Ibn al-Muʿtazz’s Life, Scientific Personality and Works

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 2, 92 - 114, 31.12.2023

İbrahim Aydın

https://doi.org/10.30627/cuilah.1344834

Öz

Ibn al-Muʿtaz (d. 296/908), who lived in the Third Abbasid Period, spent his life in Baghdad and Sāmarrā, the chief cities of the Abbasid State. Like other princes, his education started in the palace, and he was allocated specialised teachers and special libraries from his childhood onwards, and he was trained in different branches of science. He was not satisfied with these, he took lessons from proficient teachers by making individual efforts. His predisposition to poetry was identified at an early age and he was directed to literature, and he managed to prove himself in this field in a short time and became one of the leading poets of the period. In addition to poetry, he was also engaged in other fields of literature such as rhetoric, tabat and literary criticism and left many works in these fields. Although many of his works have not survived to the present day, a few of his important works shed light on literature today. This article will give a brief account of Ibn al-Muʿtaz's life, followed by information about his education, scholarly background, and extant works.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Ibn al-Mu, Literature, Poetry, Literary Criticism.

Proje Numarası

yok

İBNÜ’L-MUʿTEZ’İN HAYATI, İLMÎ KİŞİLİĞİ VE ESERLERİ

Öz

Üçüncü Abbasi Dönemi’nde yaşayan İbnu’l-Muʿtez (ö. 296/908), hayatını Abbâsî Devleti’nin baş şehirlerinden olan Bağdat ve Sâmerrâ’da geçirmiştir. Diğer şehzadeler gibi eğitim hayatı ilk olarak sarayda başlamış, çocukluğundan itibaren kendisine uzman hocalar ve özel kütüphaneler tahsis edilerek farklı bilim dallarında yetişmesi sağlanmıştır. Bunlarla da yetinmemiş, alanında yetkin hocalardan bireysel çaba göstererek ders almıştır. Şiire olan yatkınlığı küçük yaşlarda belirlenerek edebiyata yönlendirilmiş, kısa sürede bu alanda kendini kanıtlayarak dönemin önde gelen şairleri arasında yer almayı başarmıştır. Şiirin yanı sıra belagat, tabakât ve edebî tenkit gibi edebiyatın diğer alanlarıyla da meşgul olmuş ve bu alanlarda çok sayıda eser bırakmıştır. Pek çok eseri günümüze ulaşamasa da birkaç önemli eseri bugün edebiyat açısından okurlarına ışık tutmaktadır. Makalede İbnu’l-Muʿtez’in hayatı hakkında kısa bir bilgi verildikten sonra eğitim, ilmî birikimleri ve günümüze ulaşan eserleri hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, İbnü’l-Muʿtez, Edebiyat, Şiir, Edebî Tenkit.

