayn, thk. Mustafa Abdülkadir Atâ, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1990/1411.
• Heysemî, Ebü’l-Hasan Nurüddîn Ali b. Ebî Bekr b. Süleymân (ö. 807/1405), Mecme’u’zZevâid ve Menbe’u’l-Fevâid, Hüsamüddîn el-Kudsî, Mektebetü’l-Kudsî, Kâhire 1994.
• Hût, Ebû Abdirrahman Muhammed b. Derviş (ö. 1276/1859), Esna’l-Metâlib fî Ehâdîsi muhtelifi’l-Merâtib, Mustafa Abdulkâdir Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
• Irâkî, Ebu’l-Fadl Zeynüddîn Abdurrahîm b. el-Huseyn b. Abdirrâhmân, el-Muğnî ‘an Hamli’l-Esfâr (İhyâ’nın hamişinde), Dâru İbn Hazm, Beyrut 2005
• İbn Abdi’l-Berr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillah b. Muhammed en-Nemerî el-Kurtubî, Câmi’u Beyâni’l-İlm ve Fadlih, thk. Ebu’l-Eşbâl ez-Züheyrî, Dâru İbni’l-Cevzî, Suudi Arabistan 1994.
• İbn Arrâk, Ebü’l-Hasan Nuruddîn Ali b. Muhammed b. Ali Kinânî (ö. 963/1556), Tenzihü’şŞerî’ati’l-Merfû’a ‘ani’l-Ahbari’ş-Şerî’ati’l-Mevdû’a, thk. Abdülvehhâb AbdüllatîfAbdullah Muhammed es-Sıddik, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1399.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhim (ö. 235/849), el-Kitâbü’lMusannef fi’l-Ehâdîs ve’l-Âsâr, haz. Kemâl Yûsuf el-Hût, Dârü’t-Tac, Beyrut 1989.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd 281/894, Kitâbü’z-Zühd, thk. Yasin Muhammed Sevvas Dâru İbn Kesir, Dımaşk 1999/1420.
• İbn Hıbbân, Ebû Hâtim Muhammed (ö. 354/965), el-Mecrûhîn mine’l-Muhaddisîn ve’dDu’afâ ve’l-Metrûkîn, thk. Mahmûd İbrâhim Zayed, Dârü’l-Vâ’î, Haleb 1976.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk b. Huzeyme es-Sülemî, (ö. 311/924), Sahihu İbn Huzeyme, thk. Muhammed Mustafa A’zamî, el-Mektebü’l-İslâmî, Beyrut 1975.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüdîn Ebu’s-Se’âdât el-Mübârek b. Muhammedb. Muhammed el-Cezerî (ö. 606/1210), Câmi’u’l-Usûl fî Ehâdîsi’r-Resûl, thk. Abdulkâdir el-Arnaût, Mektebetü’l-Hılvânî, (y.y.) 1971;
• -------, en-Nihâye fi Garîbi’l-Hadîs ve’l-Eser, thk. Tahir Ahmed Zavi-Mahmud Muhammed Tanahî, Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, Kahire 1963.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemalüddîn Abdurrahman b. Ali (ö. 597/120), el-Mevdû’ât, thk. Abdurrahman Muhammed Osman, el-Mektebetü’s-Selefiyye, Medine 1966-1968.
• İsmail Hakkı Bursevî, Ruhü’l-Beyân, Dâru’l-Fikr, Beyrut (t.y.).
• Kudâî, Ebu Abdillah Muhammed b. Selâme b. Ca’fer (ö. 454/1062), Müsnedü’ş-Şihâb, thk. Hamdi b. Abdilmecid Selefi, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1985.
• Kuşeyrî, Abdulkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik (ö. 465/1072), er-Risâletü’l-Kuşeyriyye, thk. Abdülhalîm Mahmûd-Mahmûd b. eş-Şerîf, Dâru’l-Me’ârif, Kahire (t.y.).
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhayy b. Muhammed (ö. 1304/1886), el-Âsârü’lMerfû’a fi’l-Ahbâri’l-Mevdû’a, thk. Muhammed es-Saîd Besyûnî Zağlûl, Mektebetü’ş-Şarkı’l-Cedîd, Bağdat (t.y.).
• -------, el-Fevâidü’l-Behiyye fî Terâcimi’l-Hanefiyye, Dâru’l-Erkâm, Beyrut 1417/1998.
