HZ. ÂDEM-İBLÎS KISSASINI NÜZÛL-SÎRET BAĞLAMINDA OKUMAK

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 2, 700 - 723, 25.12.2020

Sami Kılınçlı

https://doi.org/10.30627/cuilah.807058

Cited By: 1

Öz

Kendini mübîn ve hidâyet kaynağı olarak tanıtan Kur’an’ı Kerim’in anlaşılması ve yorumlanmasıyla ilgili birçok metot uygulanmakta ve tartışılmaktadır. Kur’an’ın büyük bir yekûnunu tutan kıssaların nasıl anlaşılması gerektiği de tartışılan konulardandır. Kıssalar genellikle farklı sûrelerde anlatılan parçalarının bir araya getirilip bütüne ulaşma çabasıyla anlaşılmaya çalışılmaktadır. Kur’an-ı Kerim hikmetli bir kitap olduğu için konuları muhataplara en uygun zamanda en doğru üslupla anlatmaktadır. Ancak bazı âyetlerin, konuların hikmetinin keşfedilmesi zor olabilmektedir. Kur’an aynı zamanda hidâyet rehberi olan mesajlar bütünüdür. Bu bütünlüğün izah edilmesi için âyet ve sûreler arasındaki tenâsübe dair mushaf tertibi temelinde çalışmalar yapılmaktadır. Söz konusu çalışmalar tefsir birikimine önemli katkılar sağlamakla birlikte Kur’an’ın asıl tenâsübü nüzul ortamı ve muhataplarıyla olduğu için münâsebâtu’l Kur’an çalışmalarında bu hususun göz ardı edilmemesi gerektiği anlaşılmaktadır. Hz. Âdem-İblîs kıssası Mekkî sûreler ağırlıklı olmak üzere hem Mekkî hem de Medenî sûrelerde anlatılmaktadır. Kıssanın farklı bölümlerinde meleklerin aksine, kibir ve inadından dolayı iblisin Hz. Âdem’e secde etmemesi, Hz. Âdem ve Havvâ’yı avret yerlerinin açığa çıkması için kandırması, lanetlenmesi, insanları Hak yoldan uzaklaştırmak için kıyamete kadar izin alması, bu hedefine ulaşmak için farklı metotlarla mücadele edeceği, meleklerin Hz. Âdem’in halife kılınmasına tepkileri, hatalarını anlamaları gibi konular anlatılmaktadır. Kıssanın bölümleri nüzul-sîret bağlamında okunmadığında kıssada tekrarların yapıldığı düşünülmektedir. Hâlbuki ilgili âyetleri kendi bağlamında ve muhatapları çerçevesinde anladığımızda her parçanın nüzûl şartlarında özel anlamının olduğu görülmektedir. Mekkî sûrelerdeki bölümlerde İslam’a inanmayan müşriklerin inat, haset ve kibirlerinin şeytanın tutumuna benzediği, şeytanı velî edinen inkârcıların ona uyarak Kâbe’yi çıplak tavaf ettikleri, yeme ve içmede yanlış kurallar koydukları, ilahlaştırdıkları melekler Allah’ın emrine itaat ederken kendilerinin şeytanın yoluna tabi oldukları, kâfir oldukları, mahşerde ilahlaştırdıkları cinlerin kendilerine yardımcı olamayacağı gibi hususlar anlatılmakta ve müşriklerin tövbeye davet edildiği anlaşılmaktadır. Kıssada Hz. Peygamber’e hak yolda sebat ve azim göstermesi gerektiği, Hz. Âdem gibi olmaması gerektiği de açıklanmaktadır. Bu sûrelerdeki anlatım metotları Kur’an’ın dinamik dil ve üslubunun muhataplara göre nasıl değiştiğini de göstermektedir. Kıssanın Bakara Sûresindeki bölümünde Mekkî sûrelerde konu edilmeyen Allah’ın halife olarak var etmesi, ona isimleri öğretmesi, meleklerin itirazı ve hatalarını anlamaları konularına yer verilmektedir. Bu âyetlerin öncelikli muhatapları risâletin, ilahî temsilciğin ümmî Araplara verilmesini kıskanan, bundan dolayı İslam’a girmeyip Hz. Peygamber ve Müslümanlara düşmanlık yapan Yahudilerdir. Hz. Peygamber sadece Yahudi kaynaklarında yazılı olan, başkalarının bilmediği tarihi olayları İsrailoğullarına anlattığından Yahudi âlimleri onun peygamber olduğunu anladıkları halde yine de inkâr etmekteydiler. Bundan dolayı da âyetlerin öncelikli olmuşlardır. Hz. Âdem-İblîs kıssasında birçok bilgi tekrar ediliyormuş gibi gözükse de her bağlamda muhatap ve verilmek istenen mesajların değiştiği dolayısıyla tekrarın bulunmadığı görülmektedir. Çalışmanın amacı Kur’an’daki kıssaların nüzûl sürecini dikkate alarak okunmasının önemini, Hz. Âdem-iblîs kıssanın muhataplarını ve verdiği mesajları tespit etmek olduğu için makalede Hz. Âdem’in yaratılışı ve yaşadığı cennet gibi konularda klasik ve modern dönemde yaşanan tartışmalara girilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Bağlam, Nüzûl, Hz. Âdem