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Âmidî, Ebû’l-Kâsım el-Hasan b. Bişr. el-Muvâzene beyne şiʿri Ebû Temmâm ve’l-Buhtürî. thk. Seyyid Ahmed Sakr. 3 Cilt. b.y.: Daru’l-Maʿârif, 4. Baskı, ts.
• Arslan, İhsan. “Abdullâh b. Muʿtez’in Halifeliği”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/33 (2014), 458-474.
• Ateş, Ahmet. “İbnu’l-Muʿtez”. İA. 5 (2), 868-870. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, ts.
• Bağdatlı İsmâil Paşa, İsmâil b. Muhammed Emîn b. Mîr Selîm el-Bâbânî. Hediyyetu’l-ʿârifîn esmâu’l-muellifîn ve âsâru’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî, 1951.
• Bozan, Mustafa. İbnu’l-Muʿtez ve Kitâbu’l-Bedîʿ adlı eseri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Brockelmann, Carl. Târîhu’l-edebi’l-ʿArabî. çev. Abdulhalim en-Neccâr. 6 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Maʿârif, 4. Baskı, ts.
• Çelebi, Kâtib. Keşfu’z-zunûn ʿan esâmi’l-kutub ve’l-funûn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî, ts.
• Çetin, Nihad M. “Ahbâr”. DİA. 1/486-489. İstanbul: TDV Yay., 1988.
• Çınar, Mustafa. “Üçüncü Abbâsî Dönemi Arap Şiirinde Tabiat Tasviri” Ekev Akademi Dergisi 7/17 (Güz 2003), 223-236.
• Dayf, Şevkî. Târîhu’l-edebi’l-ʿArabî (el-ʿAsru’l-Abbâsiyyi’s-sânî). 10 Cilt. Mısır: Dâru’l-Maʿârif, 2. Baskı, ts.
• Durmuş, İsmail. “İbnu’l-Muʿtez”. DİA. 21/143-147. İstanbul, TDV. Yay., 2000.
• Ebû’l-Ferec el-İsfahânî, Ali b. el-Huseyn. Kitâbu’l-Eğânî. thk. İhsân Abbâs vd. 25 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Baskı. 2008.
• Fayda, Mustafa. “Tarih”. DİA. 40/30-36. İstanbul: TDV Yay., 2011.
• Hafâcî, Muhammed Abdulmunʿîm. Resâilu İbnu’l-Muʿtez fî’n-nakd ve’l-edeb ve’l-ictimâʿ. Mısır: Matbaʿatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduhû, 1946.
• Hasan, Muhammed Mehdî - Sâmerrâî, Kasım Hasan Âli Şamân. “Sîratu İbnu’l-Muʿtez el-Abbâsî (Dirâse târîhiyye)”. Mecelletu’l-Milviyye li’d-Dirâseti’l-Âsâriyye ve’t-Târîhiyye 3/6 (Teşrîni Evvel 2016), 1-24.
• Hâşimî, Ahmed b. İbrahim b. Musatafa. Cevâhiru’l-edeb fî edebiyyât ve inşâ-i lugati’l-ʿArab. thk. Heyet. 2 Cilt. Beyrut: Muessesetu’l-Maʿârif, ts.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit b. Ahmet b. Mehdî. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr ʿAvvâd Maʿrûf. 17 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2001.
• Hatîb, Muhibbuddîn. el-Hadîgatu mecmûʿatu edebin bâriʿ ve hikmetin belîga. nşr. Süleyman Salih el-Huraşî. 3 Cilt. Kâhire: el-Mektebetu’s-Selefiyye, 2. Baskı, 2011.
• Hizânetu’t-turâs - Fihrisu mahtûtât. Suudi Arabistan-Riyad: Merkezu’l-Melik Faysal li’l-Buhûsi ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, ts.
• Husrî, Ebû İshâk İbrâhim b. Ali b. Temîm el-Ensârî. Zehru’l-âdâb ve semeru’l-elbâb. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
• İbn Fazlullah el-Ömerî, Şihâbuddîn Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ. Mesâliku’l-ebsâr fî memâliki’l-emsâr. thk. Komisyon. 27 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye, 2010.
