HİCRİ DÖRDÜNCÜ ASIRDAN PSİKANALİZE BİR SESLENİŞ: EBUBEKİR ER-RAZİ VE MELANIE KLEIN’İN ‘HASET’ ÜZERİNE DÜŞÜNCELERİ HAKKINDA BİR İNCELEME

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 2, 194 - 204, 31.12.2024

Süleyman Doğanay

https://doi.org/10.30627/cuilah.1534434

Öz

Bireyin dünyaya bakış tarzı, fiziksel ve sosyal çevresiyle ilişkisi, psikolojik ve ahlakî açıdan ilkellik veya olgunluk arasında seyretmektedir. Haset duygudurumu, bireyin hem ruh sağlığını tehdit eden hem de sosyal ilişkilerini zedeleyen bir tarafının olması hasebiyle tüm teolojilerde yerilen, kınanan ilkel bir insanî özellik şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada öncelikle çoğu zaman birbiriyle eşanlamlı olarak kullanılan ancak kaynağı, yönü ve zararları itibariyle birbirinden tamamen farklı olan ‘haset’ ve ‘kıskançlık’ kavramlarının etimolojisine bakılmıştır. Daha sonra İslamî kültürde tabiat felsefesinin kurucusu kabul edilen Ebu Bekir er-Razi ile psikanalizin temsilcilerinden, nesne ilişkileri teorisyeni Melanie Klein’in ‘haset’ üzerine değerlendirmeleri analiz edilmiştir. Ebu Bekir er-Razi, bireyin ilkellikten olgunluğa gidiş sürecini sırasıyla şuhl, buhl, gıpta, sehavet, işar, cuud ve fakr halleriyle açıklamaktadır. Ebu Bekir er-Razi, şuhl ve buhl kavramlarıyla hasedi analiz ederken Melanie Klein ise insanın bu yolculuğunun haset, açgözlülük, kıskançlık ve şükran hallerinin yaşanmasıyla gerçekleşeceğini iddia etmektedir. Çalışmada kaynak taraması yöntemi kullanılmıştır. Sonuç olarak Ebu Bekir er-Razi ile Melanie Klein’in farklı zamanlarda ve farklı pencerelerden baktıkları haset duygudurumunun kaynağı ve bireyin ruh sağlığına zararları hususunda aynı noktalara temas ettikleri ve haset itkisinden korunmak için aynı tavsiyelerde bulundukları sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Ebubekir Er-Razi, Melanie Klein, Haset, Kıskançlık

A Call to Psychoanalysis from the Fourth Century Hijri: A Study on Abu Bakr Er-Razi and Melanie Klein's Thoughts on 'Envy'

Öz

The individual's way of looking at the world and his relationship with his physical and social environment is between psychological and moral primitiveness or maturity. Envy is a primitive human trait that is condemned and denounced in all theologies because it threatens the mental health of the individual and damages social relations. In this study, first of all, the etymology of the concepts of 'envy' and 'jealousy', which are often used synonymously with each other but are completely different from each other in terms of their source, direction and damages, has been examined. Then, the evaluations of Abu Bakr al-Razi, who is accepted as the founder of natural philosophy in Islamic culture, and Melanie Klein, one of the representatives of psychoanalysis, the theorist of object relations, on ‘envy’ were analysed. Abu Bakr al-Razi explains the process of the individual's progression from primitiveness to maturity with the states of shuhl, buhl, envy, sehavat, isar, jouud and faqr respectively. While Abu Bakr al-Razi analyzes envy with the concepts of shuhl and buhl. Melanie Klein claims that this journey of the human being will take place through the states of envy, greed, jealousy and gratitude. The method of literature review was used in the study. As a result, it has been concluded that Abu Bakr al-Razi and Melanie Klein, at different times and from different perspectives, touch on the same points about the source of the mood of envy and its damages to the mental health of the individual and make the same recommendations to get rid of the impulse to envy.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Envy, Jealousy, Abu Bakr al-Razi, Melanie Klein

