RU’BE B. EL-‘ACCÂC VE EDEBÎ KİŞİLİĞİ

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 2, 136 - 151, 31.12.2024

Mustafa Toprak

https://doi.org/10.30627/cuilah.1528672

Öz

Emevîlerin son dönemi ile Abbâsîlerin ilk döneminde yaşayan Ru’be b. el-‘Accâc, hayatını Bağdat’ta geçirmiş, halife Mansûr zamanında h.145 yılında vefat etmiştir. Onun şahsiyetine dair kaynaklarda pek az bilgiye rastlanıldığından bu hususta ancak recezlerinden bazı çıkarımlarda bulunulmuştur. Ru’be b.el-‘Accâc, recezin gelişiminde önemli konuma sahip olan başlıca şairlerdendir. Onun sayesinde recez zirveye çıkmış ve ondan sonra recezde gerileme olmuştur. Ru’be, dilde çok az kullanılan ve herkesin bilmediği kelimeleri ustalıkla kullanabilecek kadar mahir ve dil hususunda derin bir bilgiye sahiptir. O, dil hususunda adeta bir müracaat merkezi olmuştur. Zamanının birçok şairi, lugat ve nahiv âlimi, bilmedikleri hususlarda ona başvurmuş ve ondan rivâyette bulunmuştur. Aynı zamanda Ru’be’nin gerek şiirlerinde geçen kelimelerle gerekse birebir kendisine yöneltilen sorulara verdiği cevap niteliğindeki kelimelerle ve vücut diliyle (işaretiyle) istişhâdda bulunulmuştur. Bazı eserlerde Ru’be’nin kırâatı ile de istişhâd edildiği görülmüştür. Aynı zamanda Ebû Hüreyre’den hadis rivayetinin olduğu söylense de sahabenin vefatı ile Ru’be’nin doğumu dikkate alındığında bunun mümkün olmadığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgatı, Ru’be b. el-‘Accâc, Şiir, Recez, İstişhâd

