The Sensitivity of the Companions to Sharing Religious Knowledge, Particularly in Terms of Hadith Narrative

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 1, 321 - 342, 22.06.2021

Serkan Çelikan

https://doi.org/10.30627/cuilah.785149

Öz

Various expressions in the Holy Qur’an and hadiths of the Islamic Prophet Muhammad (PBUH) are quite clear in terms of revealing the value that Islam gives to knowledge. While knowledge is glorified in these two fundamentals of religion, it is not generally mentioned what kind of knowledge it is. However, the fact that Islam, the founder of a new civilization, desires to raise its followers primarily in terms of faith, worship, and morality does not require further explanation. Therefore, it can be easily understood that the knowledge emphasized in basic religious references primarily covers the knowledge in the aforementioned content. On the other hand, it is seen that the Prophet (PBUH) showed great sensitivity to the first Muslim generation in conveying the knowledge about the principles of religion and frequently emphasized the issue of sharing the learned knowledge with those who were not there. As an example for this, the following hadiths can be mentioned: “Convey from me, even if it is one verse…” and “May Allah gladden a man who hears a Hadith from us, so he memorizes it until he conveys it to someone else.” In some hadiths, on the other hand, there are serious ethereal threats about those who black out information. This effort of the Prophet to spread knowledge was well understood by his Companions. As a matter of fact, it is seen that they have a remarkable effort and sensitivity in conveying their knowledge to others. There are various narrations about this sensitivity of the Companions in hadith sources. Those cited in the study were narrated from the Companions named Caliph Uthman (died 35AH/656AD), Abu Hurairah (died 58AH/678AD), Abu Dharr al-Ghifari (died 32AH/653AD), Muadh ibn Jabal (died 17AH/638AD), and Ma’kil b. Yesar (died 59AH/679[?]AD). As these narrations reveal, it is a great sin for the Companions not to share their knowledge and knowledge must be shared with others, even if they are on the brink of death or at the cost of their lives. However, there are narrations asserting that they did not share some information for fear of their life or of being exposed to persecution by rulers. It is understood that this information they do not share is the knowledge that is not directly related to religious and moral life or related to fard, permissible (halal), and forbidden (haram). It has been stated that this information is narrations about the following issues: fitan (dissensions) to appear in the future; signs of doom; the corruption of religion by some dissolute people; loss of rights belonging to Allah, some tyrants to appear in the future, their negative attitudes and being denigrated of them. It is clear that the attitude of the Companions, who set an example for Muslims, towards sharing information is very valuable especially today, when the need for authentic religious knowledge has increased significantly. Therefore, spreading of religious knowledge in the most accurate way appears as an important task for those who have received Islamic education.

