The Life of Ibn Surayj, Scientific Personality and His Place in Shafii Doctrine

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 2, 152 - 169, 31.12.2024

Ramazan Aydemir

https://doi.org/10.30627/cuilah.1529516

Öz

After the death of the Prophet Muhammad (peace be upon him), several differences of opinion emerged among the Companions, and these differences gradually evolved into systematic schools of thought. One of these schools is the Shafi'i school, which was established under the leadership of Imam Shafi'i. Following the death of Imam Shafi'i, his first-generation students spread his jurisprudence through teaching and the works he authored. This initial period of the Shafi'i school facilitated the establishment and dissemination of its fundamental principles and practices. The second generation of Shafi'is expanded the reach of this teaching to different geographical regions, thus broadening the school's influence. The third generation of Shafi'i jurists, led by Ibn Surayj, systematized Shafi'i jurisprudence and made significant contributions to its institutionalization. After Imam Shafi'i, Ibn Surayj began the second compilation of the school, further deepening the details and principles of application of Shafi'i jurisprudence. Ibn Surayj's scholarly work is of great importance not only for understanding the intellectual atmosphere of his time but also for assessing his contributions to the development of the Shafi'i school. These efforts played a critical role in the instituti onalization and evolution of Shafi'i legal thought.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Sect, Shafii School, Ibn Surayj

İBN SÜREYC’İN HAYATI, İLMÎ KİŞİLİĞİ VE ŞÂFİÎ MEZHEBİNDEKİ YERİ

Öz

Hz. Peygamber’in (s.a.s.) vefatından sonra, sahabe arasında çeşitli görüş farklılıkları ortaya çıkmış ve bu farklılıklar zamanla sistemli mezheplere dönüşmüştür. Bu mezheplerden biri, Şâfiî mezhebi olup İmam Şâfiî'nin önderliğinde kurulmuştur. İmam Şâfiî'nin vefatının ardından, ilk nesil talebeleri, fıkhını dersler ve telif ettiği eserlerle yaymışlardır. Şâfiî mezhebinin bu ilk dönemi, mezhebin temel ilkelerinin ve uygulamalarının yerleşmesine ve yayılmasına olanak sağlamıştır. İkinci kuşak Şâfiîler, bu öğretimi farklı coğrafi bölgelere taşıyarak mezhebin etki alanını genişletmişlerdir. İbn Süreyc'in liderliğindeki üçüncü nesil Şâfiî fukaha ise, Şâfiî fıkhını daha sistemli bir hale getirmiş ve mezhebin kurumsallaşmasına büyük katkıda bulunmuştur. İbn Süreyc, İmam Şâfiî'den sonra mezhebin ikinci telifini başlatarak, Şâfiî fıkhının detaylarını ve uygulama esaslarını daha da derinleştirmiştir. İbn Süreyc'in ilmî çalışmaları, sadece o dönemin entelektüel atmosferini anlamak açısından değil, aynı zamanda Şâfiî mezhebinin gelişimine olan katkıları açısından da büyük bir öneme sahiptir. Bu çalışmalar, mezhebin kurumsallaşması ve fıkhî düşüncesinde kritik bir rol oynamıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Mezhep, Şafiî Ekolü, İbn Süreyc

