TÜRK HALK ANLATILARINDAN AHMEDİ’NİN İSKENDERNAME'SİNE DEV MOTİFİ

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 4, 12 - 22, 24.04.2023

Merve Çelebi , Sevda Önal Kılıç

Öz

Türk toplumu, İslamiyet öncesi dönemde anlatı geleneğini mit, efsane, destan ve masallar ile oluşturmuştur. İslami dönemde sözlü kültürün bu anlatı türlerine kıssalar, halk hikâyeciliği ve mesnevi yazıcılığını da ekleyerek gelenekli anlatıları daha geniş bir çerçeveye taşımıştır. Bu anlatı türlerinden biri olan mesneviler, içinde destan ve masal unsurları da bulunduran uzun manzum metinlerdir. Halk anlatılarında yaygın bir şekilde görülen dev motifi, mesnevilerde yer alan destan motiflerinden biridir. Dev motifinin XIV. yüzyılda Ahmedi tarafından kaleme alınan İskendername mesnevisinde ayrıntılı tasvirlerle okuyucuya aktarıldığı görülür. İskendername’de dev motifine halk anlatılarından aktarılan sembolik ve arketipsel özelliklerinin yanı sıra İslami bir bağlam da eklenmiştir. Bütün bu özellikleriyle devler, İskendername’de mücadele edilmesi gereken tehlikeli güçlerin yanı sıra insanı kötülüğe sevk eden alçak nefsi de sembolize etmektedir. Bu çalışmada Türk halk anlatılarında ve mesnevilerde yaygın bir şekilde görülen dev motifinin kökenleri ve işlevleri hakkında bilgi verildikten sonra motifin İskendername mesnevisinde hangi işlevlerle nasıl kurgulandığı hakkında bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dev, Halk Anlatıları, Mesnevi, Ahmedi, İskendername

Kaynakça

• Akdoğan, Yaşar (2012) Ahmedî İskender-nâme, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Atnur, Gülhan (2011) “Anadolu, Tatar (Kazan) ve Başkurt Türklerinin Masallarında İnsan Yeme (Yamyamlık) Motifi”, Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, (9), 132-151.
• Avcı, İsmail (2021) "İskender-nâme (Ahmedî)", Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü (erişim tarihi: 10.01.2023).
• Bahadur, Yeliz (2019) “Türk Dünyası Masallarında İyi Huylu Devler ve Fonksiyonları”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, (14), 121-134.
• Beydili, Celal (2003) Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, (Çev.: Ercan, Eren), Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Canım, Rıdvan (2016) Divan Edebiyatının Kaynakları, İstanbul: Akıl Fikir Yayınları, 60.
• Champel, Joseph (1999) Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Derdiyok, İbrahim Ç. (1993) “Dede Korkut Hikâyelerindeki Olağanüstü Motifler ve Kaynakları”, İçel Kültürü Dergisi, (27), 3-9.
• Firdevsî (2017) Şahnâme, (Çev.: Lugal, Necati), İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 301-304.
• Frye, Northrop (2015) Eleştirinin Anatomisi, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Jung, Carl G. (2015) Dört Arketip, İstanbul: Metis Yayınları.
• Kartal, Ahmet (2015) “AHMEDÎ, Tâceddîn İbrâhîm bin Hızır”, Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü (erişim tarihi: 10.01.2023).
• Ögel, Bahaeddin (2006) Türk Mitolojisi, Cilt: II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 561-566.
• Özdemir, Serdar D. (2019) “Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nde Dev Motifi”, Fırat Üniversitesi İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi, 813-824.
• Şahin, Özlem (2020) “Türk Destanlarındaki Devlerin Genel Özellikleri ve Türk Mitolojisi ile İlgileri”, Yenisey, Yıl: 1, Sayı: 1, 11-24.
• Tdk, Türkçe Sözlük, Erzurum, (erişim tarihi: 10.01.2023), www.tdk.gov.tr
• Türker, Ferah (2012) “Altay Türklerinin Anlatmalarında Mitik Bir Varlık: Celbegen”, Milli Folklor, 94, 81-90.
• Ünver, İsmail (1986) “Mesnevi”, Türk Dili Dergisi Türk Şiiri Özel Sayısı, Ankara.
• Yücel, Ayşe (1998) “Masallarda Dev ve Yaratılış Destanındaki Benzerleri”, Millî Folklor, 39, 38-45.