Kur'ân Işığında Korku ve Etkileri

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 1, 140 - 157, 26.06.2019

Nurdoğan Türk

https://doi.org/10.30627/cuilah.505061

Cited By: 4

Öz

Allah hikmetsiz hiç bir şeyi
yaratmadığı gibi korkuyu da gereksiz ve faydasız yaratmamıştır. Korku duygusu,
Allah’ın kullarına iyilik gözeterek lutfettiği fıtrî bir duygudur. Korkmadan
yaşamak mümkün değildir. Korkuyu yenmek ve korkulan şeye karşı önlem almak
insanın doğasında vardır. Her insan, korkudan emin olmak, huzur ve güven içinde
yaşamak ister. Korkuyu yenemeyen insan, kendini huzurlu ve güvende hissedemez.
Korku, dünya hayatının son bulacağı Kıyâmet gününe kadar varlığını her daim bir
şekilde insanoğluna hissettireceği gibi insanoğlunun gündeminden de hiç
düşmeyecektir. Zira korku, Allah’ın insanoğlunu imtihan ettiği araçlardan
birisi ve üzerinde düşünülmesi gereken Allah’ın âyetlerindendir. Allah korkusu,
kendisinden kaçınılan bir korku olmamış ve beraberinde saygıyı getirmiştir.
Mümin için korku, hem Allah’a olan kurbiyetini ve samimiyetini tesis eden
olumlu bir olgu, hem de imtihan dünyasında zorluklara ve sıkıntılara karşı
direncini ve kararlılığını artıran değerli bir etkendir. Korku, mümini eğiten,
onu kötülükten koruyan, onda oto kontrol sistemi oluşturan yapıcı ve faydalı
bir duygudur. Dolayısıyla yaratılış itibariyle temel insanî duygulardan birisi
olan ‘korku’, bilinç altına yerleşmek suretiyle insanın düşünce ve tasarruflarına
pozitif veya negatif etki yapabilme özelliğini taşır. Hatta bu etki insanı
hayatı boyunca esir alabilir. Korku duygusu, insanı istemi dışındaki söz ve
davranışlara sevk edebilir. Negatif etkiye sahip bir korku, insanın hayatını
altüst edebildiği ve yaşamı o kişi için çekilmez kılabildiği gibi, pozitif
etkiye sahip bir korku, insanın hayatını düzene sokabilir ve yaşamı o kişi için
paha biçilmez bir servet (âhiretin tarlası) yapabilir. Burada önemli olan
korkunun sağlam bir inanç ve güçlü bir irade ile dengelenmesidir. İnsanoğlu
işte bu ince çizgiyi idrak edebilmeli ve korkuyu fırsata çevirebilmelidir.
Gelecekle ilgili korku, kaygı ve endişelerini Kur’ânî buyruklarla gidermeye
çalışmalıdır. İnsan, psikolojik olarak korku ve ümit arasında gidip gelir. Korkunun
yanında onu dengeleyecek bir ümidi de elden bırakmamalıdır. Çünkü dünya hayatı,
ancak âhiretin tarlasıdır. İnsanoğlu dünyada ne ekerse âhirette onu biçecektir.
Kula düşen görev, âhireti için ne ektiğine bakmasıdır. Bu çalışmamızda
Kur’an’ın havf’ı nasıl anlamlandırdığını, onu insanlığa nasıl sunduğunu, Kur’ân
ışığında korkunun insan hayatına etkisini ve diğer varlıkları nasıl
etkilediğini, korku iman ve korku dua ilişkisini ortaya çıkarmaya çalışacağız.
Çalışmanın insanoğlu için bilinmeyen gelecekle ilgili korku, kaygı ve
endişelerini gidermede katkı sunmasını umuyoruz.

Anahtar sözcükler- Kur’ân, İnsan, Havf, Korku, Etki.