Anahtar Kelimeler

Quran, Hadith, Islamic sciences, Companion, Knowledge

HADİS RİVAYETİ ÖZELİNDE ASHÂBIN DİNÎ BİLGİYİ PAYLAŞMA DUYARLILIĞI

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’de ve Hz. Peygamber’in hadislerinde yer alan çeşitli ifadeler, İslâm dininin bilgiye verdiği değeri göstermeleri bakımından oldukça açıktır. Dinin bu iki esasında bilgi yüceltilirken bunun hangi tür bilgi olduğuna genel olarak değinilmez. Fakat İslam’ın, yeni bir medeniyetin kurucusu olarak mensuplarını en başta inanç, ibadet ve ahlak bakımlarından yetiştirmek istediği izaha muhtaç değildir. Dolayısıyla temel dinî kaynaklarda üzerinde durulan bilginin mezkûr muhtevadaki bilgiyi öncelikle kapsadığı kolayca anlaşılabilir. Diğer yandan Hz. Peygamber’in (s.a.v.), ilk Mümin nesle dinin esaslarıyla ilgili bilgileri aktarma konusunda büyük bir hassasiyet gösterdiği ve öğrenilen bilginin orada bulunmayanlarla paylaşılması hususunu sıkça pekiştirdiği görülür. Buna örnek olarak “Benden bir âyet dahi olsa naklediniz…” ve “Allah, bizden bir hadis işitip de onu başkasına ulaştırıncaya kadar iyice ezberleyen kimsenin yüzünü ak etsin!..” şeklindeki hadisler zikredilebilir. Bazı hadislerde de bilgiyi gizleyenler hakkında oldukça ağır uhrevî tehditler bulunur. Hz. Peygamber’in bilginin yaygınlaştırılmasını sağlama konusundaki bu çabası ashâb tarafından da iyi anlaşılmıştır. Nitekim onların, sahip oldukları bilgiyi başkalarına ulaştırma noktasında dikkat çeken bir gayretleri ve duyarlılıkları olduğu görülmektedir. Hadis kaynaklarında ashâbın bu hassasiyetiyle ilgili çeşitli rivayetler yer alır. Bunlardan çalışmada örnek olarak seçilenler Hz. Osman (ö. 35/656), Ebû Hureyre (ö. 58/678), Ebû Zer (ö. 32/653), Muâz b. Cebel (ö. 17/638) ve Ma’kıl b. Yesâr (ö. 59/679 [?]) isimli sahâbîlerden nakledilmişlerdir. Bu rivayetlerin ortaya koyduğu üzere bilgilerini paylaşmamak ashâb açısından büyük bir vebaldir ve vefatlarına yakın bir zamanda veya hayatları pahasına dahi olsa başkalarıyla mutlaka paylaşılmalıdır. Fakat onların, can güvenliği veya yöneticiler tarafından eziyet edilme korkusuyla bazı bilgileri paylaşmadıklarını gösteren rivayetler de vardır. Paylaşmadıkları bu bilgilerin doğrudan dinî ve ahlakî yaşantıyla veya farzlarla, helallerle ve haramlarla ilgisi bulunmayan bilgiler olduğu anlaşılmaktadır. Bu bilgilerin gelecekte zuhur edecek fitneler, kıyamet alâmetleri, bazı sefih kimseler tarafından dinin yozlaştırılması, Allah’a ait hakların zayi edilmesi, ileride ortaya çıkacak bazı zorba yöneticiler, onların olumsuz halleri ve zemmedilmesiyle ilgili rivayetler olduğu belirtilmiştir ki paylaşılmalarında dinî maslahat bulunmamaktadır. Müslümanlar için örnek konumunda bulunan ashâbın bilgi paylaşımı konusundaki tavrının bilhassa sahih dinî bilgiye olan ihtiyacın önemli düzeyde arttığı günümüzde oldukça değerli bir tavır olduğu açıktır. Buna binaen dinî bilginin en doğru şekliyle yaygınlaştırılması İslâmî ilimler eğitimi almış kimseler için önemli bir görev olarak belirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kur'ân, Hadis, İslâmî İlimler, Ashâb, Bilgi, Bilgi Paylaşımı

