TELEVİZYON DİZİLERİNDE DİNİ SÖYLEM VE RİTÜELLERİN “TARİKAT” ÜZERİNDEN İNŞASI: KIZIL GONCALAR ÜZERİNDEN BİR İÇERİK ANALİZİ

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 2, 284 - 306, 31.12.2024

Yusuf Gökalp , Türker Elitaş , Serpil Kır Elitaş

https://doi.org/10.30627/cuilah.1544824

Öz

Bu çalışma, Türk televizyon dizilerinde dini söylem ve ritüellerin nasıl inşa edildiğini, özellikle tarikatlar olarak bilinen dini cemaatlerin rolüne odaklanarak incelemeyi amaçlamaktadır. Günümüz toplumunda televizyon, yalnızca bir eğlence aracı olmanın ötesinde, toplumsal değerlerin ve ideolojilerin yeniden üretilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Türkiye gibi kültürel ve dini açıdan çeşitli toplumlarda, televizyon aracılığıyla sunulan içerikler, izleyicilerin inançları, ahlakları ve toplumsal yapıları üzerinde doğrudan etki yaratabilmektedir. Bu bağlamda, çalışmanın amacı, Türk televizyon dizilerinde dini söylem ve ritüellerin tarikatlar aracılığıyla nasıl temsil edildiğini ve bu temsillerin toplumsal algıları nasıl şekillendirdiğini anlamaktır. Çalışmanın temel bulguları, tarikatların televizyon dizilerinde nasıl temsil edildiğini, bu temsillerin hangi yöntem ve argümanlarla inşa edildiğini ve izleyiciler üzerindeki etkilerini ortaya koymaktadır. ‘Kızıl Goncalar’ dizisi, modern Türk toplumunda tarikatların toplumsal algılar üzerindeki etkisini anlamak için kritik bir örnek sunmaktadır. Tarikat temsilleri, izleyicilerin dini yapılarla ilgili algılarını şekillendirmekte ve bu yapıların sekülerleşme karşısındaki duruşunu göstermektedir. Sonuç olarak, bu çalışma, televizyon dizilerinin toplumsal algıları şekillendirmedeki gücüne ve tarikat gibi dini yapıların bu süreçte nasıl temsil edildiğine dair önemli bulgular sunmaktadır. İçerik analizi yoluyla elde edilen bulgular, tarikatların televizyon dizilerinde nasıl bir dil ve temsil stratejisi geliştirdiğini ve bu stratejilerin izleyici üzerindeki etkilerini detaylandırmaktadır. ‘Kızıl Goncalar’ dizisi, dini söylemlerin ve ritüellerin televizyon aracılığıyla nasıl sunulduğunu göstermesi açısından dikkat çekici bir örnektir.

Anahtar Kelimeler

Din, Tarikat, Televizyon dizileri, Muhafazakarlık, kızıl goncalar

The Construction of Religious Discourse and Rituals through “Tariqat” in Television Series: A Content Analysis of Kızıl Goncalar

Öz

This study aims to explore how religious discourse and rituals are constructed in Turkish television series, with a particular focus on the role of religious communities, known as tariqats. In contemporary society, television plays a significant role in the reproduction of social values and ideologies, going beyond its function as a mere entertainment medium In culturally and religiously diverse societies like Turkey, the content presented through television can have a direct impact on viewers' beliefs, morals, and social structures. Thus, the objective of this study is to understand how religious discourse and rituals are represented through tarikats in Turkish television series and how these representations shape societal perceptions. The study focuses on the television series ‘Kızıl Goncalar’, which is significant for its portrayal of tariqat culture and religious rituals within modern society. The tariqat depicted in the series provides a critical example of how religious groups influence societal perceptions and belief systems. The analysis covers all episodes of the first season, examining scenes that center on tariqats, the religious discourse of characters, and the rituals depicted. The methodological approach is based on content analysis, a research method aimed at uncovering the underlying meanings and social realities embedded in written or visual texts related to social practices. Within this framework, ‘Kızıl Goncalar’ is analyzed for its tariqat-themed scenes, character dialogues involving religious discourse, and the visual and auditory presentation of rituals. In conclusion, this study offers significant insights into the power of television series in shaping social perceptions and how religious structures, such as tariqats, are represented in this process. The findings obtained through content analysis detail the language and representational strategies used in depicting tariqats in television series and their influence on the audience. The ‘Kızıl Goncalar’ series stands out as an important example of how religious discourse and rituals are presented through television, demonstrating the intricate relationship between media representation and religious culture.

