ABDÜLAZİZ B. MUHAMMED ED-DERÂVERDÎ VE BİR HADİS RÂVÎSİ OLARAK GÜVENİLİRLİĞİ

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 2, 837 - 860, 27.12.2019

Serkan Çelikan

https://doi.org/10.30627/cuilah.553564

Öz

Abdülaziz b. Muhammed ed-Derâverdî, başta Kütüb-i sitte olmak üzere
temel hadis kaynaklarında bulunan birçok rivayetin önemli râvîlerindendir.
Köken itibariyle Horasan’ın Derâverd kasabasından olmakla beraber Medine’de
doğmuş, burada yaşamış, hadis ilmi alanındaki çalışmalarını burada devam
ettirmiş ve yine burada vefat etmiştir. Kendisi, Kütüb-i sitte musannıflarının
şeyhinin şeyhi konumundadır. Ayrıca rivayetlerinin, Müsned ve Musannef
türündeki diğer birçok eserde yer aldığı da görülmektedir. O, yaşadığı dönemin,
Zeyd b. Eslem
(ö.
136/754), Şerîk b. Abdullah b. Ebû Nemir (ö. 144/761), Yahyâ b. Saîd
el-Ensârî
(ö.
143/760), Hişâm b. Urve (ö. 146/763) gibi önemli muhaddislerinden hadis
rivayetinde bulunmuştur. Şube b. el-Haccâc (ö. 160/777), Süfyân es-Sevrî (ö. 161/778), Muhammed b.
İshâk (ö. 151/768), Şâfiî (ö. 204/820), Abdurrahman b. Mehdî (ö.
198/813-14) gibi birçok önemli muhaddis de kendisinden hadis almıştır. Hakkında
nakledilen bazı rivayetlere bakılırsa Arapça gramerini kullanma noktasında iyi
bir seviyede olmadığı anlaşılır. Onun, bir hadis râvîsi olarak güvenilirliği
hakkında ise cerh ve ta’dîl âlimlerinden nakledilen değerlendirmeler olumlu ve
olumsuz yönde olmak üzere farklılık arz etmektedir. Hakkında yapılan olumsuz
değerlendirmelere bakıldığında genel olarak onun zabt sıfatı noktasında
yoğunlaştığı görülür. Kendisinin âdil bir râvî olduğu hususunda ise tespit
edilebildiği kadarıyla herhangi bir ihtilaf vaki değildir.

Derâverdî’nin zabtı ile ilgili, bahsi geçen
birbirinden farklı görüşler konunun araştırılıp açık bir sonuca varma
ihtiyacının bulunduğunu göstermiştir. Ondan nakledilen rivayetlerin bir
kısmının muhteva bakımından, helal ve haram mevzuları ve bazı ibadetlerin
yapılışı ile ilgili olması konunun önemini arttırmaktadır. Bu noktada,
Sahîh’inde tahric etmiş olduğu bazı rivayetlerin isnâdlarında Derâverdî ile
beraber başka bir râvîye de yer vermesi, Buhârî’nin ona tam olarak itimat
etmeyip ikinci bir râvî ile destekleme ihtiyacı duyduğunu göstermesi bakımından
kendisi hakkında bir kusur olarak görülebilir. Ancak Müslim’in ve diğer birçok
musannıfın Derâverdî ile doğrudan ihticâcda bulunduğu da görülmektedir. Bu
durum genel olarak muhaddislerin onun hıfzının sağlamlığını kabul ettikleri
anlamına gelir. Âlimlerin, Derâverdî hakkındaki mezkûr kanaatleri yanında, bu
araştırmada incelenen, onun rivayet etmiş olduğu bazı hadisler de zabtı
hakkında bu olumlu sonucu vermektedir. Derâverdî’den nakledilen bu hadislerin,
farklı isnâdlarla gelen ve sahîh olarak değerlendirilen diğer versiyonları ile
karşılaştırılması sonucunda aralarında görülen uyum, onun, rivayetlerin zabtı
noktasında başarılı olduğunu ve bir hadis râvîsi olarak güvenilirliğini ortaya
koymuştur. Buna göre Derâverdî’nin, bulunduğu isnâdları kusurlu hale
getirmediğini ve naklettiği rivayetlerin hüccet değeri taşıdığını söylemek
mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Kütüb-i sitte, Derâverdî, Râvî, Adalet, Zabt