Kaynakça

• Abdurrezzâk, Ebû Bekr b. Hemmâm es-San‘ânî. el-Muṣannef. 11 Cilt. Thk. Habîburrahman el-A‘zamî, Beyrut: Meclisü’l-ʿİlmî, 1403/1983.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah eş-Şeybânî. el-Müsned. 50 Cilt. Thk. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1416/1995.
• Âşık, Nevzat. Sahâbe ve Hadîs Rivâyeti. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2010.
• Aynî, Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed. ʿUmdetü’l-ḳārī şerḥu Ṣaḥīḥi’l-Buḫārī. 25 Cilt. Tsh. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1421/2001.
• Begavî, Hüseyin b. Mesûd. Şerḥu’s-sünne. 15 Cilt. Thk. Şuayb el-Arnaût, Muhammed Züheyr eş-Şâvîş. Dımaşk/Beyrut: Mektebu’l-İslâmî, 1403/1983.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Cāmiʿu’ṣ-ṣaḥīḥ. Riyad: Dâru’s-Selâm, 1999.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. Kitābu’t-tārīḫi’l-kebīr. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 1999.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. Muʿcemu’t-taʿrīfāt. Thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fazîle, ts.
• Dârimî, Abdullah b. Abdirrahman. Müsnedü’d-Dārimī (Sünenü’d-Dārimī). 4 Cilt. Thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 1421/2000.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen. Kahire: Dâru İbni’l-Cevzî, 1432/2011.
• Ebû Reyye, Mahmud. Muhammedi Sünnetin Aydınlatılması. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1988.
• Ebû Zur’a ed-Dımaşkî, Abdurrahmân b. Amr b. Abdillah. Tārīḫu Ebī Zurʿa ed-Dımaşkī. 1. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1417/1996.
• Erul, Bünyamin. Sahabenin Sünnet Anlayışı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
• Hâkim, Muhammed b. Abdullah en-Nisâburî. el-Müstedrek ʿale’ṣ-Ṣaḥīḥayn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1411/1990.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed. Meʿālimu’s-sünen. 4 Cilt. Tsh. Muhammed Râğıb Tabbâh. Haleb: Matbaʿatu’l-İlmiyye, 1352/1933.
• Hatib el-Bağdadî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit. er-Riḥle fī ṭalebi’l-ḥadīs̱. Thk. Nureddin Itr. Beyrut: Ravâiʾu Turâsine’l-İslâmî, 1. Baskı, 1395/1975.
• Humeydî, Ebû Bekir Abdullah b. Zübeyr b. Îsâ b. Ubeydullah. Müsnedü’l-Ḥumeydī. 2 Cilt. Thk. Hasan Selîm Esed ed-Dârânî. Dımaşk: Dâru’s-Sekâ, 1996.
• İbn Battâl, Ebu’l-Hasen Ali b. Halef b. Abdülmelik. Şerḥu Ṣaḥīḥi’l-Buḫārī. 10 Cilt. Thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrahim. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2003.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed. el-Muṣannef. 21. Cilt. Thk. Muhammed Avvâme. by.: Dâru’l-Kıble, ts.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fetḥu’l-bārī şerḥu Ṣaḥīḥi’l-Buḫārī. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 2005.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Nüzhetü'n-naẓar fī tavżīḥi Nuḫbeti'l-fiker fī muṣṭalaḥi ehli’l-es̱er. Thk. Nûruddîn Itr. Dımaşk: Matbaʿatu's-Sabâh, 1421/2000.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Tehẕību’t-Tehẕīb. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Taḳrību’t-Tehẕīb. 2. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1415/1995.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Lisānu’l-mīzān. 7 Cilt. Thk. Dâiretü’l-Meârifi’n-Nizâmiyye-Hind. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemî li’l-Matbûât, 1406/1986.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Büstî. Ṣaḥīḥu İbni Ḥibbān bitertībi İbni Balabān. 18 Cilt. Thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1414/1993.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Büstî. Kitābu’s̱-s̱iḳāt. 10 Cilt. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Maʿârifi’l-Osmaniyye, 1398/1978.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmâdüddîn İsmail b. Ömer. Tefsīru’l-Ḳurʾāni’l-ʿaẓīm. 4 Cilt. Dımeşk/Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1415/1994.
• İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim. Teʾvīlu muḫtelifi’l-ḥadīs̱. Thk. Muhammed Zührî en-Neccâr. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1393/1972.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları ve Dâru Sehnûn, 1413/1992.