READING THE ANECDOTE OF HZ. ÂDEM-IBLÎS IN THE CONTEXT OF REVELATION-PERSONALITY

Öz

Many methods are applied and discussed regarding the understanding and interpretation of the Quran, which introduces itself as a source of guidance and distinction between good and bad. How to understand the anecdotes that comprise a great deal of the Quran are also discussed. Anecdotes are generally tried to be understood by bringing together the parts described in different chapters and constructing a new text
Since the Holy Quran is a wise book, it tells the subjects to the addressees at the most appropriate time with the right style. However, it may be difficult to discover the wisdom of some verses and issues. The Quran is a set of messages that are also guides to the right path. In order to explain this integrity, studies are carried out on the basis of the page arrangement regarding the interrelation between verses and chapters. Mentioned studies make important contributions to the commentary accumulation and as the real interrelation of Quran is with the environment of revelation and its addressees, it is understood that this issue should not be disregarded in the studies of interrelations of Quran.
Hz. Âdem-iblîs anecdote is told in the chapters of both Mecca and Medina, being more weighted in Mecca chapters. It is told in different sections of the anecdote that the devil did not prostrate itself before Hz. Âdem because of its pride and stubbornness unlike angels, that it deceived Hz. Âdem and Eve to reveal their genitals, that it cursed them, it obtained permission until doomsday to keep humans away from the right way, it will fight using various methods for attaining this goal, the reactions of angels when Hz. Âdem was made Khalifa and how they came to their senses.
When the sections of the anecdote is not read in the context of revelation-personality, it is thought that the anecdote repeats itself. However, when we understand related verses in their own context and in the frame of their addressees, it is seen that every part has a special meaning in the conditions of revelation. In the chapters of Mecca, it is told that stubbornness, jealousy and pride of polytheists who did not believe in Islam resembled to the attitude of the satan, deniers who adopted satan as protector circumambulated the Kaaba in a naked way by stringing along with it, they established wrong rules in eating and drinking, while the angels they idolized obeyed the rules of Allah they were subject to the satan’s way, they were heretics and the genii they idolized would not help them in the last judgment and it is understood that polytheists were invited to repenting. It is explained tı the Prophet in the anectode that he should have perseverance and resolution in the right way and he shouldn’t resemble to Hz. Âdem. Methods of narration in these chapters demonstrate that the dynamic language and style of Quran changes according to the addressees.
In the section of the anecdote in the Bakara chapter, appointment of Hz. Âdem as khalifa by Allah, making him learn the names, the objective of the angels and their coming to senses are included. Primary addressees of these verses are the Jewish who were jealous because epistles and divine representation were given to the illiterate Arabs and who did not adopt Islam and became enemies of the prophet and Muslims for this reason. Among these, the addressees are especially the literate who deny that the epistles were true although they knew they were because the prophet told Israelis the historical events nobody else knew because they were written only in Jewish sources, which he learned via revelation. Although it is seen as if knowledge is constantly repeated in the Hz. Âdem-iblîs anecdote, it is observed that the addressee and the message to be conveyed change in every context therefore there is no repetition.
As the aim of the study is to determine the importance of reading the anecdotes in the Quran by considering the revelation process and to determine the addresses and the messages of Hz. Âdem-iblîs anecdote, classic and modern period discussions on the creation of Hz. Âdem and the paradise he lived in were not included in the article.