• İbn Hacer Askalânî, Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Kinânî Ebû’l-Fadl Şihâbudîn. Tebsıratu’l-muntebih bi tahrîri’l-muştebih. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. b.y.: el-Muessesetu’l-Mısriyye, ts.
• İbn Hallikân, Ebû’l-Abbâs Ahmet b. Muhammet b. İbrahim b. Ebî Bekr. Vefeyâtu’l-aʿyân ve enbâu ebnâi’z-zamân. thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdr, 1972.
• İbn Hayr el-İşbîlî, Ebû Bekr Muhammed b. Ömer. Fehresetu İbnu Hayr el-İşbîlî. nşr. Muhammed Fuâd Mansûr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye, 1998.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmâil b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Turkî. 21 Cilt. Kâhire: Dâru Hicr, 1997.
• İbn Mâkûlâ, Ebû Nasr Ali b. Hibetullah b. Cafer. el-İkmâl fî refʿi’l-irtiyâb ʿani’l-muʾtelif ve’l-muhtelif mine’l-esmâ’ ve’l-kunâ ve’l-ensâb. tsh. Nâyif el-ʿAbbâs. 8 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• İbn Maʿsûm, Ali b. Ahmed b. Muhammed el-Hasenî el-Huseynî. Envâru’r-rabîʿ fî envâʿı’l-bedîʿ. thk. Şâkir Hâdî Şukr. 7 Cilt. Irak: Mektebetu’l-İrfan, 1968.
• İbnu’l-Muʿtez, Ebû’l-Abbâs Abdullâh b. Muhammed el-Muʿtez-Billâh b. Caʿfer el-Mütevekkil-ʿAlellâh el-Abbâsî. Dîvânu şiʿru İbnu’l-Muʿtez. thk. Yûnus Ahmed es-Sâmerrâî. 3 Cilt. Beyrut-Lubnan: ʿÂlemü’l-Kutub, 1997.
• İbnu’l-Muʿtez, Ebû’l-Abbâs Abdullâh b. Muhammed el-Muʿtez-Billâh b. Caʿfer el-Mütevekkil-ʿAlellâh el-Abbâsî. Dîvânu İbnu’l-Muʿtez. şrh. Mecîd Tarâd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 2004.
• İbnu’l-Muʿtez, Ebû’l-Abbâs Abdullâh b. Muhammed el-Muʿtez-Billâh b. Caʿfer el-Mütevekkil-ʿAlellâh el-Abbâsî. Dîvânu ʿAbdullâh İbnu’l-Muʿtez. şrh. Mîşyel Nuʿmân. Beyrut-Lubnan: eş-Şirketu’l-Lubnâniyye li’il-Kutub, 1969.
• İbnu’l-Muʿtez, Ebû’l-Abbâs Abdullâh b. Muhammed el-Muʿtez-Billâh b. Caʿfer el-Mütevekkil-ʿAlellâh el-Abbâsî. Dîvânu ʿAbdullâh İbnu’l-Muʿtez. tfs. Muhyiddîn el-Hayyâd. Beyrut: Matbaʿatu’l-İkbâl, ts.
• İbnu’l-Muʿtez, Ebû’l-Abbâs Abdullâh b. Muhammed el-Muʿtez-Billâh b. Caʿfer el-Mütevekkil-ʿAlellâh el-Abbâsî. Dîvânu İbnu’l-Muʿtez. şrh. Kerem el-Bostânî. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Baskı, 2010.
• İbnu’l-Muʿtez, Ebû’l-Abbâs Abdullâh b. Muhammed el-Muʿtez-Billâh b. Caʿfer el-Mütevekkil-ʿAlellâh el-Abbâsî. Kitâbu’l-Bedîʿ. thk. İrfân Matracî. Beyrut-Lübnan: Muessetu’l-Kutubi’s-Sikâfiyye, 2012.
• İbnu’l-Muʿtez, Ebû’l-Abbâs Abdullâh b. Muhammed el-Muʿtez-Billâh b. Caʿfer el-Mütevekkil-ʿAlellâh el-Abbâsî. Tabakâtu’ş-şuʿarâʾ. thk. Abdussettâr Ahmed Ferrâc. Kâhire: Daru’l-Maʿârif, 3. Baskı, 1976.
• İbnu’l-Muʿtez, Ebû’l-Abbâs Abdullâh b. Muhammed el-Muʿtez-Billâh b. Caʿfer el-Mütevekkil-ʿAlellâh el-Abbâsî. Fusûlu’t-temâsîl fî tebâşîri’s-surûr. nşr. Muhyiddîn Sanberî el-Kurdî. Mısır: el-Matbaʿatu’l-ʿArabiyye, 1925.
• İbnu’l-Verdî, Ebû Hafs ʿÖmer b. el-Muzaffer b. Ömer Zeynuddîn el-Maʿarrî el-Kindî. Târîhu İbnu’l-Verdî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye, 1996.
• İbnu’n-Nedîm, Ebû’l-Ferec Muhammed b. Ebû Yaʿkûb İshâk b. Muhammed. el-Fihrist. Beyrut-Lubnan: Dâru’l-Maʿrife, ts.