Kaynakça

• Abbâdî, Ebû Âsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed (ts.)Tabakâtü’l-fukahâʾi’ş-Şâfiʿiyye. b.y.
• Aslan-N. - Sizgen İ. (2019). Şîrâzî’nin el-Mühezzeb Adlı Eserinde Enmâtî’ye Nispet Ettiği Görüşleri ve Şâfiî Mezhebindeki Yeri. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19/1, 1-15.
• Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim (1402). el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 4 cilt. Beyrut: Mektebi’l-İslâmiyye, 2. Basım.
• Ateş, S. (1993). Cüneyd-i Bağdâdî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 8, 119-121. ss.). İstanbul: TDV Yayınları.
• Aybakan, B. (2007). İmam Şâfiî ve Fıkıh Düşüncesinin Mezhepleşmesi. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî (1390). Menâkıbü’ş-Şâfiʿî. thk. Seyyid Ahmed Sakr. Kahire: Dârü’t-Türâs.
• Cübûrî, Hüseyin b. Halef (ts.). el-İmâm Ebü’l-Abbas İbn Süreyc ve arâuhü’l-usûliyye. Mekke: el-Camiatü Ümmü’l-Kürâ.
• Çavuşoğlu, A. H. (2004). Chrjstopher Melchert ve Mezheb: Gelenekçi Bir Oryantalistin İslam Hukuk Tarihi ve Ehl-i Sünnet Yorumu. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2, 287-319.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk (ts.). Sünenî Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Beyrut: el-Mektebeti’l-Asriyye.
• Ebû Ya‘lâ, Ebû Ya‘lâ Halîl b. Abdillâh b. Ahmed (1409). el-İrşâd fî maʿrifeti ʿulemâʾi’l-hadîs. thk. Muhammed Said - Ömer İdris. Riyad: Mektebeti’r-Rüşd.
• el-Hâci, Hatim (1440), Eseru tetevvüri’l-mearifi’t-tıbbiyye alâ tegayyuri’l-fetvâ ve’l-kadâ, Kahire: Dâru İbn Hazm. Emin, A. (2012). Zahrü’l-İslâm. Kahire: Müesseseti’l-Hindevî.
• Eşit, D. (2016). Fıkıh’ta Totolojik Bir Mesele: el-Mes’eletü’s-Süreyciyye. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 27, 443-455.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit (1422), Târîhu Bagdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘ruf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmiyye.
• Heyto, Muhammed Hasan (1409). el-İctihad ve Tabakâtu Müctehidi’ş-Şâfiîyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• İbn Abdülhâdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Abdilhâdî (1417). Tabakâtü ʿulemâʾi’l-hadîs. thk. Ekrem Bûşî-İbrahim Zaybak. 4 Cilt. Beyrut: Müesseseti’r-Risâle.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemseddîn Ahmed b. Muhammed (1398). Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z- -zamân mimmâ sebete bi’n-nakl evi’s-semâʿ ev esbetehü’l-ʿayân. thk. İhsan Abbâs. Beyrut: Dâru Sâdır.
• İbn İmrânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed (1421). el-İnbâ fi tarihi’l-hülefâ. thk. Kasım Sâmirâî. Kahire: Dâru’l-Âfâki’l-Arabiyye.
• İbn Kâdî Şühbe, Ebû Bekr b. Ahmed b. Muhammed (1407). Tabakâtü’ş-Şâfiʿiyye, thk. Hafız Abdu’l-Âlim Han. Beyrut: Alemü’l-Kütüb.
• İbn Kayyim el-Cevzîyye, Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb (1409). İctimâʿu’l-cüyûşi’l-İslâmiyye ʿalâ gazvi’l-Muʿattıla ve’l-Cehmiyye. thk. Avad Abdullah Muhammed Mutik. Riyad: Metâbiu’l-Ferazdeki’l-Ticariye.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb (1411). İlâmü’l-muvakkıîn an rabbi’l-âlemîn. thk. Muhammed Abdüsselam İbrahim. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr (1413). Tabakâtü fukahâʾi’ş-Şâfiʿiyye. thk. Ahmed Ömer Haşim vd. b.y.: Mektebeti’s-Sikâfeti’d-Dîniyye.
• İbn Süreyc, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Ömer b. Süreyc (ts.a). Cüzʾ fîhi ecvibetü’l-imâmi’l-ʿâlim Ebi’l-ʿAbbâs Ahmed b. ʿÖmer b. Süreyc fî usûli’d-dîn thk. Velid b. Muhammed b. Abdullah B.y.: Dârü’l-Beşâiri’l-İslamiyye.
• İbn Süreyc, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Ömer b. Süreyc (ts.b). el-Vedâʾiʿ li-mansûsi’ş-şerâʾiʿ. thk. Salih b. Abdullah b. İbrahim. b.y.
• İbn Süreyc, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Ömer b. Süreyc (ts.c). el-Aksâm ve’l-hısâl, b.y.
• İbn Teymiyye, Takıyyuddin Ebü’l-Abbas Ahmed b. Abdülhalim (1411). Derʾü teʿâruzi’l-ʿakl ve’n-nakl. thk. Muhammed Reşad Salim. Suudi Arabistan: Câmiati’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslamiyye.
• İbn Teymiyye, Takıyyuddin Ebü’l-Abbas Ahmed b. Abdülhalim (1416). Mecmûi’l-Fetevâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım. Medine: Mecmei’l-Melik Fahd lî tebâatil Mushafi’l-Şerif.
• İbnü’l Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed (1412). el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdulkadir Ata - Mustafa Abdulkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbnü’l-İmad, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed (1406). Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Abdulkadir Arnaût - Mahmûd Arnaût. Beyrut: Dâru İbn Kesîr.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Ömer b. Alî b. Ahmed (1417). el-ʿİkdü’l-müzheb fî tabakâti hameleti’l-mezheb. thk. Ayman Nasru’l-Ezherî-Seyyid Muhnî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmîyye.
• İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kub (1417). el-Fihrist fî ihbâri ulemâi’l-musannifin mine’l-kudamâ ve’l-muhaddisin ve esmâe kütübihim. thk. İbrahim Ramazan. Beyrut: Dârü’l-Marife.
• İbrahim, M. (2010). Hanefi ve Şafiîlerde Mezhep Kavramı. (Çev. F. Beşer). İstanbul: Nun Yayıncılık.
