Çankırı (Orta Anadolu) Yöresi Lütesiyen Ostrakod Faunasının İncelenmesi

Yıl 2021, Cilt: 36 Sayı: 2, 547 - 556, 16.08.2021

Ümit Şafak

https://doi.org/10.21605/cukurovaumfd.982934

Öz

Bu çalışmada, Çankırı Havzası’nda 2018 yılında MTA Doğu Akdeniz Bölge Müdürlüğü tarafından kömür arama amaçlı olarak açılmış sondajlardan derlenen örnekler incelenmiştir. Eosen yaşlı birimlerde yapılmış olan sondajlardaki kırıntılı sedimanter örneklerin ostrakod faunası değerlendirilmiştir. Bölgede Lütesiyen sarımsı gri renkli, fosilli, kumtaşı, silttaşı, marn ve kireçtaşı litolojisinden oluşmaktadır. Alt sınırında geç Kretase yaşlı ofiyolit üzerinde uyumsuz bulunan formasyon, üstte uyumlu olarak geç Eosen-erken Miyosen yaşlı İncik Formasyonu’na ait killi-kumlu seviyeleri ile son bulur. Eosen’de yapılmış olan arama çalışmasının kırıntılı sedimanter örnekleri incelenerek ostrakod faunası değerlendirilmiştir. Araştırmada kömür seviyelerinin belirlendiği birim olan Kocaçay Formasyonu’nda ilk kez Lütesiyen yaşlı, sığ denizel ostrakod faunası tanımlanmıştır. Formasyonun ostrakod içeriği ve ortamsal özellikleri bu çalışma ile ortaya konulmuştur. Formasyon içerisinde Vetustocytheridea sp., Schuleridea perforata, Monsmirabilia oblonga, Monsmirabilia faveolata, Monsmirabilia triebeli ve balık otoliti tanımlanmıştır. Formasyonda saptanan ostrakod faunası lagün ve sığ deniz ortamını karakterize etmektedir

Anahtar Kelimeler

Lütesiyen, ostrakod, litoral-sığ denizel, Çankırı

Investigation of Lutetian Ostracod Fauna of Çankırı (Central Anatolia) Region

Öz

In this study, samples collected from drillings opened by MTA Eastern Mediterranean Regional Directorate for coal exploration in 2018 in Çankırı Basin were examined. Ostracod fauna of clastic sedimentary samples in boreholes taken from Eocene units were evaluated. Lutetian units in the region are represented by yellowish gray, fossiliferous, sandstone, siltstone, marl and limestone lithology. The formation, which unconformably overlies the late Cretaceous ophiolite at its lower boundary, coincides with the clayey-sandy levels of the İncik Formation at the top. In this research, the Lutetian shallow marine ostracod fauna was defined for the first time in the Kocaçay Formation, the unit where coal levels are found. Vetustocytheridea sp., Schuleridea perforata, Monsmirabilia oblonga, Monsmirabilia faveolata, Monsmirabilia triebeli and fish autotolite were identified in the formation. Ostracod fauna identified in the formation characterize the lagoon and shallow marine environment.