Anahtar Kelimeler

Religion, Tariqat, Television Series, Conservatism, Kızıl Goncalar

Kaynakça

• Akkuş, Mehmet. “Tasavvufun Anadolu’ya Girişi ve İslamlaşmada Rolü”. Tanımı Kaynakları ve Tesirleriyle Tasavvuf. Haz. Coşkun Yılmaz. 133-142. İstanbul: Seha Neşriyat, 1991.
• Aksöz, Tuncay. “İnsan Benliğinin Arınması”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17/31 (Haziran 2015), 81-101.
• Aktaş, Hamza. “Kur’an’da Arınma (Tezkiye) Süreci İle Nefsin Eğitimi”. The Journal of Academic Social Science Studies, 59 (Ekim 2017), 173-187.
• Bardakçı, Mehmet Necmettin. “Bir Tasavvuf Mektebi Olarak Bektaşilik”. Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu I Bildiriler ve Müzakereler. Ed. Komisyon. 51-60. Isparta: SDÜ Yayınları, 2005.
• Baz İbrahim, “Tasavvuf Mektepleri”. Ed. Kadir Özköse. 144-148. Tasavvuf El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Biçer, Ramazan. “Bir Kelam Bilgini Olarak Ebu Bekir İbnü'l-Arabi'ye Göre Gazzali'nin Keşf Metodu”. Kelam’da Bilgi Problemi Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Ed. Orhan Ş. Koloğlu. 250-262. Bursa: 2003.
• Bilgin, N. Sosyal Bilimlerde İçerik Analizi. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2006.
• Ceyhan, Semih. “Vecd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/583-584. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Çağrıcı, Mustafa. “Gazzali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/489-505. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Çakmak, Muharrem. “Tasavvufa Yöneltilen Eleştirilerin İlimleşme Sürecine Etkileri”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 39 (Ocak 2017), 319-340.
• Çakmaklıoğlu, Mustafa. “Sufilerin Vahiy Telakkisi”. Tasavvuf El Kitabı. Ed. Kadir Özköse. 63-81. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Çetin, Atilla. “İstanbul’daki Tekke, Zaviye ve Hankahlar Hakkında 1199 (1784) Tarihli Önemli Bir Vesika”. Vakıflar Dergisi, 13 (1981), 583-590.
• Demirci, Kürşat. “Yahudi Mistisizminin Temel Özellikleri ve Gelişimi”. İTOBİAD İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1/4 (2012), 7-18.
• Demirci, Mehmet. “Ahmed Yesevi’nin Yunus Emre’ye Tesiri Olmuş Mudur?”. D.E.Ü İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8 (1994), 61-84.
• Demirli, Ekrem. “Vahdet-i Vücûd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/431-435. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Eliade, Mircae. Dinin Anlamı ve Sosyal Fonksiyonu. çev. Mehmet Aydın. Konya: Din Bilimleri Yayınları, 1995.
• Erjem, Yaşar – Çağlayandereli, Mustafa. "Televizyon ve Gençlik: Yerli Dizilerin Gençlerin Model Alma Davranışı Üzerindeki Etkisi." Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 30/1(2006),15 - 30.
• Gökalp, Yusuf – Teber, Hatice. “Risâle-i Su‘âl-i Hırka, Risâle Der Beyânı Kemer ve Risâle-i Der Beyân-ı Post İsimli Bektâşî Metinlerinde Dinî Tasavvufî Semboller”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16/2 (Aralık 2016), 77-91.
• Gökçe, Orhan. İçerik Çözümlemesi. Eskişehir: Turkuaz Yayıncılık, 1994.
• Günay, Ünver – Güngör, Harun. Türk Din Tarihi. Kayseri: Laçin Yayınları, 1998.
• Güven, Mustafa Salim. “Hz. Peygamberin Hayatında İnziva ve Toplumsal Dönüşüm”. Uluslararası İslam ve Modern İnsan Sempozyumu. 303-323. Kahramanmaraş: KSÜ Yayınları, 2018.
• Güzel, Abdurrahman. “Hoca Ahmed Yesevi’nin Hayatı”. Anadolu’da Aleviliğin Dünü ve Bugünü. Ed. Halil İbrahim Bulut. 215-232. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2009.
• Haksever, Ahmet Cahit. Tasavvufa Giriş”. Tasavvuf El Kitabı. 13-21. Ed. Kadir Özköse. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012. Kaya, Mahmut. “Tasavvuf Nedir Ne Değildir?”. Kur’an ve Sünnet Sempozyumu Bildiriler. 179-185. Ankara: İrfan Vakfı, 1997.