• Merginânî, Abd er-Rahmân b. Ebû Bekr, Fusûlu’l-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, Manisa İl Halk/Akhisar Zeynelzade Ktp., nr. 347.
• --------, Fusûlu’l-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, Riyad Kral Abdülaziz Halk Kütüphanesi, Yazmalar Bölümü, nr. 2308/1.
• Mübârekfûrî, Ebu’l-’Ulâ Muhammed Abdurrahman b. Abdürrahîm (ö. 1353/1935), Tuhfetü’l-Ahvezî bi Şerhi Câmi’i’t-Tirmizî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1990.
• Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tacilârifîn b. Ali (1031/1622), et-Teysir biŞerhi’l-Câmi’i’s-Sagîr Mektebetü’l-İmam eş-Şafiî, Riyad 1988.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysâbûrî, (ö. 261/875), Sahîhu Müslim, neşr. Muhammed Fuad Abdülbaki, Çağrı Yayınları, İstanbul 1981.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref (ö. 676/1277), el-Minhâc fî Şerhi Sahîhi Müslim b. Haccâc, Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, Beyrut 1972/1392
• Sağânî, Ebü’l-Fezâil Radıyyüddîn Hasan b. Muhammed b. Hasan (ö. 650/), Mevdû’âtü’sSağânî, thk. Necm Abdurrahmân Halef, Dârü’l-Me’mûn li’t-Türâs, Dımaşk 1985.
• Sa’îd b. Mansûr, Ebû Osman Sa’îd b. Mansûr b. Şu’be el-Horasanî (ö. 227/842), Sünen, thk. Habîburrahmân A’zamî, Dâru’s-Selefiyye, Hindistan 1982.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed (ö. 902/1497), el-Mekasıdü’l-Hasene fî Beyâni Kesîrin mine’l-Ehâdîsi’l-Müştehire,; thk. Muhammed Osman el-Huşt, Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1985.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr (ö. 911/1505), ed-Dürerü’lMüntesire fi’l-Ehâdîsi’l-Müştehire, thk. Muhammed b. Lütfi Sabbâğ, Câmiatü’lMelik Suud, Riyad 1988.
• Süâlât Ecâbe ‘anhâ Ebu’l-Cennâb Necmüddîn el-Hîvakî el-Kübrâ, Riyad Kral Abdülaziz Halk Kütüphanesi, yazmalar bölümü, nr. 2308/2.
• Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Havlanî (ö. 1250/1834), elFevaidü’l-Mecmû’a fi’l-Ehâdîsi’l-Mevdû’a thk. Abdurrahman b. Yahyâ el-Yemanî, el-Mektebetü’l-İslâmî, Beyrut 1392.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb el-Lahmî (ö. 360/971), Kitâbü’d-Du’â, thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1413.
• -------, el-Mu’cemü’l-Kebîr, thk. Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî, Mektebetü İbn Teymiyye, Kâhire (t.y.)
• -------, er-Ravdü’d-Danî ile’l-Mu’cemi’s-Sagîr li’t-Taberânî, thk. Muhammed Şukûr Mahmûd el-Mektebü’l-İslâmî, Beyrut 1985.
• --------, el-Mu’cemü’l-Evsat, thk. Târık b. Ivadullah b. Muhammed-Abdulmuhsin b. İbrahim el-Huseynî, Dâru’l-Haremeyn, Kâhire (t.y.).
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre es-Sülemî (ö. 279/892), Sünenü’t-Tirmizî, thk. Izzüddîn Dallî, Imâdü’t-Tayyâr, Yâsir Hasan, Müessesetü’r-Risâle, Dımeşk 2011.
• Tokpınar, Mirza Hadislere göre Yahudi ve Hristiyanlara Uymak (eleştirel yorum), İnsan Yayınları, İstanbul 2003.
• Uysal, Muhittin, Tasavvuf Kültüründe Hadis, Yediveren Yayınları Konya 2001.
• Yıldırım, Ahmet, Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, TDV Yayınları, Ankara 2000.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Cemalüddîn Abdullah b. Yusûf b. Muhammed (ö. 762/1360) Nasbü’r-Râye li Ehâdîsi’l-Hidâye, thk. Muhammed Avvâme, Müessesetü’r-Rayyân, Beyrut 1997.