Kaynakça

• Ben-Ze’ev, A. (1990). Envy and Jealousy. Canadian Journal of Philosophy, 20 (4), 487-516. Doi: 10.1080/00455091.1990.10716502
• De Button, A. (2023). Statü Endişesi. çev. Ahu Sıla Bayer. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Doğanay, S. (2022). Acı ve Tahammül. Ankara: Sonçağ Akademi.
• Dölek, A. (2002). Hadisler Işığında Haset Hastalığı ve Psikoterapi, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IV, 39-82.
• Eraslan, Ö. (2024). Anneler ve Kızları: Melnie Klein’ın Haset Kavramı Üzerinden Zefir Filminin Çözümlenmesi. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 3 (1), 68-79.
• Fromm, E. (2014). Sahip Olmak Ya Da Olmak. çev. Aydın Arıtan, İstanbul: Say Yayınları.
• Habimana, & Masse, L. (2000). Envy Manifestations and Personality Disorders. European Psychiatry 15, 15-21.
• İbn Mace, A. (1998). Sünenu İbn Mâce, Beyrût: Dâru’l-Marife.
• İbn Manzûr, (1414). Lisânü'l-Arab. Beyrut: Dârü Sâdır.
• İrk, E. ve Gürses, İ. (2021). Hasedin İnsan Hayatındaki Yıkıcı Etkileri ve Çözüm Arayışları. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30/2, 389-421. Doi: 10.51447/uluifd.910994
• İrk, E. ve Gürses, İ. (2024). Haset ve Gıpta Duygusunun Dindarlık ve Psikolojik İyi Oluş ile İlişkisi Üzerine Nicel Bir Araştırma. İlahiyat Tetkikleri Dergisi (61), 106-121. https://doi.org/10.29288/ilted.1414975
• Kilborne, B. (2014). Utanç ve Haset: Görünüm Kaygısı ve Kem Göz çev. B. Erdal. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Klein, M. (2014). Haset ve Şükran çev. Orhan Koçak-Yavuz Erten. İstanbul: Metis Yayınları.
• Klein, M. (2024). Nesne İlişkileri çev. Menekşe Arık. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kristeva, J. (2015). Melanie Klein: Delilik yahut Acı ve Yaratıcı Olarak Ana Katli çev. Ayşegül Demir, İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Marcelli, D. (2021). Çocuklarda Kıskançlık ve Haset: Söylence mi, Gerçek mi? Psikanaliz Defterleri: Çocuk ve Ergen Çalışmaları Haset ve Kıskançlık 7, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 49-66.
• Navaro, L. (2015). Haset ve Rekabet: Kendi Kuyruğunu Yiyen Yılan (3. Basım), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Oruç, İ. (2021). Arapça’nın Dehlizleri, İstanbul: Muarrib Yayınevi.
• Özakkaş, T. (2004). Bütüncül Psikoretapi, İstanbul: Çınar Yayıncılık.
• Özen Eratalay, S. (2018). Tarihsel ve Çağdaş Türkçede “Kıskanmak” Anlam Alanına Giren Sözcükler. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(3), 11-27. https://doi.org/10.32709/akusosbil.454515
• Parrott, W. G. & Smith, R. H. (1993). Distinguishing The Experiences of Envy and Jealousy. Journal of Personality and Social Psychology, 64 (6), 906-920. Doi: 10.1037/0022-3514.64.6.906
• Polat, Y. B. (2017). Haset, İmrenme ve Kıskançlık Duygu Durumlarının Ayrıştırılması, Aydın Toplum ve İnsan Dergisi, 3 (2), 39-42.
• Râzî, E. B. (2015). Ruh Sağlığı (et-Tibbu'r-rûhânî) çev. Hüseyin Karaman. 3. Bskı, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Russell, B. (1930). The Conquest of Happiness. London, England: Allen and Unwin.
• Rycroft, C. (1989). Psikanaliz Sözlüğü çev. M. S. Kayatekin, İstanbul: Ara Yayıncılık.
• Segal, H. (2023). Melanie Klein’ın Çalışmasına Giriş çev. M. T. Sivri, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Smith, T. W. (2020). Schadenfreude: Başkasının Talihsizliğinden Duyulan Keyif çev. Nüvit Bingöl, İstanbul: Kolektif Kitap.
• Smith, R. H. & Kim, S. H. (2007). Comprehending Envy. Psychological Bulletin, 133 (1), 46-54. Doi. 10.1037/0033-2909.133.1.46
• Schultz D. P. & Schultz, S. E. (2001). Modern Psikoloji Tarihi çev. Yasemin Aslay. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Taburoğlu, Ö. (2017). Nazar-Başkası Nasıl Görür?. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Tuna, E. (2018). Haset ve Kıskançlığın Tanımlanması ve Klinik Görünümü, DTCF Dergisi 58 (2), 1751-1767.
• Yavuz, K. (1987). Psikanalizde İlk Dinî Gelişmelerin Değeri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Yerli, M. (2018). Haset Duygusunun Teorik Düzeyde İncelenmesi ve Psikoterapi Sürecinde Ortaya Çıkışı, AYNA Klinik Psikoloji Dergisi, 5 (1), 21-31.
• Yurt, M. E. (2018). Kur’an’da Haset Kavramı, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 10 (3), 849-872.