Tanzimat Döneminde Ancemaatin Vergi Uygulaması Ve Yaşanan Usulsüzlükler Üzerine Bazı Şikayetler (1841-1865)

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 3, 130 - 142, 30.09.2016

Mehmet Emin Türklü

Öz

Osmanlı Devleti’nin vergi sistemi İslami gelenekle beraber örfi bir zemin üzerine inşa edilmiştir. Ağırlıklı olarak tarıma dayalı olan bu sistem, uzun bir dönem işleyişini sürdürmesine rağmen,  devletin eski gücünü kaybetmeye başladığı 16. yüzyılla birlikte aksamaya başlamıştır. Bu durumu düzelmek isteyen Osmanlı idarecileri vergi sisteminde bir takım değişikliklere gitmiştir. Ancak tüm çabalar kötü gidişatı engellemeye yetmemiş, Tanzimatla beraber diğer birçok alanda olduğu gibi vergi sisteminde de köklü reformlara gidilmiştir. Bu çalışmanın konusunu teşkil eden ancemaat vergi uygulaması da bu dönemde tatbik edilmeye çalışılmıştır. Ancak devletin inçinde bulunduğu olumsuz koşulların yanı sıra bu uygulamanın kendi içindeki tutarsızlıkları yüzünden, ancemaat vergi uygulaması yaklaşık yirmi yıl kadar devam ettirilebilmiştir. Osmanlı toplumunda fertlerin ait oldukları etnik guruplar içinde, mahalle veya köy idarecileri olan muhtar, imam, kocabaş veya papaz gibi kişiler vasıtasıyla toplanmaya çalışılan bu vergi usulünde birçok suiistimaller ortaya çıkmıştır. Söz konusu dönemde vergiyi toplamakla görevli olan kişilerin halka uyguladıkları zulüm ve baskılar yüzünden yapılan şikayetler, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan bazı belgelerde açıkça görülmektedir. Bu çalışmada söz konusu usulsüzlüklerden bazı örnekler verilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Tanzimat, Vergi, Ancemaatin, Usulsüzlük

Kaynakça

• Abdurrahman Vefik, (1328). Tekalif Kavaidi. I. Kısım, Dersaadet.
• Abdurrahman Vefik, (1330). Tekalif Kavaidi. II. Kısım, Dersaadet.
• Aktan, C.C., Dileyici, D. ve Saraç, Ö. (2002). Osmanlı Tarihinde Vergi İsyanları I. SDÜİİBF Dergisi, 7, 1-20.
• Aktan, C.C., Dileyici, D. ve Saraç, Ö. (2003). Osmanlı Tarihinde Vergi İsyanları I. SDÜİİBF Dergisi, 7, 1-25.
• Altundağ, Ş. (1947). Osmanlı İmparatorlu’nun Vergi Sistemi Hakkında Kısa Bir Araştırma. AÜDTCFD, V, 187-197.
• Asker, A. ve Yıldız, E. (2014). Aşar Vergisinin Son Yıllarında Niğde ve Civarındaki Suistimaller Üzerine Bazı Gözlemler. Turkish Studies- İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9 (7), 176-192.
• Barkan, Ö. L. (1979). Tımar. MEB İA, 12 (1).
• Cezar, Y. (1985). Tanzimata Doğru Osmanlı Maliyesi.
• Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, 4.
• Çadırcı, M. (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara: TTK.
• Çakır, C. (2001). Tanzimat Dönemi Vergi Uygulamalarında Karşılaşılan Güçlükler ve ‘Vergi İhtilalleri. İstanbul Ünv. İktisat Fakültesi Mecmuası, 52, 71-95.
• Çakır, C. (2012).Tanzimat Dönemi Osmanlı Maliyesi. (II. Basım ). İstanbul: Küre Yayınları.
• Eroğlu, O. (2012). Osmanlı Devletinin Son Dönemlerinden Cumhuriyetin İlk Yıllarına Kamu Maliyesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12, 57-89.
• Eryılmaz, B. (1996). Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslim Tebanın Yönetimi. İstanbul: Risale Yayınları.
• İnalcık, H. (1964). Tanzimat’ın Uygulanmasına Sosyal Tepkiler. Belleten, XXVII, 623-649.
• Kazıcı, Z. (2014). Osmanlı’da Vergi Sistemi. İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• Kenanoğlu, M. M. (2013). Vergi. TDV İA, 43, 52-58.
• Shaw, S. (1985). Tanzimattan Sonra Osmanlı Vergi Sistemi (Çev. Ahmet Günlük). Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, 4, 934-946.
• Süleyman Sudi, (1306). Defter-i Muktesid. Dersaadet.
• Şener, A. (1990). Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Tabakoğlu, A. (2014). Türkiye İktisat Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları.