BAĞLAM VE İŞLEVLERİNE GÖRE TOKAT TÜRKÜLERİ

Yıl 2022, Cilt: 1 Sayı: 3, 29 - 49, 29.10.2022

Emine Uzunöz

Öz

Türkü; kendine mahsus bir ezgiyle söylenen, Türk halk şiirinin en eski türlerinden biri kabul edilen, beşikten mezara kadar insanların duygu, düşünce, his ve hayallerini dile getiren sözlü kültür ürünüdür. Bu üründe sevgi, ölüm, yiğitlik, özlem, tabiat, göç, savaş, doğal afet gibi bireysel ve toplumsal konular işlenmektedir. Türk halk türküleri diğer halk şiiri nazım biçim ve türlerinden ezgisiyle ayrılmaktadır.
Bu çalışmayla TRT Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi’nde bulunan 101 Tokat türküsü ve diğer kaynaklardan da bu türkülerin varyantları esas alınarak türkü metinleri bağlamına ve işlevine göre incelenmiştir. Betimsel bir nitelikte olan bu incelemede araştırma yöntemi olarak tarama modeli kullanılmıştır. Bu çalışmada sözlü kaynaklardan türkü derlemesi yoluna gidilmemiş, bağlam merkezli halkbilimi yöntemlerinden işlevsel halk bilimi ve performans (icra) yöntemi kullanılmıştır.
Çalışmanın girişinde araştırmanın amacı, kapsamı ve yöntemi hakkında gerekli bilgiler verilmiştir. Bu çalışmayla Türk folklor araştırmalarına katkıda bulunmak, bu konuda yapılacak diğer çalışmalara bir basamak oluşturmak hedeflenmektedir. Türk halk bilimi ve müziği içerisinde önemli bir yere sahip olan Türk halk türkülerinin zenginliğine katkıda bulunmak ve Tokat türkülerini yeterince tanıtmak da amaçlanmaktadır. Türküleri sadece yapılarına, şekil-biçim özelliklerine, ezgilerine ve işlediklerine konulara göre değil bağlamına ve işlevine göre de tasnif etmek gerektiği ifade edilebilir. Ayrıca ulusal anlamda Türk folkloruna yerel anlamda Tokat folkloruna katkı sağlamak da çalışmanın temel amacıdır.

Anahtar Kelimeler

Anonim Halk Şiiri, Türkü, Tokat Türküleri, Bağlam, İşlev

Kaynakça

• Adıgüzel, Selahattin (2004) Gülü Bardağ İçinde, Tokat’ta Folklor, Tokat: THK Basımevi. Adıgüzel, Selahattin (Temmuz 1996) Halk Oyunlarımızın Öyküleri ve Notaları. “Semah”. TKA Dergisi, (8), 42.
• Başgöz, İlhan (2008) Türkü, İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Bekki, Salahaddin (2004) Baş Yastıkta Göz Yolda/Sivas Türküleri, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Boratav, Pertev Naili (2016) 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, Ankara: BilgeSu Yayınları. Boratav, Pertev Naili (2017) Folklor ve Edebiyat –II-, Ankara: BilgeSu Yayınları.
• Çobanoğlu, Özkul (2000) Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Dilçin, Cem (2005) Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, (8. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dizdaroğlu, Hikmet (1969) Halk Şiirinde Türler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ekici, Metin (2013) “Türkü İncelemelerinin Yöntemi Üzerinde Bir Değerlendirme”. [Bildiri]. Kültürümüzde Türkü Sempozyumu Bildirileri, 22-25 Ekim 2011 Sivas, (ss.43-49), Sivas: Sivas Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Elçin, Şükrü (1997) Türkiye Türkçesinde Ağıtlar, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını.
• Eröz, Mehmet (1992) Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevîlik-Bektaşîlik. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını.
• Esen, Ahmet Şükrü (1999) Anadolu Türküleri (Haz.: P. N. Boratav-Fuat Özdemir), Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Fığlalı, Ethem Ruhi (1996) Türkiye’de Alevîlik-Bektaşîlik, İstanbul: SelçuN Yayınları. Görkem, İsmail (2001) Türk Edebiyatında Ağıtlar: Çukurova Ağıtları (İnceleme-Metinler). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Güven, Merdan (2009) Türküler Dile Geldi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Güzel, Abdurrahman (1983) “Bektaşîlik ve Bektaşî Şiiri”. Şükrü Elçin Armağanı. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını.
• Hasgül, Mahmut (2015). “Hey Onbeşli Onbeşli Türküsü ve Bu Türküyü İlk Kez Plağa Alan Feryadi Hafız Hakkı”. [Bildiri]. Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, 25-26 Eylül 2014 Tokat, Cilt II, (ss. 105-111), Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• Kaya, Doğan (2014) Anonim Halk Şiiri (3. Baskı), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kodal, Hüseyin (1999) “Sulusaray Yöresi Folklor Çalışması”, (Yayımlanmamış Lisans Bitirme Tezi), Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
• Kurt, Necdet (2015) “Tokat Türkülerinin Melodik ve Ritmik Bakımdan İncelenip Sınıflandırılması” [Bildiri]. A. Açıkel (Ed.). Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu Bildirileri, 25-26 Eylül 2014, (ss. 157-213), Ankara: Salmat Basım Yayıncılık.
• Kurt, Necdet (2018). “Hey Onbeşli Ağlatmalı mı, Oynatmalı mı?” [Elektronik Sürüm]. [Bildiri]. (Ed.: Ö. Doğuş Varlı). Uluslararası Etnomüzikoloji Sempozyumu Bildiri Kitabı, Müzik ve Politika, 22-24 Mart 2018, (ss. 327-347), Bursa: Etnomüzikoloji Derneği Yayınları.
• Özbek, Mehmet (1975) Folklor ve Türkülerimiz, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Şenel, Süleyman (1988) “Türk Edebiyatında Ağıt”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.1, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayını.
• Şimşek, Esma (1993) Kadirli ve Osmaniye Ağıtları, Antakya: Kültür Ofset Basımevi.
• Turan, Şükriye (1993) “Çukurova Geleneğinde Ağıt Türküler”. II. Uluslar arası Karacaoğlan Halk Kültürü Sempozyumu (Bildiriler). (Adana 20-24 Kasım 1991). Adana. s. 533-546.
• TRT (2006) Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi 1-2, Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları.
• TRT (2002) Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi 3 (Uzun Havalar), Ankara: TRT Müzik Dairesi Başkanlığı.
• Uzunöz, Emine (2019) Tokat Türküleri (İnceleme-Metinler), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Yakıcı, Ali (2013) Halk Şiirinde Türkü, Ankara: Akçağ Yayınları. Yönetken, Halil Bedi (1944) “Tokat”, Varlık, (266), 67. İstanbul.