ABDULAZİZ B. MUHAMMAD AL-DARÂVARDÎ AND HIS RELIABILITY AS A NARRATOR OF HADITH

Öz

Abdulaziz b. Muhammad al-Darâvardî
is one of the most important narrator (râvî) of many narrations in the main
hadith sources, especially in the kutub al-sitta. Although he is originally from
Darâvard
town of Khurasan, he was
born in Madina, where he lived and continued with his studies in the
field of hadith and died there. He has a high position. He is indeed the teacher/narrator (shaykh)
of the authors of kutub al-sitta. In addition, his narrations are also
seen in many other works like musnad and Musannaf. He narrated hadith from the
important muhaddith (scholar of hadith) of the time he lived in. These
muhaddith include Zayd b.
al-Aslam
(d.
136/754), Sharîk b. Abdullah b. Abû Namir (d. 144/761), Yahyâ b. Saîd
al-Ansârî
(d.
143/760) and Hishâm b. Urva (d. 146/763). Many important muhaddith such as
Shuba b. al-Hajjâj
(d.160/777),
Sufyân al- Thawrî
(d.
161/778), Muhammad b. İshâk (d. 151/768), Shâfiî (d. 204/820), Abdurrahman b.
Mahdî (d. 198/813-14) took narations from him. According to
some reports about Darâvardî, it is
understood that he is not at a good level with regard to use of the Arabic
grammar. There
have been both positive and negative opinions, which are narrated from the
scholars of the science of al-jarh wa al-ta'dīl about the reliability of
this narrator.
When we look at the negative opinions, it is seen that it is concentrated on
his attribute of zabt (justice). As far as it can be determined that he is a
justifiable narrator, he is not involved in any dispute.

The different opinions about the
zabt of Darâvardî have shown that the subject needs to be explored and reached
a clear conclusion. The fact that some of the narrations conveyed by him relate
to the content, the issues of halal and haram and how to perfom some rituals,
increase the importance of the issue. At this point, Bukhari mentioned a second
narrator with Darâvardî in his statement of the isnad of some narrations. It is
understood that Bukhari did not completely trust him and therefore needs to
support him with another person. This may well be considered a flaw of him.
However, it can be seen that Muslim and many other authors of hadith books
directly derived from Darâvardî. In general, this means that the muhaddith
accept the soundness of his hifz (memory). In addition to the observations of
scholars about Darâvardî, some hadiths which are examined in this research and
which are narrated by him, give positive results about his zabt. The harmony
between these hadiths and the other versions of the hadiths, which were
narrated from the Darâvardî as compared to the other versions which were
considered as authentic, revealed that it was successful in the point of his
zabt of the narrations and his reliability as a narrator of hadith. According
to this, it is possible to say that Darâvardî does not make the isnâd of
himself defamatory and the narrations he conveyed have a value of evidence.