• İmrânî, Ebü’l-Hüseyn Yahyâ b. Ebi’l-Hayr b. Sâlim b. Es‘ad (1421). el-Beyân fî mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. thk. Kasım Muhammed en-Nûrî. Cidde: Dâru’l-Minhâc.
• İsmail Paşa, Muhammed Emin b. Mir Selim el-Bâbânî el-Bağdâdî (ts.). Hediyyetü’l-ʿârifîn, esmâʾü’l-müʾellifîn ve âsârü’l-musannifîn. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî.
• İsnevî, Cemâlüddîn Abdürrahîm b. el-Hasen b. Alî (1407). Tabakâtü’ş-Şâfiʿiyye, Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmîyye.
• İsnevî, Cemâlüddîn Abdürrahîm b. el-Hasen b. Alî (1430). el-Mühimmât fî şerhi’r-Râfiʿî ve’r-Ravza. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz (1965). Tertîbü’l-medârik ve takrîbü’l-mesâlik li-maʿrifeti aʿlâmi mezhebi Mâlik. thk. İbn Tâvîyt et-Tancî. Fas: Metbeati Fudâle.
• Kâtib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah (ts.). Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l fünûn, 2 Cilt. Beyrut: Darû İhyai’t-Turâsi’l-Arabî.
• Kehhâle, Ömer Rıza (ts.). Muʿcemü’l-müʾellifîn: Terâcimü musannifi’l-kütübi’l-ʿArabiyye. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Komisyon, (1404-1427). el-Mevsûati’l-Fıkhiyeti’l-Kuvveytiyye. Vezâreti’l- evkâfi ve Şüuni’l-İslamiyye. Kuveyt: Dâru’s-Selâsil.
• Köse, S. (1999). İbn Ebû Hüreyre. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 19, 434-435. ss.). İstanbul: TDV Yayınları.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habib (1419). el-Hâvi’l kebîr fi fıkhî mezhebi’l-İmami’ş-Şâfiî (Vehuve şerhu muhtasari’l Müzenî. thk. ve tlk. Ali Muhammd Muavviz - Adil Ahmed Abdü’l-Mevcud. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmîyye.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddin Yahya b. Şeref (1344-1347). el-Mecmûʿ şerhu’l-mühezzeb. Kahire: Dâru’l-Münîre.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddin Yahya b. Şeref (ts.). Tehzîbü’l-esmâʾ ve’l-lugât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmîyye.
• Nezîr, A. A. (1411). Ebû Cafer et-Tahâvî, el-imâmü’l-muhaddisü’l-fâkih. Dımaşk: Dârü’l-Kalem.
• Okuyucu, N. (2015). Şafiî Mezhebinin Teşekkül Süreci. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Okuyucu, N. Enmâtî, Ebü’l-Kâsım. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt Ek 1, 112-113. ss.). İstanbul: TDV Yayınları, 2020.
• Özen, Ş. (1999). İbn Süreyc. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 20, 363-366. ss.). İstanbul: TDV Yayınları.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyin (1418). el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh. thk. Taha Câbir Feyyâz el - Alvânî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh (1420). el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnaût, Mustafa Turkî. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Sezgin, F. (1991). Tarihü't-Türasi'l-Arabi. Suudi Arabistan: Camiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr (1403). Tabakâtü’l-hüffaz. Buyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr (1425). Târîhu’l-hülefâ. thk. Hamdi Demirdaş. B.y.: Mektebetü’n-Nezâr.
• Sübkî, Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî (1413). Tabakâtü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed Tânâhî - Abdülfettâh Muhammed el-Hulvî. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hicr.
• Sülemî, Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed (1419). Tabakâtü’s-sûfiyye. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf (1970). Tabakâtü’l-fukahâ. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dârü’r-Râidi’l-Arabî.
• Yâfiî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Es‘ad (1417). Mir’âtü’l-cenân ve ‘ibretü’l-yakzân fî ma’rifeti havâdisi’z-zamân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Yaşar, M. A. (2019). Erken Dönem Şâfiî Fakihlerinden İbn Süreyc ve Sayrafî’nin İhtilaf Ettikleri Usûl Meseleleri ve Bu İhtilafın Mezhepteki İzdüşümleri. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 11/1, 199-227.
• Yıldız, H. D. (1988). Abbâsîler. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 1, 31-48. ss.). İstanbul: TDV Yayınları.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osmân (1405). Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şuayb Arnaût vd. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osmân (1419). Tezkiretü’l-huffâz. thk. Abdurrahmân b. Yahyâ el-Muallimî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osmân (1424). Kitâbü’l-ʿArş. thk. Muhammed b. Halife b. Ali et-Temimî. Medine: İmâdeti’l-Bahsi’l-İlmî.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osmân (2003). Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l (tabakâtü’l-)meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Beşşâr Avâd Maruf. b.y.: Dâru’l-Garbi’l-İslamî.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh (1414). el-Bahrü’l-muhît fî usûli’l-fıkh. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kütübî.
• Ziriklî, Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris (2002). el-Aʿlâm kâmûsü terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-ʿArab ve’l-müstaʿrebîn ve’l-müsteşrikîn. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn.