Ortaçağ Seyahatnamelerinde Trabzon-Erzurum Güzergâhı

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 2, 60 - 72, 31.05.2018

Bayram Arif Köse

https://doi.org/10.30613/curesosc.396102

Öz

Ticaret ve seyahat güzergâhlarında yer alan merkezler tarih boyunca önemini korumuştur.
Liman şehirleri, tarihi yolların kavşak noktaları ve başkentler bu güzergâhların mutlak uğrak
yerleri olarak gelişme kaydetmişlerdir. Gerek devletlerin tarihi yolları elde etme tutkusu gerekse
tüccar veya gezginlerin merak duygusu, bu merkezlerle alakalı bilgilerin bize kadar ulaşmasına
zemin hazırlamıştır. Bu anlamda önemli liman şehri olan Trabzon’dan Tebriz’e uzanan tarihi
kervan yolunun birinci aşaması sayabileceğimiz Trabzon, Torul, Gümüşhane, Bayburt ve
Erzurum kısmı, dönem dönem gezginlerin notlarına konu olmuştur. Bu gezginler daha çok
ortaçağda seyahat sebebi olan ya ticaret maksadıyla ya da elçilik göreviyle yola çıkan kişilerdi.
Biz, onların müşahede edip veya duyup aktardıkları bilgilerden dönemin siyasi hâkimleri,
Türklerin bölgeye yönelik faaliyetleri ve bölgenin kültürel yapısına dair önemli malumatlar elde
edebilmekteyiz. Bu makale, Trabzon ve Erzurum’u görmüş olan ortaçağın seyyahları, tüccarları
veya elçilerinin bize ulaşan notlarına dayanarak Trabzon-Erzurum güzergâhının siyasi,
ekonomik ve coğrafi durumunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Trabzon, Erzurum, Gümüşhane, Clavijo

Trebizond-Erzurum Route in Medieval Travelogue

Öz

Centers that located on trade and travel routes have maintained their importance throughout the
history. Port cities, junctions of historic roads and capital cities have developed as absolute
stopover places for these routes. Either it is the passion of states’ to acquire the historic routes or
it is the curiosity of merchants or travelers, it has set ground for the information that is relevant
to these centers to reach to us. In this sense, the part, that contains Trebizond, Zigana, Torul,
Gümüşhane, Bayburt and Erzurum where can be count as the first stage of the historic caravan
route from Trebizond, where is an important port city, to Tabriz, has been the subject to the
notes of travelers from time to time. These travelers were the people who traveled mostly in
medieval times, either for trade reasons or as ambassadors. We can obtain important informations for their observations and the
informations that they heard, about the political
rulers of the period, Turks’ activity towards the
region, about the cultural structure of the region.
This article, puts forth of the political, economic
and geographic condition of the TrebizondErzurum
route, based on the notes of medieval
travelers, merchants or ambassadors who have
seen Trebizond and Erzurum that are reaching to
us.