Anahtar Kelimeler

al-Darâvardî, Kutub al-sittah, Narrator, Justice, Good Memory

Kaynakça

• Abdurrezzak, Ebû Bekr b. Hemmâm es-San‘ânî (ö. 211/826), el-Musannef, I-XI, thk. Habîburrahman el-A‘zamî, el-Meclisü’l-İlmî, Beyrut 1403/1983.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah eş-Şeybânî (ö. 241/855), el-Müsned, I-L, thk. Şuayb el-Arnaût ve diğerleri, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1416/1995.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedruddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa el-Hanefî (ö. 855/1451), Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, I-XXV, tsh. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer,
• Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1421/2001.
• Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr b. Abdulhâlık el-Atekî (ö. 292/904), Müsnedü’l-Bezzâr (Bahru’z-zehhâr), I-XVIII, (thk. Mahfûzurrahman Zeynullah, Âdil b. Sa’d, Sabrî Abdulhâlık eş-Şâfiî), Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, Medine 1988-2009.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmail b. İbrâhîm el-Cu‘fî (ö. 256/869), el-Cami’u’s-sahîh, Dâru’s-Selâm, Riyad 1999.
• Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmail b. İbrâhîm el-Cu‘fî (ö. 256/869), Kitâbu’t-târîhi’l-kebîr, I-IX, thk. Hâşim en-Nedvî ve diğerleri, Dâiratü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, byy., trs.
• Dârekutnî, Ali b. Ömer (ö. 385/995), Sünen, I-V, thk. Şuayb el-Arnaût, Hasen Abdülmün’im Şelebî, Abdullatif Hırzallah, Ahmed Berhûm, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1424/2004.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. el-Fadl b. Behrâm b. Abdussamed et-Temîmî es-Semerkandî (ö. 255/869), Müsnedü’d-Dârimî (Sünenü’d-Dârimî), I-IV, thk.
• Huseyn Selîm Esed ed-Dârânî, Dâru’l-Muğnî, el-Memleketü’l-Arabiyyeti’s-Suûdiyye 1412/2000.
• Ebû Avâne, Ya’kûb b. İshâk el-İsferâinî (ö. 316/928), Müsnedü Ebî Avâne, I-V, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, trs.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî (ö. 275/889), es-Sünen, Dâru İbni’l-Cevzî, Kahire 1432/2011.
• Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Ali b. el-Müsennâ el-Mûsulî (ö. 307/919), Müsnedü Ebî Ya’lâ, I-XIII, thk. Hüseyin Selîm Esed, Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs, Dımeşk 1404/1984.
• Hâkim, Muhammed b. Abdullah en-Nisâburî (ö. 405/1014), el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, I-IV, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1411/1990.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed (ö. 235/849), el-Musannef, I-XXI, thk. Muhammed Avvâme, Dâru’l-Kıble, byy., trs.
• İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed el-Askalânî (ö. 852/1449), Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, I-VIII, Dâru’l-Marife, Beyrut 2005.
• İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed el-Askalânî (ö. 852/1449), Tehzîbu’t-Tehzîb, I-IV, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1995.
• İbn Hacer, Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed el-Askalânî (ö. 852/1449), Takrîbu’t-Tehzîb, I-II, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1415/1995.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed et-Temîmî el-Büstî (ö. 354/965), Sahîhu İbn Hibbân bitertîbi İbn Balabân, I-XVIII, thk. Şuayb el-Arnaût, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1414/1993.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed et-Temîmî el-Büstî (ö. 354/965), Kitâbu’s-sikât, I-X, Dâiratü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, Haydarâbâd 1398/1978.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekir Muhammed b. İshâk (ö. 311/923), Sahîhu İbn Huzeyme, I-IV, thk. Muhammed Mustafa A’zamî, Mektebu’l-İslâmî, Beyrut 1390/1970.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî (ö. 273/886), es-Sünen, I-II, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Dâru’l-Fikr, Beyrut trs.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Meni’ ez-Zührî (ö. 230/845), Kitâbu’t-tabakâti’l-kebîr, I-XI, thk. Ali Muhammed Ömer, Mektebetü’l-Hancî, Kahire 1421/2001.
