Haricî Gelenekte Nahvî ve Lügavî Tefsir -Tefsiru Kitabillahi’l-Aziz Örneği-

Yıl 2014, Cilt: 14 Sayı: 1, 291 - 306, 03.03.2014

Hatice Teber

Öz

İslâm’da tefsir hareketine hız veren amillerden biri, İslâm’ın birinci asrından itibaren gerek dinî ve gerekse siyasî bir anlayışla ortaya çıkmaya başlayan fırkalardır. Haricîlik İslâm’da ilk ortaya çıkan bir mezhep olma hüviyeti taşıdığından Kur’ân’ı kendi eğilimleri doğrultusunda yorumlamışlardır. Biz bu çalışmamızda ilk dönem Haricî tefsir geleneğinin önde gelen bir temsilcisi olan Hûd b. Muhakkem el-Huvvârî’ye (ö.280/893 civarı) ait Tefsîru Kitâbillâhi’l-Aziz örneğinde nahvî ve lugavi tefsir anlayışını analiz edeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Haricî tefsir, lügavî tefsir, semantik

Haricî Gelenekte Nahvî ve Lügavî Tefsir -Tefsiru Kitabillahi’l-Aziz Örneği-

Öz

Kaynakça

• Akbulut, Ahmet,“Haricîlğin Siyasî Görüşlerinin İtikadîleşmesi”, AÜİFD, XXXI, Ankara 1989.
• Albayrak, Halis, “Mübhemâtu’l-Kur’ân İlmi ve Kur’ân Tefsirindeki Yeri” AÜİFD, XXXII, Ankara 1992.
• Bağdadî, Abdulkahir b. Tahir (429/1037), Mezhepler Arasındaki Farklar (El-Fark Beyne’lFırak), Çev. Ethem Ruhi Fığlalı, İstanbul 1979.
• Câhız, el-Beyân ve’t-Tebyîn, thk. Abdusselâm M. Harun, Mısır 1395.
• Cerrahoğlu, İsmail, Yahya b. Sellam ve Tefsirdeki Metodu, Ankara 1970.
• _______________, Kur’ân Tefsirinin Doğuşu ve Buna Hız Veren Âmiller, Ankara 1968.
• _______________, Tefsir Tarihi, Ankara 1996.
• _______________, “eş-Şeyh Hûd b. Muhakkem el-Huvvâri “Tefsiru Kitâbillahi’l Aziz” (Kitap tanıtma ve Tenkidi), Diyanet İlmi Dergi, XXIX, Ankara 1993.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd, Tâcu’l-Luga ve’s-Sıhahi’l- Arabiyye, Mısır 1376.
• Çalışkan, İsmail, Siyasal Tefsirin Oluşum Süreci, Ankara 2003.
• Eşârî, Ebû Hasan Alî ibn İsmail, (324/936), Makâlâtü’l-İslâmiyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn, thk.M. Muhyiddin, I-II, Beyrut 1995.
• Ezherî, Ebû Mansur Muhammed, (379/980), Tehzibu’l-Luğa, Kahire 1967.
• Fığlalı, Ethem Ruhi, İbadîyye’nin Doğuşu ve Görüşleri, Ankara 1983.
• ___________________, “Haricîler”, DİA, XVI, İstanbul 1997.
• Kalkan, Gökçen, Cemâleddin el-Kasımî ve Tefsirdeki Metodu, Yayımlanmamış Doktor Tezi, Ankara 2007..
• Hizmetli, Sabri, “İtikadi İslâm mezheplerinin Doğuşuna İctimaî Hadiselerin Tesiri Üzerine Bir Deneme” AÜİFD, XXVI Ankara 1983. İbn Nedim, Muhammed, el-Fihrist, Kahire, trz Itfiyiş, Muhammed b. Yusuf, Teysiru’t-Tefsir, Umman 1986.
• İbn Nedim, Muhammed, el-Fihrist, Kahire trz.
• İbn-i Manzûr, Ebû’l-Fazl Cemaleddin Muhammed, (711/1311), Lisânu’l-Arab, Mısır 1374/1955.
• İbn Sallâm, Yahyâ, (200/811), Tesir-i Yahya, (Yazma).
• İbnü’l-Esîr, Ebû Hasan Ali b. Muhammed Abdulkerim, (630/1223), el-Kamil fi’t-Tarih, Beyrut 1965, III.
• Jeffery, A, Materals for the history of the text of the Qur’ân, Leiden 1937.
• ____________, The Foreign Vocabulary of the Quran, Cairo 1937.
• Kırca, Celal, “Mezhebi Tefsir Ekolünün Ortaya Çıkışı”, İslâmi Araştırmalar, Vl, Ankara
• Kutlu, Sönmez, İslâm Düşüncesinde İlk Gelenekçiler, Ankara 2000.
• El-Müberred, Ebû’l-Abbas, , el-Kâmil fî’l-Edeb, thk. M. Ahmed Dali, Beyrut 1406/1986.
• Se’âlibî, Ebû Mansur Abdulmelik, (29/1038), Kitâbu Fıkhı’l-Luga, Mısır 1318.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebîbekr, (911/1505), el-İtkan fi Ulûmi’l-Kur’an, Mısır Şehristanî, Ebû Feth Muhammed b. Abdikerim, (548/1153), el-Milel ve’-n-Nihal, thk. Seyyid Keylanî, Beyrut 1980.
• Teber, Hatice, Hûd b. Muhakkem el-Huvvârî’nin Tefsirinde Yorum Yöntemi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniv. Sos. Bil. Ens. Ankara 2004.
• Watt, W. Montgomery, İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri, Çev. E. Ruhi Fığlalı, Ankara 1981.
• Wellhausen Julius, İslâmiyet’in ilk Devrinde Dinî-Siyasî Muhalefet Partileri, Ankara 1989.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer (538/1144), El-Keşşâf an Hakâikı’t-Te’vîl, Kahire 1373/1953.
• Zebîdî, Muhammed (1205/1790), Tâcu’l-Arûs, X. Mısır 1306.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin, et-Tefsir ve’l-Müfessirun, Kahire 1381/1961.
• Zerkeşî, Bedrüddin, el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Mısır 1957.