Anahtar Kelimeler

Lutetian, Ostracod, Littoral-shallow marine, Çankırı

Kaynakça

• 1. Tüysüz, O., Dellaloğlu, A., 1994. Orta Anadolu’da Çankırı Havzası ve Çevresinin Erken Tersiyer’deki Paleocoğrafik Evrimi, Türkiye 10. Petrol Kongresi, Bildiriler, Jeoloji, TMMOB Petrol Mühendisleri Odası/Türkiye Petrol Jeologları Derneği/Jeofizik Mühendisleri Odası, Ankara, 56-76.
• 2. Sarp., S., Aydoğdu, Ö., 2012. Çankırı-Merkez-Süleymanlı ve Aşağı Pelitözü Jeotermal Arama Ruhsat Sahaları Jeoloji Etüdü, MTA Genel Müdürlüğü, Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi Başkanlığı’nın 2012-3313-05-3 Özel Proje Kod Numaralı Çankırı-Kırıkkale Jeotermal Enerji Aramaları Projesi, Ankara.
• 3. Birgili, S., Yoldaş, R., Ünalan, G., 1975. Çankırı-Çorum Havzasının Jeolojisi ve Petrol Olanakları: M.T.A. Raporu, Rapor No:5621 Ankara (yayımlanmamış).
• 4. Ünalan. G., Harput, B., 1983. Çankırı Havzasının Batı Kenarına İlişkin Üst Kretase ve Alt Tersiyer Yaşlı Çökellerde Kaynak Kaya İncelemeleri, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 26, 177-186.
• 5. Ocakoğlu, F., 1997. Çankırı-Çorum Havzasındaki Lütesiyen Yaşlı Çökel İstiflerinin Evrimi, İç Anadolu, Türkiye Hacettepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara, 158.
• 6. Akpınar, Z., Koçbulut, F., Öztürk, A., 2003. Boğazkaya (Mecitözü-Çorum) Bölgesinin Stratigrafik ve Tektonik Özellikleri. Cumhuriyet Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi Dergisi, Seri A-Yerbilimleri, 20(1), 14-24.
• 7. Tepecik, A., 2007. Bayat (Çankırı-Çorum Havzası) Dolaylarının Jeolojisi ve Tuz Petrol İlişkilerinin İncelenmesi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 48.
• 8. Karadenizli, L., 1999. Çankırı-Çorum Havzasındaki Orta Eosen-Erken Miyosen Tortullarının Sedimantolojisi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara, 51-195.
• 9. Karadenizli, L., Kazancı, N., 2000. Çankırı- Çorum Havzasındaki Paleoyükselti ve Alt Havzalar, Cumhuriyetimizin 75. Yıldönümü ve Madencilik Kongresi MTA, 209-227.
• 10. Sönmez, İ., Aydındağ, K., 2017. Çankırı-Çorum Havzasında Halit (NaCI), Globerit (Na2Ca(SO4)2) ve Blodit (Na2Mg(SO4)2.4H2O) Oluşumları, MTA Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni, 23, 13-26.
• 11. Yoldaş, R. 1982. Tosya (Kastamonu) ile Bayat (Çorum) Arasındaki Bölgenin Jeolojisi, İstanbul Üniversitesi, Fen Fakültesi, Doktora Tezi, Ankara, 311.
• 12. Tüysüz, O., Dellaloğlu, A.A., 1992. Çankırı Havzasının Tektonik Birlikleri ve Jeolojik Evrimi, Türkiye 9. Petrol Kongresi Jeoloji Bildirileri, 333-349.
• 13. Erdoğan, B., Akay, E., Uğur, M.S., 1996. Geology of the Yozgat Region and Evolution of the Collisional Çankırı Basin, International Geology Review, 38, 788-806
• 14. Akyazı, M., Tunç, M., 1998. Sarıalan Formasyonunun (Ilgaz-Çankırı) Tanımlanması, Türkiye Jeoloji Bülteni, 41(2), 79-93.
• 15. Esat, K., 2004. Çankırı–Eldivan Arasının Stratigrafisi ve Tektoniği, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 57.
• 16. Savaşçı, D., Seyitoğlu, G., 2004. Çankırı Havzasına Ait Kumartaş ve Hançili Formasyonları İçerisinde Çökelme ile Eş Yaşlı Tektonik Yapılar, Türkiye Jeoloji Bülteni, 47(1), 61-73.
• 17. Nairn, S.P., Robertson, A.H.F., Ünlügenç, U.C., Tasli, K., İnan, N., 2013. Tectonostratigraphic Evolution of the Upper Cretaceous–Cenozoic Central Anatolian Basins: An Integrated Study of Diachronous Ocean Basin Closure and Continental Collision. Geological Society, London, Special Publications, 372, 343–384.
• 18. Gül, M.A., Ercan, A., Kaymaz, T.A., Gümüş, H., 2013. Tuz Gölü Havzasının Tektonostratigrafisi, 19th International Petroleum and Natural Gas Congress and Exhibition of Turkey, Ankara, Turkey, May 15th-17th, Abstract&Proceedings Book, 325-330.
• 19. Okan, Y., Hoşgör, İ., 2009. Early Eocene (middle-late Cuisian) Molluscs Assemblage from the Harpactocarcinid Beds, in the Yoncalı Formation of the Çankırı Basin, Central Anatolia and Implications for Tethys Paleogeography, Türkiye Jeoloji Bülteni, 52(1), 1-30.
• 20. Oyal, N., Gürsoy, M., Ertekin, İ.K., Karadenizli, L., Sürekçi, S., 2016. Çankırı-Çorum Havzasındaki Yeni Eosen-Oligosen Fosil Bulguları ve Bunların Havza Stratigrafisindeki Önemi, 69. Türkiye Jeoloji Kurultayı Bildirileri, 540-541.