Kaynakça

• Abdülkâdir el-Bağdâdî. Hizânetü’l-edeb ve lübbü lübâbi lisâni’l-‘Arab. 13 c. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1418/1997.
• Dayf, Şevkî. Târîhu’l-edebi’l-‘Arabî el-‘Asru’l-İslâmî. 10 c. Kahire: Dâiretü’l-ma‘ârif bi-Mısr, ts.
• Demirayak, Kenan. Arap Edebiyatı Tarihi -I Cahiliye Dönemi. Erzurum: Fenomen Yayınları, 2009.
• Demirayak, Kenan. Arap Edebiyatı Tarihi III Emeviler Dönemi. Kayseri: Fenomen Yayınları, 2017.
• Durmuş, İsmail. “İstişhâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 23:397-398. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Ebû Ali el-Fârisî, el-Hasan b. Ahmed. el-Mesâilü’l-Basriyyât. 2 c. thk. Muhammed eş-Şâtır Ahmed. b.y.: y.y., 1985.
• Ebü’l-‘Ayneyn, Ömer Abdülmu’tî. el-Luğa fî erâcîzi Ru’be b. el-‘Accâc. İskenderiye: el-Ma‘ârif, ts.
• Elmalı, Hüseyin, ve Şükrü Arslan. “Garîb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 13:374-375. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Er, Rahmi. “Rü’be b. ‘Accâc”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 35:282-283. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Haccûd, Hâlid. “Şerhu Dîvâni Ru’be b. el-‘Accâc el-mensûb li-Ebî Sa‘îd ed-Darîr”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Seyyidî Muhammed b. Abdillah Üniversitesi, 2006.
• el-Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-‘Ayn. 4 c. thk. Abdülhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2002.
• el-Hilâlî, Havle Takıyyüddîn. Dirâse luğaviyye fî erâcîzi Ru’be ve’l-‘Accâc. 2 c. Bağdat: Dâru’r-Reşîd, 1982.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Hasâis. 3 c. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. b.y.: el-Mektebetü’l-‘ilmiyye, ts.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Münsıf. 3 c. thk. Heyet. Kahire: Matba‘atü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1960.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâü ebnâi’z-zamân. 8 c. thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru sâdır, 1978.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. el-Ma‘ârif. thk. Servet 'Ukkâşe. Kahire: Dâru’l-ma‘ârif, 1413/1992.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. eş-Şi‘r ve’ş-şu‘arâ’. 2 c. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Dâru’l-ma‘ârif, ts.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. ‘Uyûnü’l-ahbâr. 4 c. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-‘Arabî, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 15 c. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
• İbn Reşîk el-Kayrevânî, Ebû Ali el-Hasan. el-‘Umde fî mehâsini’ş-şi‘r ve âdâbih. 2 c. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrut: Dâru’l-cîl, 1981.
• Kâsım, Mâriye Abdülğafûr. “ez-Zavâhiru’n-nahviyye ve’s-sarfiyye fî şi‘ri Ru’be”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ümmülkurâ Üniversitesi, 1998.
• Mütercim Âsım Efendi. Kâmûs Tercümesi. 3 c. b.y: y.y., ts.
• en-Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâil el-Murâdî. İ‘râbü’l-Kurʾân. Beyrut: Dâru’l-ma‘ârif, 2008.
• Ru’be b. el-‘Accâc. Mecmû‘u eş‘âri’l-‘Arab ve hüve müştemilün ‘alâ Dîvâni Ru’be b. el-‘Accâc. thk. Wilhelm Ahlwardt. Kuveyt: Dâru İbn Kuteybe, 2008.
• Sa‘îd el-Efğânî. Esvâku’l-‘Arab fi’l-Câhiliyyeti ve’l-İslâm. nşr. Abdurrahman en-Necdî. Beyrut; Kahire: Dâru’l-fikr, 1974.
• Sa‘leb, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ eş-Şeybânî. el-Fasîh. thk. ‘Âtıf Medkûr. Kahire: Dâru’l-ma‘ârif, ts.
• es-Sehâvî, Ebü’l-Hasan Alemüddîn Ali b. Muhammed. Sifru’s-sa‘âde ve sefîru’l-ifâde. 3 c. thk. Muhammed Ahmed ed-Dâlî. Beyrut: Dâr-u Sâdır, 1415/1995.
• es-Sîrâfî, Ebû Saîd. Ahbâru’n-nahviyyîne'l-Basriyyîn. thk. Tâhâ Muhammed ez-Zeynî ve Muhammed Abdülmün‘im Hafâcî. Kahire: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1955.
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir. el-Müzhir fî ‘ulûmi’l-luğa. 2 c. tsh. Muhammed Ahmed Câd el-Mevlâ Bek vd. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘asriyye, 1986.
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir. Şerhu şevâhidi’l-Muğnî. 2 c. b.y.: y.y., ts.
• Şerhu Dîvâni Ru’be b. el-‘Accâc. 3 c. thk. Zâhî Abdülbâkî Muhammed vd. Kahire: Mecma‘u’l-luğati’l-‘Arabiyye, 2011.
• Ya‘kûb, Emîl Bedî‘. Mevsû‘atü ‘ulûmi’l-luğati’l-‘Arabiyye. 10 c. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2006.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn. Mu‘cemü’l-büldân. 5 c. Beyrut: Dâru sâdır, 1977.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn. Mu‘cemü’l-üdebâ irşâdü’l-erîb ilâ ma‘rifeti’l-edîb. 7 c. thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru’l-ğarbi’l-İslâmî, 1993.
• ez-Ziriklî, Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd. el-Aʿlâm. 8 c. Beyrut: Dâru’l-‘ilim li’l-melâyîn, 2002.
• ez-Zübeydî, Ebû Bekir Muhammed b. el-Hasan. Tabakâtü’n-nahviyyîn ve’l-luğaviyyîn. b.y.: y.y., 1973.