• Karabulut, Ali Rıza – Karabulut, Ahmed Turan. Muʿcemu’t-târîhi’t-turâsi’l-İslâmî fî mektebâti’l-ʿâlem. 6 Cilt. Kayseri: Dâru’l-ʿAkabe, ts.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Muʿcemü’l-muellifîn terâcimu musannifi’l-kutubi’l-ʿArabiyye. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî, ts.
• Kırkpınar, Mahmut. “Mütevekkil-Alellah, Caʿfer b. Muhammed”. DİA. 32/212-214. İstanbul: TDV Yay., 2006.
• Kutubî, Ebû Abdullâh Salâhuddîn Muhammet b. Şâkir b. Ahmet. Fevâtu’l-vefeyât. thk. İhsân Abbâs. 4 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdr, 1973-1974.
• Medenî, Nûr Zamân. “el-İbdâʿ fî’t-teşbîh ʿınde İbnu’l-Muʿtez”. Mecelletu’l-Kısmi’l-ʿArabî, 25 (2018), 173-186.
• Merzubânî, Ebû Abdullâh Muhammed b. ʿImran b. Mûsa. el-Muveşşah fî meʾâhizi’l-ʿulemâ ʿale’ş-şuʿarâʾ. thk. Muhammed Huseyin Şemsuddîn. Beyrut-Lubnan: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye, 1995.
• Özel, Hârûn - Çiftçi, Faruk. “Tasvir Şairi Olarak İbnu’l-Muʿtez ve Hayatı”, TİDSAD 6/22 (Eylül 2019), 115-140.
• Safedî, Ebû’s-Safâ Halil b. Aybeg b. Abdullâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnaût - Turkî Mustafa. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî, 2000.
• Sakkâr, Sâmî. “İbnu’l-Mustevfî”. DİA. 21/162. İstanbul: TDV Yay., 2000.
• Sâmerrâî, Yûnus Ahmed. Şiʿru İbnu’l-Muʿtez. Bağdât: Dâru’l-Hurriyye, 1978.
• Seâlibî, Ebû Mansûr Abdulmelik b. Muhammed b. İsmail. Yetîmetu’d-dehr fî mehâsini ehli’l-ʿasr. thk. Müfîd Muhammed Kamîha. 4 Cilt. Beyrut-Lubnan: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye, 1983.
• Serkîs, Yusuf b. Elyân b. Mûsâ. Muʿcemu’l-matbûʿâti’l-ʿArabiyye ve’l-muʿarrabe. 2. Cilt. Mısır: Matbaʿatu Serkîs, 1928.
• Seyyidulehl, Abdulazîz. Abdullâh bin el-Muʿtez edebuhû ve ʿılmıhû, Beyrut: Dâru’l-ʿIlmi li’l-Melâyîn, 1951.
• Sûlî, Ebû Bekr Muhammed b. Yahyâ. Eşʿâru evlâdi’l-hulefâʾ ve ahbâruhum. nşr. J. Heyworth Dunne. b.y.: Matbatu’s-Sâvî, 1936.
• Şihâbuddîn el-Hafâcî, Ahmed b. Muhammed b. Ömer. Şifâu’l-galîl fî mâ fî kelâmi’l-ʿArab mine’d-dahîl. thk. Muhammed Keşşâş. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye, 1998.
• Yâfiʿî, Ebû Muhammet ʿAfîfuddîn Abdullâh b. Esʿad b. Ali b. Süleyman. Mirʾâtu’l-cinân ve ʿıbretu’l-yakzân fî maʿrifeti havâdîsi’z-zamân. thk. Halîl el-Mansûr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye, 1997.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdullâh Yâkût b. Abdullâh er-Rûmî. Muʿcemu’l-udebâʾ: İrşâdu’l-erîb ilâ maʿrifeti’l-edîb. thk: İhsan Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1993.
• Zehebî, Ebû Abdullâh Muhammet b. Ahmed b. Osman. Siyeru aʿlâmi’n-nubelâʾ. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 25 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 3. Baskı, 1985.
• Zevbaʿî, Leys Dârî Abdulhâdî. Abdullâh bin el-Muʿtez nâkıden. Ürdün-Amman: Câmiatu’ş-Şark ve’l-Evsad, Kısmu’l-Lugati’l-ʿArabiyye ve Âdâbihâ, Yüksek Lisans Tezi, 2014-2015.
• Zeyyât, Ahmed Hasan. Târîhu’l-edebi’l-ʿArabî. Kâhire: Dâru Nehda, ts.