• 21. Oyal, N., Şen, Ş., Karadenizli, L., Saraç, G., Antoine, P.O., Metais, G., Özer Kayseri, M.S., Tunoğlu, C., 2017. Çankırı-Çorum Havzası ve Çevresinde, En Büyük Kara Memelisi Olan Baluchitherium’un ve Eşlik Eden Diğer Omurgalıların Bulgu Yerlerinin Araştırılması ve Bölgenin Paleocoğrafyası. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor No: 13600 Ankara (yayımlanmamış).
• 22. Gürsoy, M., Görmüş, M., 2020. Characteristic Mollusc, Larger Foraminifera Findings and Environmental Interpretations of the Middle Eocene Kocaçay Formation Deposits Around Ayvalıca (Bayat, Çorum). M.T.A. Dergisi, 162, 235-267.
• 23. Gürsoy, M., Demircan, H., Aydın, A., Görmüş, M., Tunoğlu, C., 2019. Çankırı-Çorum Havzası Eosen-Oligosen Stratigrafisi ve Paleocoğrafyası, MTA Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni, 28, 49-53.
• 24. Yıldız, A., Karahasan, G., Demircan, H., Toker, V., 2000. Kalecik (Ankara) Güneydoğusu Alt Maastrichtiyen-Paleosen Biyostratigrafisi ve Paleoekolojisi, Yerbilimleri 22, 247–259.
• 25. Şengüler, İ., 2007. Orta-Şabanözü Çankırı Yöresinin Jeolojisi ve Kömür Potansiyeli, Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 31(1), 15-24.
• 26. Uğur, B., 2012. Çankırı–Yenice Kömür Havzasının Jeolojisi ve Depolanma Ortamının Özellikleri, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 111.
• 27. Yalçın-Erik, N., Aslan, Y., Büyüksaraç, A., 2018. Alpagut-Dodurga (Çorum) Kömürlerinin Organik Jeokimyasal Özellikleri, Pamukkale Üniversitesi, Mühendislik Bilimleri Dergisi, 24(3), 566-575.
• 28. Morkhoven, F.P.C.M., 1963. Post-Palaeozoic Ostracoda, V.II, 478.
• 29. Duru, M., 1984. Polatlı (GB Ankara) Güneyindeki Alt Paleojen İstifinin Ostrakod Biyostratigrafisi, Hacettepe Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 140.
• 30. Oertli, H.J., 1985. Atlas des Ostracodes de France. Mémoires Elf- Aquitaine, 9, Paléogéne.
• 31. Şafak, Ü., 1990. Malatya Kuzeybatısının (Medik-Ebreme Yöresi) Üst Lütesiyen Ostrakod Faunası, Ç.Ü. Mühendislik, Mimarlık, Fakültesi Dergisi, 5(1), 135-156.
• 32. Hartman, G., Puri, H., 1974. Summary of Neontological and Paleontological Classification of Ostracod.
• 33. Sissingh, W., 1972. Late Cenozoic Ostracode of the South Aegean Island Arc. Bull. Utrecht. Micropaleont., 6, 1-187.
• 34. Şafak, Ü., Güldürek, M., 2016, The Ostracoda Assemblage of the Eocene, Oligocene Transition in Northwestern Thrace: Kırklareli- Edirne area (northwestern Turkey). Journal of African Earth Sciences, 117, 62-85.
• 35. Akgün, F., Akay, E., Erdoğan, B., 2002. Tertiary Terrestrial to Shallow Marine Deposition in Central Anatolia: A Palynological Approach, Turkish J. Earth Sci., 11, 127-16.
• 36. Hoşgör, İ., Okan, Y., 2006. The annelid Polychaete Rotularia Spirulaea Lamarck, 1818 from the Early Middle Eocene (Middle-late Cuisian) of Çankırı Basin (Central Anatolia, Turkey). Yerbilimleri, 27(3), 173-179.
• 37. Keij, A., 1957. Eocene and Oligocene Ostracoda of Belgium. Institut Royale Science Naturelles Belgique, Brussels, Mémoires No. 136:1-210.
• 38. Apostolescu, V., 1955. Description de Quelques Ostracodes du Lutetian du Bassin de Paris. Cahiers Geologiques, 28-29, 241-279.
• 39. Apostolescu, V., 1956. Contribution à l’étude des Ostracode de l’Eocène Inférieur (s.1.) du Bassin de Paris. Rev. Inst. Franç. Pétrole Ann. Combust. Liquides, 11, 1327-1352.
• 40. Ducasse, O., 1959. Les Ostracodes de l’ Éocene du Sous-sol Bordelais. Répartition, Intérêt Stratigraphique et Paleogeograpghique. Thèse 3e Cycle, Univ. Bordeaux, 40, 28I-134.
• 41. Deltel, B., 1961. Les Ostracodes du Paleogene Moyen et Superieur d’Aquitaine meridionale. Univ.de Bordeaux, 3 Cycle no. d’ ordre, 95.
• 42. Haskins, C.W., 1969. Tertiary Ostracoda from the Isle of Wight and Barton, Hampshire, England: Part IV, N. 3, Rev. Micropaléont., 149-170, Paris.
• 43. Gökçen, N., 1970. Londra Havzası Batısının İpresiyen Ostrakodları, MTA Dergisi, 75, 91-107.
• 44. Sönmez-Gökçen., N. 1973. Etude Paleontologique (Ostracodes) et Stratigraphique de Niveaux du Paleogene du Sud-Est de la Thrace. MTA Dergisi, 147, 1-117.