Anahtar Kelimeler

Allah, Kur’ân, İnsan, Havf (Korku), Takvâ, Duygu, Etki, Varlık, Dünya

Kaynakça

• Attar, Feridüddin, Tezkiretü’l-Evliya, haz. M. Zahid Kotku, İstanbul: Seha Neşriyat, 1983.
• Aksoy, Ömer Asım, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İstanbul: İnkılap Yay., 1993.
• Beydâvî, Abdullah b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî el-, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, thk. Muhammed Subhî Hasen Hallâk, Muhammed Ahmed el-Atraş, I-III, Beyrût: Dâru’r-Reşîd, 2000.
• Bilgi, İsmail Hilmi, “Kur’ân’da Korku Olgusu Neden ve Nasıl Kullanılmıştır?”, Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, I/2 (2015): 229-251.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Dînî ve Felsefî Ahlâk Lügatçesi, İstanbul: Bilmen Yay., 1967.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil b. İbrâhim b. el-Müğîre el-Cu’fî el-, Sahihu’l-buhârî (el-Câmiu’s-sahîh), Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 2006.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd el-, es-Sıhâh tâcu’-luga’ ve sıhâhu’l-arabiyye, thk. Ahmed Abdu’l-Gafûr Attâr, I-VI, Beyrut: Dâru’l-İlm Lilmelâyîn, 1979.
• Cora, Mustafa, Tâğutî Tutum ve Davranışlar, Burdur: Anıl Grup Matbaacılık, 2017.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf el-, Mu’cemu’t-ta’rifât, thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî, Kahire: Dâru’l-Fadîle, 2004. Çelik, Hacer, “Kur’ân-ı Kerîm’de Havf ve Haşyet”, Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Çelik, Hüseyin, Kur’ân’da Nifâk (Münâfıkların Özellikleri), Ankara: Fecr Yay., 2018.
• Dâmeğânî, el-Huseyn b. Muhammed ed-, Kâmûsu’l-kur’ân ev ıslâhu el-vucûh ve’n-nezâir fi’l-kur’âni’l-kerîm, thk. Abdülazîz Seyyid el-Ehl, Beyrut: Dâru’l-İlm Lilmelâyîn, 1983.
• Ebû Tâlip el-Mekkî, Muhammed b. Ali b. Atiyye, Kûtu’l-kulûb, thk. Mahmûd İbrâhim Muhammed er-Rıdvânî, I-III, Kahire: Mektebetu Dâru’t-Turâs.
• Ersoy, Mehmet Akif, Safahat, İstanbul: Hece Yay., 2009.
• Erkaya, Mahmud Esad, Kur’an Kaynaklı Tasavvuf Kavramları, Ankara: Otto Yay., 2007.
• Ferahîdî, Halil b. Ahmed el-, Kitabü’l-ayn, thk. Abdülhamid Hendâvî, I-IV, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Hâris el-Muhâsibî, Ebû Abdillâh Hâris b. Esed, Risaletu’l-musterşidîn, thk. Abdülfettâh Ebû Gudde, Halep: Daru’s-Selâm, 1954.
• Hökelekli, Hayati, Hüseyin Peker, Faruk Karaca, Abdülkerim Bahadır ve Ali Ulvi Mehmedoğlu, Din Psikolojisi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yay., 2010.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-, İhyâu ulûmiddîn, I-IV, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2005.
• Gökcan, Mansur, “Tasavvufta Havf ve Recâ (Korku ve Ümit) Anlayışı”, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Gökcan, Mansur, “Havf ve Recâ (Korku ve Ümit) Dengesi”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVI/ 2 (2016): 171-192.
• Gökcan, Mansur, “Tasavvufta Allah Korkusu”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IV/2 (2004): 249-276.
• Görmez, Mehmet, Mehmet Emin Özafşar, İsmail Hakkı Ünal, Yavuz Ünal ve Bünyamin Erul, Hadislerle İslâm (Hadislerin Hadislerle Yorumu), I-VII, Ankara: DİB Yay., 2013.
• Gözel, Mehmet, “Kur’ân’da Havf Kavramı”, Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Gündüz, Turgay, “Pedagojik Açıdan Kur’an’da "İnzar" Kavramı ve İlgili Diğer Bazı Kavramların İncelenmesi”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, VII/7 (1998): 523-541.
• İbn Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Ali b. Muhammed el-Hâtimî, Futuhât-ı mekkiyye, I-IX, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1999.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir, et-Tahrîr ve’t-tenvîr, I-XXX, Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyyetü li’n-Neşr, 1984.
