İbn Sînâ’nın Varlık Felsefesinde İşrâkî Eğilimler

Yıl 2014, Cilt: 14 Sayı: 2, 191 - 215, 27.11.2015

Muhammed Muhammed Rızâyî - Ahmet Saâdet Çev. Haci Sağlık

Öz

Bu makale, İbn Sînâ hakkında yaygın olan kanaatin aksine, onun düşüncesinden yenilikçi görüşlerini ele alıp ispatlamayı amaçlamaktadır. Bu görüşe göre İbn Sînâ istidlâlî düşüncelere ek olarak, irfânî ve işrâkî düşüncelerden de yararlanmıştır; fakat onun işrâkî görüşleri didaktik istidlâllerinde ve İbn Sînâcı ekollerde gizli kalmıştır. Yani bu yazının amacı “aklî irfan” diye yorumlanabilen kişisel ve aklî tecrübeyi açmaktır. Bu görüşe (aklî irfana göre) göre İbn Sînâ’nın işrâkî risaleleri ve aynı şekilde onun el-İşârât ve’t-Tenbîhât’ının üçlü nematları-hepsi- yapı, görüş ve hedef olarak bir birliğe sahiptir.  Ayrıca İbn Sînâ’nın felsefe külliyeti de bir düzene ve tek yapıya sahiptir. Bu düşünceler sadece onun işrâkî risaleler ile İşârât’ın son üç faslında ve satır aralarında yer almazlar, aynı zamanda onun felsefî sistemini oluşturan metinlerinde ve düşüncesinde onun diğer yazılarıyla beraber birlik amacını takip ederler. Buna göre İbn Sînâ’nın varlık anlayışı Aristo’nun varlık anlayışından farklıdır.

