Architectural Structures and Foundations in Malatya Qaza According to the Records in the 560 Numbered Hurufat Book

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 1, 21 - 38, 30.06.2025

Adem Çetin

https://doi.org/10.30627/cuilah.1636603

Öz

Hurufat books are among the collections found in the archives of the General Directorate of Foundations. These registers contain records of appointments made to foundations and institutions such as mosques, masjids, madrasas, and tombs that were maintained through foundation revenues. It is also possible to find records related to the foundations and endowed structures in Malatya, one of the major settlement centers of the Ottoman Empire, within the hurufat books. Based on this, the subject of this study is the appointments recorded in the hurufat register numbered 560 concerning the Malatya district. In this context, the primary objective of the study is to identify both religious and civil architectural structures in Malatya and determine the foundations by examining the appointment records of officials. Initially, the hurufat registers related to the Malatya district in the archives of the General Directorate of Foundations were reviewed. Subsequently, the relevant register was transcribed into modern Turkish and analyzed. A necessary literature review was conducted on institutions such as mosques, masjids, and madrasas, and previous studies were also utilized. The fact that Malatya's hurufat registers have not been the subject of a dedicated research study until now makes this study significant in its field. We believe that this research will also serve as a foundation for future studies related to the Malatya hurufat registers.

Anahtar Kelimeler

History of Turkish-Islamic Arts , Malatya , Hurufat , Waqf , Architecture , Mosque.

560 NUMARALI HURUFAT DEFTERİNDEKİ KAYITLARA GÖRE MALATYA KAZASINDAKİ MİMARİ YAPILAR VE VAKIFLAR

Öz

Hurufat Defterleri Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivinde bulunan koleksiyonlardan biridir. İçerisinde vakıflara ve vakıf gelirleriyle ayakta duran cami, mescit, medrese ve türbe gibi kurumlara yapılan görevli atamalarının kayıtları mevcuttur. Osmanlı İmparatorluğunun önemli yerleşim merkezlerinden biri olan Malatya’daki vakıflar ve vakıf olan eserler hakkında da Hurufat Defterleri içinde kayıtlar bulmak mümkündür. Buradan yola çıkarak belirlenen çalışmanın konusu 560 numaralı Hurufat Defteri içinde Malatya kazası ile ilgili kayıt altına alınan tevcihatlardır. Bu bağlamda görevlilerin atama kayıtları esas alınarak Malatya’daki hem dini hem sivil mimariye ait eserlerin tespiti ve vakıfların belirlenmesi çalışmanın ana gayesidir. Çalışmada öncelikli olarak Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivinde bulunan Malatya kazası ile ilgili Hurufat Defterleri taranmış ardından çalışmaya konu olan defter günümüz Türkçesine aktarılarak değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Tespit edilen cami, mescit, medrese gibi kurumlarla alakalı gerekli literatür taraması yapılarak daha önce yapılan çalışmalardan da yararlanılmıştır. Malatya Hurufat Defterlerinin şimdiye kadar özel bir araştırmaya konu olmaması çalışmamızı kendi alanında önemli kılmaktadır. Malatya Hurufat Defterleri ile alakalı bundan sonraki yapılacak çalışmalara da öncülük edeceği kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Sanatları Tarihi , Hurufat , Malatya , Vakıf , Mimari , Cami

Kaynakça

• VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. Hurufat Defterleri, [HD], Nr. 560.
• Battalgazi Belediyesi. “Ahmet Duran Mescidi ve Türbesi”. Erişim 01.12.2024. https://www.battalgazi.bel.tr/2023/12/11/ahmet-duran-mescidi-ve-turbesi/
• Akçadağ, Göknur. “Malatya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/468-473. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Akçadağ, Göknur. “Malatya Şehir Adı ve Şehrin Tarihi Süreçleri”. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 9 (2016), 185-206.
• Alkan, Mustafa. “Türk Vakıf Tarihi Araştırmaları Açısından Hurufat Defterleri: Adana Örneği”. XV. Türk Tarih Kongresi (Ankara 11-15 Eylül 2006), Kongreye Sunulan Bildiriler, IV: Cilt I. Kısım, Osmanlı Tarihi A. IV-I. Kısım/825-842. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010.
• Başkan, Yahya vd. (ed.). Ortaçağda Malatya (Makaleler). Malatya: Bilsam Yayınları, 2. Basım, 2020.
• Baykara, Tuncay. Osmanlı Taşra Teşkilatında 18. Yüzyılda Görev ve Görevliler (Anadolu). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlğü, 1990.
• Beyazıt, Yasemin. “Hurufat Defterlerinin Şehir Tarihi Araştırmalarındaki Yeri”. History Studies 5/1 (Ocak 2013), 39-69.
• Çal, Halit. “Hurufat Defterlerine Göre 19. Yüzyılda Küre Kazası”. Prof. Dr. Zafer Bayburtluoğlu Armağanı Sanat Yazıları. 125-166. Kayseri, 2001.
• Çelik, Kürşat. “R.1284/M.1868-1869 Tarihli Muhasebe-i Evkâf-ı Hümayun Defteri’ne göre Mamuratülaziz Vakıfarı”. Vakıflar Dergisi 40 (Aralık 2013), 143-162.
• Gögebakan, Göknur. “XVI. Yüzyılda Malatya Kazasında Vakıflar ve Vakıf Görevlileri”. OTAM(Ankara) 10 (1999), 059-086. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000423
• Karagöz, Mehmet. “Malatya’nın XVII.-XVIII. Asırlarda Ticarî Hayatı”. İnönü Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 2/2 (2013), 1-28.
• Karagöz, Mehmet. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı Taşra Teşkilatında Malatya (1839-1924)”. İçtimaiyat 5/2 (29 Kasım 2021), 238-275. https://doi.org/10.33709/ictimaiyat.999941
• Şancı, Fuat. “Malatya’nın Aspuzu Bağlarında İki Yitik Bağ Evi”. History Studies International Journal of History 12/6 (04 Aralık 2020), 3365-3398. https://doi.org/10.9737/hist.2020.969
• Tiryaki, Yavuz. “Namazgâh”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 32/359-360. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2006.
• Yazıcı, Nurcan. “Osmanlı Mimarlığında XVI. Yüzyılın Önemli Bir Banisi: Yemen fatihi Gazi Sinan Paşa ve Camileri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 4/17 (2011), 437-456.