• İbn Fâris, Ebu’l Huseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ, Mu’cemu mekayîsi’l-luga, thk. Abdusselâm Muhammed Hârun, I-VI, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1989.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb, Medâricu’s-sâlikîn, I-III, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, trhsz.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İsmail, Tefsîru’l-kur’âni’l-azîm, I-IX, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiye,1988.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sunenu ibn mâce, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, I-II, Kahire: Dâru Ihyâ’il-Kutubi’l-Arabiyye, 1918.
• İbn Manzûr, Cemaleddîn Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-arab, thk. Abdullah Ali el-Kebîr, Muhammed Ahmed Hasbullâh, Hâşim Muhammed el-Şâzilî, I-VI, Kahire: Dâru’l-Meârif, trhsz.
• İbn Miskeveyh, “Ölüm Korkusu, Mahiyeti ve Nefsin Ölümden Sonraki Durumu”, çev. İbrahim Aslan, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, LII/2 (2011): 327-332.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâleddîn Abdurrahmân b. Ali, Nuznetu’l-a’yun en-nevâzır fî ilmi’l-vucûhu ve’n-nezâir, thk. Muhammed Abdulkerîm Kâzım er-Râzî, Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1987.
• İsmail Hakkı Bursevî, Ferahu’r-rûh, Muhammediyye şerhi, haz. Mustafa Utku, İstanbul: Uludağ Yay., 2004.
• Kara, Mustafa, Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, İstanbul: Dergah Yay., 1998.
• Kara, Mustafa, “Havf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XVI:528-529, İstanbul: TDV Yay., 1998-2013.
• Karaman, Fikret, “Korku, Ümit ve Ye’sin Mümin Üzerindeki Etkisi”, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IV/2 (2013): 9-33.
• Karaman, Hayrettin, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kâfi Dönmez ve Sadrettin Gümüş, Kur’ân Yolu, I-V, Ankara: DİB Yay., 2006.
• Kavşut, M. Sait, İnsan: Teolojik Antropoloji, Mâturîdî’nin Düşünce Dünyası, ed.: Şaban Ali Düzgün, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., 2011.
• Kaya, Sibel, “Havf (Kaygı) ve Recâ (Ümit) Kavramlarının Semantik ve Teolojik Tahlili”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Koç, Mustafa, “Ölüm Korkusu Üzerine Kuramsal Açıdan Psikolojik Bir Değerlendirme”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (2002): 7-20.
• Köknel, Özcan, Kaygıdan Mutluluğa Kişilik, İstanbul: Altın Kitaplar Yay., 1985.
• Kurtûbî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr el-, el-Câmi’ li ahkâmi’l-kur’ân, thk. Abdullah b. Abdi’l-Muhsin et-Turkî, I-XXIV, Beyrut: Muessetu’r-Risâle, 2006.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Huseyn Muslim b. el-Haccâc b. Müslim el-, Sahîh-u muslim, I-V, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1991.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdü’l-Kerîm b. Hevâzin el-, er-Risâletu’l-kuşeyriyyetu, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî el-, Te’vîlâtü’l-kur’ân, I-XVIII, İstanbul: Mizan Yay., 2006.
• Mubârekfûrî, Muhammed b. Abdirrahmân ibn Abdirrahîm el-, Tuhfetu’l-ahvezî bi şerhi câmi’it-tirmîzî, Beyrut: Dâru’l-Fikr, trhsz.
• Muhammed Fuâd Abdülbâkî, el-Mu’cemu’l-mufehres li elfâzi’l-kur’âni’l-kerîm, Kahire: Dâru’l-Kütübü’l-Mısriyye,1945.
• Mukâtil b. Suleymân, Ebu’l-Hasen, el-Vucûh ve’n-nezâir fi’l-kur’âni’l-azîm, thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin, Dübey: Merkezu Cum’ati’l-Mâcid li’s-Sekâfe ve’t-Turâs, 2006.