• İbnü’l-Ca’d, Ali Ebu’l-Hasen el-Cevherî el-Bağdâdî (ö. 230/844), Müsnedü İbni’l-Ca’d, thk. Âmir Ahmed Haydar, Müessesetü Nâdir, Beyrut 1410/1990.
• İclî, Ahmed b. Abdullah b. Sâlih Ebu’l-Hasen, Ma’rifetü’s-sikât, I-II, thk. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî, Mektebetü’d-Dâr, Medine 1405/1985.
• İshâk b. Râhûye, İbn İbrahim b. Mahled el-Hanzalî (v. 238/853), Müsnedü İshâk b. Râhûye, I-V, thk. Abdulğafûr b. Abdulhak el-Belûşî, Mektebetü’l-Îmân, Medînetü’l-Münevvere 1412/1991.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullâh İbn Mâlik b. Ebû Âmir el-Asbahî el-Yemenî (ö. 179/795), el-Muvatta’, I-II, Çağrı Yayınları ve Dâru Sehnûn, İstanbul 1413/1992.
• Mizzî, Ebu’l-Haccâc Cemalüddîn Yusuf (ö. 742/1342), Tehzîbu’l-Kemâl fi esmâi’r-ricâl, I-XXXV, thk. Beşşâr Avvâd Maruf, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1403/1983.
• Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc (ö. 261/875), el-Câmiu’s-sahîh, I-III, Çağrı Yay. ve Dâru Sehnûn, İstanbul 1413/1992.
• Naim, Ahmed (ö. 1934), Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarih Tercemesi ve Şerhi, I-III, DİB Yay., Ankara 1987.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali el-Horâsânî (ö. 303/915), es-Sünen, tsh. Ahmed Şemsüddîn, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2009.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali el-Horâsânî (ö. 303/915), es-Sünenü’l-kübrâ, I-XII, thk. Hasen Abdülmünim Şelebî, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1421/2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref (ö. 676/1278), el-Minhâc şerhu Sahîhi Müslim b. el-Haccâc, I-XVIII, thk. Muhammed Beyyûmî, Dâru’l-Gaddi’l-Cedîd, Kahire 1429/2008.
• Rabî’ b. Habîb, İbn Ömer el-Ezdî el-Basrî (ö. 180/796), el-Câmiu’s-sahîh (Müsnedü’l-İmâm er-Rabî’ b. Habîb), thk. Muhammed İdrîs, Âşûr b. Yusuf, Dâru’l-Hikme-Mektebetü’l-İstikâme, Beyrut-Saltanatu Ammân 1415.
• Süyûtî, Celalüddîn Abdurrahman (ö. 911/1505), Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî, Dâru İbn Hazm, Beyrut 1430/2009.
• Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed (ö. 360/971), el-Mu’cemu’l-kebîr, I-XX, thk. Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî, Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, Musul 1404/1983.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Dâvûd b. el-Cârûd (ö. 204/820), el-Müsned, I-IV, thk. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Türkî, Dâru Hicr, Mısır 1419/1999.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (ö. 279/892), Câmi’u’t-Tirmizî, Dâru’s-Selâm, Riyâd 1999.
• Toksarı, Ali, “Derâverdî”, DİA, IX, s. 162, İstanbul 1994.
• Uğur, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, TDV Yayınları, Ankara 1992.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman (ö. 748/1374), Mîzânü’l-i‘tidâl fi nakdi'r-ricâl, I-VIII, thk. Ali Muhammed Muavvad, Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Abdülfettâh
• Ebû Sinne, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1416/1995.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman (ö. 748/1374), Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, I-XXIX, thk. Şuayb el-Arnaût, Ali Ebû Zeyd, Muhammed Nuaym el-Araksûsî, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1402/1982.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman (ö. 748/1374), el-Muğnî fi’d-duafâ, I-II, thk. Nuruddîn Itır, İdâretü İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî, Katar, trs.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman (ö. 748/1374), el-Kâşif fî marifeti men lehû rivâyetün fi’l-kütübü’s-sitte, I-II, thk. Muhammed Avvâme, Ahmed Muhammed Nemr el-Hatîb, Dâru’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye/Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân, Cidde 1413/1992.