Anahtar Kelimeler

Trebizond, Erzurum, Gümüşhane, Clavijo

Kaynakça

• AKTEMUR, A. M. ve KUKARACI, İ. U. (2004). Kültür Varlıkları İle İspir. Erzurum: İspir Kaymakamlığı Kültür Yayınları.
• ANTÂKÎ, Y. (1990). Tarîh el-Antâkî, (Ö. A. Tedmürî, neşr.). Trablusşam.
• ARRIANUS. (2005). Arrianus’un Karadeniz Seyahati, (M. Arslan, çev.). İstanbul: Odin Yayıncılık.
• AYKUT, A. S. (1999). İbn Battûta, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 19, 361-368.
• BARBARO, J. (2005). Anadolu’ya ve İran’a Seyahat, (T. Gündüz, çev. ve not.). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• BEDROSIAN, R. (1997). Armenia During the Seljuk and Mongol Periods. The Armenian People from Ancient to Modern Times, 1, New York, 241-271.
• BIJIŞKYAN, P. M. (1969). Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası, (H. D. Andreasyan, trc. ve not.). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• BRYER, A. (1975). Greeks and Türkmens: The Pontic Exception, Dumbarton Oaks Paper, 29, 113-151.
• BRYER, A. (1973). The Fate of George Komnenos, Ruler of Trebizond (1266-1280). Byzantinische Zeitschrift 66. Munich, 332-350.
• BRYER, A. ve WİNFİELD, D. (1985). The Byzantine Monuments and Topography of The Pontos. I. Washington: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
• CARPINI, J. P. Moğol Tarihi ve Seyahatnâme 1245-1247. (E. Ayan çev.). Trabzon: Eser Ofset.
• CLAVIJO, R. G. (2016). Timur Devrinde Kadis’ten Semerkand’a Seyahat. (Ö. Rıza Doğrul, çev.). İstanbul: Köprü Kitapları.
• CLAVIJO, R. G. (1859). Narrative of the Embassy of Ruy Gonzalez de Clavijo to the Court of Timour at Samarcand A. D. 1403-6. (C. R. Markham, neşr.). London.
• CORDIER, H. (1891). Les Voyages en Asie Au XIV Siécle Odoric de Pordenone. Paris.
• CÖHÇE, S. (1991). Ruj Gonzales de Clavijo’nun Gezi Notlarına Göre Gümüşhane ve Çevresi. Geçmişten Günümüze Gümüşhane Sempozyumu (13-17 Haziran 1990). (N. Ü. Karaarslan, haz.). Ankara: Gümüşhane Valiliği, 85-92.
• ÇİĞDEM, S. (2008). Gümüşhane Bölgesinin Tarih ve Arkeoloji Araştırmaları. Erzurum: Gümüşhane Valiliği Yayınları.
• DARKOT, B. Erzurum. İslam Ansiklopedisi. 4, 340-345.
• DUNN, R. E. (1986). İbn Battuta’nın Dünyası. (Y. Sezdirmez, çev.). İstanbul: Klasik Yayınları.
• EBÜ’L-FİDÂ. (2017). Ebü’l-Fidâ Coğrafyası (Takimü’l-Büldan). (R. Şeşen, trc.). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• HEYD, W. (2000). Yakın-Doğu Ticaret Tarihi. (E. Z. Karal, çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• FALLMERAYER, J. P. (2011). Trabzon İmparatorluğunun Tarihi. (A. C. Eren, çev.). (C. Yavuz ve İ. Hacıfettahoğlu, haz.). (İ. Tellioğlu, not.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• MILLER, W. (2007). Son Trabzon İmparatorluğu. (N. Süleymangil, çev.). İstanbul: Heyamola Yayınları.
• HAYRİ, A. (2008). İktisadî Trabzon, (M. Öksüz, haz.). Trabzon: Serander Yayınları.
• HONIGMANN, E. (1970). Bizans Devletinin Doğu Sınırı. (F. Işıltan, çev.). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• İBN BATTÛTA, M. (2004). İbn Battûta Seyahatnâmesi. I-II. (A. S. Aykut, çev. İnceleme ve not.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İBN HAVKAL, K. (1967). Kitâb-ı Sûretü’l-arz. II. (M. J. De Goeje, Primum ed.). (J. H. Kramers, ed.). Leyden: Bibliotheca Geographorum Arabicorum.
• İDRÎS EŞ-ŞERÎF, A. (2002). Nüzhetü’l-müştâk fi’htirâkı’l-âfâk. I-II. Kahire: Mektebetü's-Sekâfeti'd-Dîniyye.
• İSTAHRÎ, M. (1961). el-Mesâlik ve’l-memâlik. (M. C. A. el-Hînî, tahk.).