• Necati, M. Osman, Kur’an ve Psikoloji, Ankara: Fecr Yay., 1998.
• Nesaî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb en-, Süneni nesâî, thk. Mektebetu Tahkîki’t-Turâsi’l-İslâmî, I-XII, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, trhsz.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Hâfızuddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd en-, Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl, thk. Yusuf Ali Bedyûy, I-III, Beyrut: Dâru’l-Kelimu’t-Tayyib, 1998.
• Nîsâbûrî, Ebu Abdurrahmân İsmâil b. Ahmed el-Hîrî en-, Vucûhu’l kur’an, thk. Necef Arşî, Meşhed: Mecmau’l-Buhûsi’l-İslâmiyye,1432.
• Nisâbûrî, Ebu’l-Huseyn Muslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-, Sahih-u Müslim, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, I-V, Kahire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1991.
• Ohlender, Erik S., “Kur’ân’da Allah Korkusu (Takvâ): Semantik Değişiklik ve Tematik Bağlam Üzerine Bazı Açıklamalar”, çev. Faruk Özdemir, İslâmî Araştırmalar Dergisi, XXIII/1 (2012): 18-27.
• Özkarataş, Fatoş Su, “Havf”, Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• Polat, Emanullah, “Tosyevî’nin “el-Havf ve’l-Hüzün” Adlı Risâlesinin Tahkîki ve Değerlendirmesi”, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3 (2014): 183-204.
• Râgıb el-İsfahânî, Müfredâtu elfâzi’l-kur’ân, thk. Safvân Adnân Dâvûdî, Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1992.
• Râzî, Fahruddîn Muhammeed b. Ömer b. Huseyn er-, Mefâtîhu’l-ğayb (et-Tefsîru’l-kebîr), I-XXXII, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Sâbûnî, Muhammed Ali es-, Safvetu’t tefâsîr, I-III, Beyrut: Dâru’l-Kur’âni’l-Kerîm, 1981.
• Serinsu, Ahmet Nedim, Kur’an’ın Anlaşılmasında Esbâb-ı Nüzûl’ün Rolü, İstanbul: Şule Yay., 1996.
• Sezgin, Ali Galip, “Eşanlamlılık Bağlamında Kur’ân’da Korku İfade Eden Kelimeler Üzerine Analitik Bir Değerlendirme”, İslâmi Araştırmalar Dergisi, XVI/1 (2003): 38-62.
• Sülün, Murat, Kur’an-ı Kerim Açısından İman-Amel İlişkisi, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Sürücü, İbrahim, “Bir Denge Unsuru Olarak Kur’ân’da Havf ve Reca”, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (2015): 247-268.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr et-, Câmiu’l-beyân an te’vil-i âyi’l-kur’ân, thk. Abdullah b. Abdi’l-Muhsin et-Türkî, I-XXVI, Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Tebrîzî, Ebû Abdullah Veliyyuddîn Muhammed b. Abdullah Hatîb et-, Mişkâtu’l-mesâbîh maa şerhi mir’âtu’l -mesâbîh, I-IX, Hindistan: İdâretu’l-Buhûsu’l-İslâmiyye, trhsz.
• Tehânevî, Muhammed b. A’lâ b. Ali el-Fârukî el-Hanefî et-, Mevsûatu keşşâfi ıstılâhâti’l-funûn ve’l-ulûm, ed. Refîk el-Acem; thk. Ali Dahrûc; diğer dillerdeki kavramları çev. Corc Zeynâtî, Farsça metinleri arapçaya çev. Abdullah Hâlidî, I-II, Beyrut: Mektebetu Lubnan, 1996.
• Türk Dil Kurumu (TDK), Türkçe Sözlük, haz. İsmail Parlatır, Nevzat Gözaydın ve Hamza Zülfikar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998.
• Tirmîzî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ et-, el-Câmiu’l-kebîr, thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, I-VI, Beyrut: Dâru’l Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yay., 2001.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, I-VII, İstanbul: Zehraveyn, 2011.
• Yılmaz, H. Kâmil, 300 Soruda Tasavvufi Hayat, İstanbul: Erkam Yay., 2014.
• Zemahşerî, Cârullah Ebû’l-Kasım Mahmûd b. Ömer ez-, el-Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekavîl fi vucûhi’t-te’vîl, thk. Adil Ahmed Abdu’l-Mevcûd, Ali Muhammed Muavved, I-VI, Riyad: Mektebetu Obekan, 1998.