Anahtar Kelimeler

Commentary, Context, Revelation, Hz. Âdem, İblîs

Kaynakça

• Abduh Muhammed - Rıza Reşid. Tefsîru’l-Menâr. Mısır: Dâru’l-Menâr, 1366/1947.
• Ay, Mahmut. “Kur’an Kıssalarını Hz. Muhammed’in (sav) Kıssası Paralelinde Okumak”, Kur’an Nüzûlünün Medine Dönemi Sempozyumu, X. Tefsir Akademisyenleri Buluşması Sempozyum Bildirileri, (Kahramanmaraş, 17-19 Mayıs 2013), 126-142.
• Câbirî, M. Âbid. Medhal ile’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrût, Merkezu dirâsâti’l-Vahdeti’l-Arabî, 2007.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf. el-Bahru’l-Muhît. thk. Âdil Ahmed Abdulmansur v.dğr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-Uyûn. thk. es-Seyyid b. Abdulmansur b. Abdurrahman, I-VI, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye-Müessesetu’l-Kütübi’s-Sekafi, ts.
• el-Merağî, Ahmed Mustafa. Tefsîru’l-Merâğî. Mısır: Mektebetu ve Matbaatu Mustafa el-Bâbî el Halebî ve evlâduhû, 1365/1946.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Abdullah b. Mes’ûd”, DİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988.
• Derveze, İzzet. Ḳur’anü’l-Mecîd. trc. Vahdettin İnce. İstanbul: Ekin Yayınları, 1997.
• Doğan, İshak. “Nüzûl Ortamı-Sûre-Kıssa İlişkisi (Kalem Sûresi Örneği), Din ve Bilim – Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 2 (1), 115-139.
• Elmalılı M. Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. I-X, İstanbul: Yenda Yayın-Dağıtım, 2000.
• İbn ‘Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Ali. el-Lubâb fî ‘Ulûmu’l-Kitâb. thk. Adil Ahmet Abdulmevcûd ve diğerleri. I-XX, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî. Zâdü’l-Mesîr fî ʿİlmi’t-Tefsîr. thk. Abdurrezzak el-Mecdî, I-IV, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1431/2010.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâil. Tefsîru’l-Kur’ani’l-‘Azîm. thk. Mustafa es-Seyyid v. dğr. I-XV, Kahire: Müessesetu Kurtuba, 1421/2000.
• İbn Âşûr, Muhammed b. Tâhir. Tefsiru’t-Taḥrîr ve’t-Tenvîr. I-XXX, Tunus: Dâru Sahnûnli’n-Neşrve’t-Tevzi’, 1984.
• Kurtûbî, Abdullah b. Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘uli Ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdu’l-Hasen et-Türkî. I-XXIV, Beyrut: Müessetu’r-Risale, 1427/2006.
• Kutup, Seyyid. Fî Zilâli’l-Kur’an. çev. Komisyon, I-X, İstanbul: Dünya Yayıncılık, 1989.
• Maturîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtu Ehli’s-Sünne. Thk. Mecdî Bâsellûm. I-X, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ. Tefhimu’l-Kur’an. Trc. Muhammed Han Kayanî v.dğr. 2. Baskı. I-VII, İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• el-Meydânî, Abdurrahman Habenneke. Meâricu’t-Tefekküri ve Dekâiku’t-Tedebburi. Dâru’l-Kalem, Dımaşk, 1423/2002.
• Mukâtil, Ebu’l-Hasen b. Süleyman. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. thk. Ahmed Ferid. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an Kıssalarının Mahiyeti. İstanbul: Kuramer Yay. 2016.
• Râzî, Fahruddîn İbn Ziyâuddîn b. Ömer Muhammed. Mefâtihu’l-Gayb. I-XXXII, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman. el-İtkan fi Ulumi’l-Kur’an. thk. Ahmed b. Ali, I-II, Kahire: Daru’l-Hadis, 2006.
• Şâtıbî, Ebu İshak. el-Muvâfakât. çev. Mehmed Erdoğan, İstanbul: İz Yayıncılık, 1999.
• Şimşek, M. Sait. Kur’an’ın Ana Konuları. İstanbul: Beyan Yay. 2001.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kur’an. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed. el-Vasît fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. thk. Adil Ahmet Abdulmevcûd v.d., I-III, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî Uulumi’l-Ḳur’an. thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. I-IV, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1428/2007.