• Kaya, Mahmut. “İşrakiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/438-439. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Kılıç, Mahmud Erol. “İbnu’l-Arabi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/493/516. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Köprülü, Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: DİB Yayınları, 1991.
• Kutlu, Sönmez. Alevilik-Bektaşilik Yazıları Aleviliğin Yazılı Kaynakları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2006.
• Kutlu, Sönmez. Mezhepler Tarihine Giriş. İstanbul: DEM Yayınları, 2010.
• Kutlu, Sönmez. Tarihsel Din Söylemleri Üzerine Zihniyet Çözümlemeleri. Ankara: Otto Yayınları, 2012.
• Morris, Brian. Din Üzerine Antropolojik İncelemeler. çev. Tayfun Atay. Ankara: İmge Kitabevi, 2004.
• Muslu, Ramazan. “ Vahdet‐İ Vücûd Üzerine Yazılmış Bir Risale: Erbilî’nin Mir’âtü’ş‐Şühûd Fî Beyâni Vahdeti’l‐Vücûd’u”. Tasavvuf | İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2), 23 (2009), 303-323.
• Muslu, Ramazan. “Ali Semerkandi'nin Keşfü'l-Esrar Adlı Eserinde Zahir-Batın İlişkisi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2000), 167-184.
• Muslu, Ramazan. “Tasavvufi Terbiye ve Ahlak”, Ed. Kadir Özköse. 315-323. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Anadolu Türk Halk Süfiliginde Ahmed-i Yesevi Geleneğinin Teşekkülü”. Milletlerarası Hoca Ahmed Yesevi Semopzyumu Bildirileri. Ed. Ramazan Acun. 75-84. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• Öngören, Reşat. “Anadolu Tasavvuf Geleneği”. Tasavvuf El Kitabı. Ed. Kadir Özköse. 273-296. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Öngören, Reşat. “Mevlânâ Celâleddîn-İ Rûmî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/441-448. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Öngören, Reşat. “Tarikat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/65-105. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Öngören, Reşat. “Tasavvuf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/119-126. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Özköse, Kadir. “Tarikatların Ortak Unsurları”. Tasavvuf El Kitabı. Ed. Kadir Özköse.225-247. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Sarıkaya, Mehmet Saffet. Anadolu Aleviliğinin Tarihi Arka Planı. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2003.
• Sayın, Esma. “Ontolojik Açıdan Tasavvuf, Mistisizm ve Maneviyatçılığa Dair Yaklaşımların Karşılaştırılması”. Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 21 (2016), 67-74.
• Şimşek, Halil İbrahim. “Tasavvufta Kalbin Kirlenmesi Ve Temizlenmesi Konusu”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/28 (Aralık 2015/2), 35-48.
• Teber, Ömer Faruk. Bektaşi Erkannamelerinde Mezhebi Unsurlar. Erzurum: Aktif Yayınları, 2008.
• Teber, Ömer Faruk. “Bektaşi Geleneğinde Kur’an ve Sünnet Merkezli Değerler”, Uluslararası Sempozyum İnsani Değerlerin Yeniden İnşası, ed. Cengiz GÜNDOĞDU, Muammer CENGİZ. 3/142-149. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Temiztürk, Halil. “Hıristiyan Mistisizminin Oluşumuna Etki Eden Unsurlar”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 20/37 (2018), 129-150.
• Yaran, Cafer Sadık. “Budizmle Mukayeseli Olarak İslam ve İslam Mistisizmi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (2008), 253-273.
• Yeprem, M. Saim, “Televizyonlarda Sır Dizileri”, II. Uluslararası Dinî Yayınlar Kongresi, Tebliğler-Müzakereler, 05-07 Kasım 2004. 644/137-146. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2005
• Yıldırım, Emine Taşçı. “İslam Düşüncesinde Avâm-Havâs Ayrımı”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi Aralık 24/2 (Aralık 2020), 665-685.