Anahtar Kelimeler

İbn Sînâ, meşşâi, işrâk, Aristo, ontoloji, aklî irfân

İbn Sînâ’nın Varlık Felsefesinde İşrâkî Eğilimler

Öz

Kaynakça

• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed, Tefsîr-i Mâ Be‘det Tabî‘a, Tehrân, Hikmet, 1377.
• İbn Sînâ, el-İşârât ve’Tenbîhât, (thk. Hasan Hasanzâde Âmelî), Kum, Bûstân-i Kitap, 1383.
• --, el - İşârât ve’Tenbîhât, (thk. Muctebî Zâr‘î), Kum, Bûstân-i Kitap, 1381.
• --, el - İşârât ve’Tenbîhât, (Şerh-i Hoca Nasîreddîn Tûsî ve Fahr Râzî), Tehrân, Defter-i Neşr-i Kitâb, trz.
• --, el - İşârât ve’Tenbîhât Me‘a Şerh, Defter-i Neşr-i Kitâb, 1403.
• --, İlâhiyât min Kitâb-i Şifâ, (thk.Hasan Hasanzâde Âmelî), Kum, Bûstân-i Kitap, 1385.
• --, el - Te‘lîkât, (thk. Abdurrahman Bedevî), Kum, Merkez-i Neşr-i Mekteb-i’l ‘İlâm-i’l İslâm, trz.
• --, el- Te‘lîkât, Kum, Defter-i Teblîğât - i İslâmî, 1379.
• --, eş-Şifâ, İlahiyât, Kum, Mekteb - i Âyetullâh el- Uzma el- Mor‘aşî el-Necefî, 1404.
• --, el-Mubâhasât, Kum, Bîdâr, 1413.
• --, el-Mebde’ ve’l Me‘âd, Tehrân, Muesese-i Mutâle‘ât-i İslâmî Dânişgâh-i Mekgîl, 1363.
• --, en- Necât, (ter. ve şerh,Yahya Yesrebî), Kum, Bûstân-i Kitab, 1385.
• --, en- Necât Fî’l Mantık ve’l İlâhiyât, Beyrut, Dâru’l-Ceyl, 1412.
• --, en- Necât, Kahire, 1938(m).
• --, en-Necâtü Minel Farki fî Bahre’l Delâlâti, Tehrân, Dânişgâh-i Tehrân, 1379.
• --, Mantıku’l Meşrikiyîn, Kum, Menşûrât-i Mektebet-i Âyetullâh el- Mor‘aşî el-Necefî, 1405.
• Aristo, Semâ-‘i Tabî ‘î (Fîzîk), (ter. Muhammed Hasan Lotfî), Tehrân, Terh-i Nû, 1385.
• --, Tabîi‘yât, (ter. Mehdî Ferşâd), Tehrân, Emîr-i Kebîr, 1363.
• --, Metâfîzîk, (ter. Şerafeddîn Horâsânî), Tehrân, Goftâr, 1367.
• İkbâl Lâhûrî, Mohammed, Seyr-i Felsefe der Îrân, (ter. A. H. Âryânpûs), Tehrân, Emîr-i Kebîr, 1382.
• Ekberyân, Rıza, Münâsebet-i Dîn û Felsefe Der Cihân-i İslâm, Tehrân, Pejûheşgâh-i Ferheng û Endîşe-yi İslâmî, 1386.
• Toşhihiko, Izutsu, Bınyâd-i Hikmet-i Sobzvârî, (ter. Celâledîn Mocitbevî), Tehrân, Dâniş- gâh-i Tehrân, 1368.
• Hasanzâde Âmelî, Hasan Durûs-i Şerhu’l İşârât ve’Tenbîhât, (Sâdık Hasanzâde’nin katkı- sıyla), Kum, Metbû ‘ât-i Dînî, 1386.
• Dâire’l Mo‘ârif-i Bozorg-i İslâmî, Tehrân, Merkez-i Dâire’l Mo‘ârif-i Bozorg-i İslâmî, 1377.
• Dîbâcî, İbrahim, İbn Sînâ Be Rivâyet-i Eşkverî ve Ardakânî (Zendegînâme-yi İbn Sînâ), Tehrân, Emîr-i Kebîr, 1364.
• Russell, Bertrand, Târîh-i Felsefe-yi Ğarb, (ter. Seyyid Celâleddîn Mocitbevî), Tehrân, Hikmet, 1402.
• Rahmanî, Ğolâmrıza, Hestî Şınâsî-yi Tetbîkî-yi Aristo, Kum, Bûstân-i Kitap,1381.
• Rostgârî Mukeddim Gevherî, Hâdî, Âşnâyî Bâ Hikmet-i Meşşâi ve İşrâk, Kum, Bûstân-i Kitap, 1386.
• Sühreverdî, Şehâbeddîn, Tercome-i Risâle-i Tayr-i İbn Sîna, Şeyhu’l İşrâk’ın Telifleri Dergisi, (Tashîh, Hâşiye ve Mukaddime Seyyid Huseyn Nasr), Tehrân, Pejûheşgâh-i ‘Ulûm-i İnsânî ve Motâle‘ât-i Ferhengî, 1380.
• --, Mecmû‘a-yi Mosennefât-i Şeyhu’l İşrâk, (Tashîh, Hâşiye ve Mukaddime Seyyid Huseyn Nasr, ve Fransızca Mukaddime Tahlil Henrî Korbin), Tehrân, Pejûheşgâh-i ‘Ulûm- i İnsânî ve Motâle‘ât-i Ferhengî,1380.
• Şâygân, Dârvîş, Hanrî Korbin, Âfâk-ı Tefekkor-ı Me’nevî der İslâm-i Îrânî, (ter. Bâkır Perhân), Tehrân, Ferzân Rûz, 1387.
• Şerîf, Meyân Muhammed, Târîh-i Felsefe Der İslâm, (ter. Nasrâllah Pûrcevâdî), Tehrân, Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî, 1362.
• Tebâtebâî, Seyîd Mohammed Huseyn, ‘Ali û Felsefe-i İlâhî, (ter. Seyîd Mohammed Seyîd ‘Ulvî, Kum, İslâmî, 1361.
• Tûsî, Hoca Nasîreddîn, Şerhu’l İşârât ve’Tenbîhât, (thk. Hasan Hasanzâde Âmelî), Kum, Bûstân-i Kitap, 1386.
• Fâhûrî, Henna ve Halîl Elcer, Târîh-i Felsefe Der Cihân-i İslâmî, (ter. A’bdâl Muhemmed Âyetî), Tehrân, İlmî ve Ferhengî, 1386.
• Capleston, Frederick, Târîh-i Felsefe, (ter. Seyyîd Celâleddîn Mocitbevî),Tehrân, İlmî ve Ferhengî, 1386.
• Corbin, Henry, İbn Sînâ ve Temsilhâ-yi İrfânî, (ter. İnşaâellâh Rehmetî), Tehrân, Sâzmân-i Teblîğât-i İslâmî, 1387.
• --,Felsefe-i Îrânî ve Felsefe-i Tetbîkî, (ter. Seyidcevâd Tabâtabâî), Tehrân, 1369.
• Mutahharî, Morteza, Makâlât-ı Felsefî, Tehrân, Hikmet, trz.
• Mo‘alimî, Hasan ve Diğerleri, Târîh-i Felsefey-i İslâmî, Kum, Merkez-i Cihânî ‘Ulûm-i İslâmî, 1385.
• Molla Sadrâ (Sadreddîn İbrahim Şîrâzî), el-Hikmetu’l Müte‘âliyetu fî’l Esfâru’l ‘Akliyetu’l Erbe‘etu, Kum, Matbû’ât-i Dînî, 1382.
• Nasr, Seyyid Huseyn, Se Hekîm-i Muslemân, (ter. Ahmed Ârâm), Tehrân, Emîr-i Kebîr, 1386.
• --, Nezer-i Mutefekirân-i İslâmî Derbâre-yi Tabî‘at, Tehrân, Harezmî, trz.
• Yesrebî, Seyyid Yahya, Tercome û Şerhu’l İlahiyât-i Necât, Kum, Bûstân-i Kitab, 1385.
• Gilson, Etienne, History of Christian Philosophy in the Middle Ages, The Random House.