• İbnü’l-Ca’d, Ali Ebu’l-Hasen. Müsnedü İbni’l-Caʿd. Thk. Âmir Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetü Nâdir, 1410/1990.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemalüddîn Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed. Zādü’l-mesīr fī ʿilmi’t-tefsīr. 8 Cilt. Thrc. Ahmed Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2009.
• İbnü’s-Salâh, Osman b. Abdirrahman eş-Şehrezûrî. ʿUlūmu’l-ḥadīs̱. Thk. Nûruddîn Itır. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Muʿâsır/Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1406/1986.
• Kādî İyâz. İkmālü’l-Muʿlim bi-fevāʾidi Müslim. 9 Cilt. Thk. Yahyâ İsmail. Mansûra: Dâru’l-Vefâ, 1. Baskı, 1419/1998.
• Kirmânî, Muhammed b. Yûsuf b. Ali b. Saîd Şemsüddin. el-Kevākibu’d-derārī fī şerḥi Ṣaḥīḥi’l-Buḫārī. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1401/1981.
• Mâlik b. Enes. el-Muvaṭṭaʾ. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları ve Dâru Sehnûn, 1413/1992.
• Ma’mer b. Ebî Amr Râşid Ebû Urve el-Basrî. el-Cāmiʿ. (Abdurrezzâk es-San’ânî'nin el-Muṣannef’i ile birlikte). 2. Cilt. Thk. Habîburrahmân el-A’zamî. Pakistan: el-Meclisü’l-İlmî/Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, 1403/1983.
• Mizzî, Cemâlüddîn Ebu’l-Haccâc Yusuf. Tehẕību’l-Kemāl fī esmāi’r-ricāl. 35 Cilt. Thk. Beşşâr Avvâd Marûf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1403/1983.
• Müslim b. el-Haccâc. el-Cāmiʿu’ṣ-ṣaḥīḥ. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yay. ve Dâru Sehnûn, 1413/1992.
• Nazlıgül, Habil. “Sebep ve Sonuçlarıyla Hadis Yolculukları (er-Rıhle fî Talebi’l-Hadis)”. Hikmet Yurdu 6/6 (Haziran 2013), 13-37.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman, Ahmed b. Şuayb b. Ali el-Horâsânî. es-Sünenü’l-kübrā. 12 Cilt. Thk. Hasen Abdülmünim Şelebî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Minhāc şerḥu Ṣaḥīḥi Müslim b. el-Ḥaccāc. 18 Cilt. Thk. Muhammed Beyyûmî. Kâhire: Dâru’l-Gaddi’l-Cedîd, 1429/2008.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Ḫulāṣatü’l-aḥkām fī mühimmāti’s-süneni ve ḳavāʿidi’l-İslām. 2 Cilt. Hüseyin İsmail el-Cemel. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Baskı, 1418/1997.
• Özdemir, Veysel. “İsrâiliyyât Türü Rivayetlerin Hükmünü Belirleme Açısından “Ve Haddisû An Benî İsrâîle ve Lâ harace ...” Hadisi Hakkında Bir Değerlendirme”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2008), 307-325.
• Özek, Ali. Hadîs Ricâli (Hadîs İlimleri ve Kaynakları). İstanbul: Fatih Matbaası, 1967.
• Özsoy, Abdulvahap. “Ebû Hureyre’ye Yönelik İksâru’l-Hadîs Eleştirisine Farklı Bir Bakış”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 41 (2014), 239-255.
• Rebî‘ b. Habîb, İbn Ömer el-Ezdî el-Basrî. el-Cāmiʿu’ṣ-ṣaḥīḥ (Müsnedü’l-İmâm er-Rabî’ b. Habîb). Thk. Muhammed İdrîs, Âşûr b. Yûsuf. Beyrut/Saltanatu Ummân: Dâru’l-Hikme/Mektebetü’l-İstikâme, 1415.
• Sandıkçı, S. Kemal, İlk Üç Asırda İslâm Coğrafyasında Hadîs, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
• Süyûtî, Celalüddîn Abdurrahman. Tedrībü’r-rāvī fī şerḥi Taḳrībi’n-Nevevī. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1430/2009.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Muʿcemu’l-kebīr. 20 Cilt. Thk. Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî. Musul: Mektebetü’l-ʿUlûm ve’l-Hikem, 1404/1983.
• Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Muʿcemu’l-evsaṭ. 10 Cilt. Thk. Târık b. ʿIvadıllah b. Muhammed, Abdulmuhsin b. İbrahim el-Huseynî. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1415/1995.
• Taberânî, Ebû’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. Müsnedü’ş-Şāmiyyīn. 4 Cilt. Thk. Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1984.
• Tayâlisî, Süleyman b. Dâvûd. el-Müsned. 4 Cilt. Thk. Muhammed b. Abdilmuhsin et-Türkî. Mısır: Dâru Hicr, 1419/1999.
• Taylan, Necip. “Bilgi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/157-161. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Mevsūʿatü keşşāfi ıṣṭılāḥāti’l-funūni ve’l-ʿulūm. 2. Cilt. Thk. Ali Dehrûc. Lübnan: Mektebetü Lübnan, 1. Baskı, 1996.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Cāmiʿu’t-Tirmiẕī. Riyâd: Dâru’s-Selâm, 1999.
• Yarba, Rıdvan. Sünnete Lafzî/Şeklî Yaklaşım İddiaları Bağlamında Ebu Hureyre'nin Sünnet Anlayışı. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşāf ʿan ḥaḳāʾiḳi ġavāmiżi’t-tenzīl ve ʿuyūni’l-eḳāvīl fī vucūhi’t-teʾvīl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1427/2006.