• KEÇİŞ, M. (2013a). Trabzon Rum İmparatorluğu ve Türkler (1204-1404). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• KEÇİŞ, M. (2013b). Trabzon İmparatoru III. Aleksios’un Khrysoboulloslarına Göre Venediklilerin Trabzon Ticareti Hakkında Gözlemler. Trade in Byzantium, Papers From The Third International Sevgi Gönül Byzantine Studies Symposıum. 24-27 Haziran 2013. (Paul Magdalino and Nevra Necipoğlu, ed.). İstanbul, 337-358.
• KONUKÇU, E. (1999). Karakoyunluların Avnik Kalesi. Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, İzmir, 37-42.
• KONUKÇU, E. (1994). Clavijo’nun Doğu Anadolu (Erzincan-Doğu Bayezid) Yolculuğu (1404-1405). XI. Türk Tarihi Kongresi. II. Ankara 5-9 Eylül 1990. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 795-803.
• KSENOPHON (2011). Anabasis (Onbinlerin Dönüşü). (O. Yarlıgaş çev.), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• LOWRY, H. W.ve EMECEN, F. (2012). Trabzon. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 41, 296-301.
• MAÇOUDI. (1823-1877). Les Prairies D’or. I. (C. B. Meynard ve P. Courteille, metin ve trc.). Paris: A L’Imprimerie Impériale.
• MANZ, B. F. ve DUNAWAY, M. L. Clavijo, Ruy González de. Encyclopaedia Iranica. V/VII, 692-693.
• OSTROGORSKY, G. (2006). Bizans Devleti Tarihi. (F. Işıltan, çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• POLO, M. Marko Polo Seyahatnâmesi. (F. Dokuman, haz.). İstanbul.
• QUENTIN, S. S. (2006). Bir Keşişin Anılarında Tatarlar ve Anadolu 1245-1248. (E. Özbayoğlu, çev.). Antalya: Doğu Akdeniz Kültür ve Tarih Araştırmaları Vakfı.
• RUBRUK, W. V. (2001). Moğolların Büyük Hanına Seyahat 1253-1255. (E. Ayan, çev.). İstanbul: Ayışığı Kitapları.
• SCHILTBERGER, J. (1997). Türkler ve Tatarlar Arasında (1394-1427). (T. Akpınar, çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• SUBAŞI, Ö. (2015). Gürcü-Moğol İlişkisi-Güney Kafkasya 1220-1346-. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• SUBAŞI, Ö. (2012). Arap Fethinden Selçuklu Hâkimiyetine Artvin. Turkish Studies. 7/3, 2329-2351.
• TAFUR, P. (2016). Pero Tafur Seyahatnamesi 9 Mayıs 1437-22 Mayıs 1438. (H. Kılınç, çev. önsöz, not.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• TAFUR, P. (1926). Travels and Adventures 1435-1439. (Malcolm Letts, trans. and ed. with an introduction). London.
• TALWAR, A. A. (2016). Mikhail Panaretos’un Vakayinamesi. Bizans’ın Öteki İmparatorluğu: Trabzon. (Antony Eastmond, ed.). İstanbul, 175-215.
• TAŞCI, K. (2008). İspir ve Çevresinin Ortaçağ Tarihi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• TEKİNDAĞ, Ş. (1979). Trabzon. İslam Ansiklopedisi. 12/1. İstanbul, 455-477.
• TELLİOĞLU, İ. (2008). Trabzon Rum Devleti’nin Hristiyan Dünyasıyla İlişkileri (1214-1458). Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi. 5, 33-53.
• TELLİOĞLU, İ. (2007). Osmanlı Hâkimiyetine Kadar Doğu Karadeniz’de Türkler. Trabzon: Serander Yayınları.
• TELLİOĞLU, İ. (2009). Trabzon Rum Devleti (1204-1461). Trabzon: Serander Yayınları.
• TEXIER C. (2002). Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi. 1-3. (A. Suat, çev.). (K. Y. Kopraman, Latin harflerine aktaran). (M. Yıldız, Sad.). Ankara: Enformasyon ve Doküman Hizmetleri Vakfı.
• TEZCAN, M. (2012). Klasik ve Ortaçağ Dönemlerinde Karadeniz ve Kafkasya. Trabzon: Serander Yayınları.
• TOGAN, A. Z. V. (1979). Azerbaycan. İslam Ansiklopedisi. 2, 91-118.
• TUNCEL, M. (1996). Gümüşhane. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 14, 273-276.
• TURAN, O. (2004). Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• TURAN, Ş. (1998). Karadeniz Ticaretinde Anadolu Şehirlerinin Yeri. Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri, (13-17 Ekim 1986). Samsun, 147-158.
• USTA, V. (1999). Anabasis’ten Atatürk’e Seyahatnamelerde Trabzon. Trabzon: Serander Yayınları.