OSMANLI DİVAN TEŞKİLATI ve 1281-1296/1864-1879 TARİHLİ 19 NUMARALI ERZURUM VİLÂYET AHKÂM DEFTERİNİN TARİHİ KIYMETİ

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 3, 69 - 83, 31.07.2015

Meryem Aydın

Öz

Osmanlı Devleti yazılı vesikaya saygı gösterme anlayış ve geleneğinin bir sonucu olarak çok zengin bir arşiv malzemesi biriktirmiştir. Bu arşiv malzemelerinden olan defterler, Osmanlı bürokrasisinde alınan kararların, hükme bağlanan konuların Divan ve Maliye kalemlerinde kaydedildiği serilerdir.

              Divan-ı Hümayun görüşmeleri sonunda alınan kararların müsveddeleri temize çekilerek belirli adlarla, belirli defterlere, tarih sırasına göre özet olarak kaydedilmiştir. Divan-ı Hümayun Sicilleri adı verilen bu defterler, ihtiva ettikleri çeşitli meselelere göre tasnife tabi tutulmuşlardır. Bu defter serilerinin en önemlilerinden biri de hiç şüphesiz Ahkâm Defterleridir. Bu çalışmaya konu olan 19 Numaralı Erzurum Vilâyet Ahkâm Defterini kapsayan bu çalışma,1281-1296/1864-1879 yılları arasında bölgede halledilemeyen meselelerin çözüme kavuşturulması için vatandaşların padişaha veya onun yetki vermiş olduğu kurumlara, kişilere başvurmaları sonucunda görüşülen meselelerle alakalı kayıtları ihtiva etmektedir.

            Bu kayıtların sağladığı veriler ışığında dönemin adalet anlayışının tespiti ve yargı mekanizmasının işlerliği açısından önemli bilgilerin gün yüzüne çıkarılması amaçlanmıştır. Öte yandan söz konusu kayıtlar Osmanlı tebaasının adli ve idari makamlar nezdinde hak arama çabalarını ve bu çabalara karşı ilgili makamların tavır ve yaklaşımını göstermesi açısından da ayrı bir öneme sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Ahkâm Defterleri, Divân-ı Hümâyun, Erzurum Vilâyeti, Osmanlı Devleti

Kaynakça

• Akyıldız, A. (2012), Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul, İletişim Yayınları.
• Alkan, M. (2013), “Osmanlı Devletinde Merkez Teşkilatı”, (Ed. Turan Gündüz), Osmanlı Teşkilat Tarihi El Kitabı, Ankara, Grafik Yayınları.
• Aydın, M. (2015), 1281-1296/1864-1879 Tarihli 19 Numaralı Erzurum Vilâyet Ahkâm Defterinin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Bab-ı Âsafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Ahkâm Defterleri, Erzurum Ahkâm Defteri (A. DVN. AHK. Er. D): 19.
• Başbakanlık Osmanlı Arşiv Rehberi, (2000), İstanbul, Devlet Arşivi Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Cin, H., Akyılmaz, S. G. (2000), Tarihte Toplum ve Yönetim Olarak Feodalite ve Osmanlı Düzeni, Adana, Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Çadırcı, M. (1985), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Ülke Yönetimi”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’’e Türkiye Ansiklopedisi, C. I, İstanbul, İletişim Yayınları.
• Çadırcı, M. (2011), Tanzimat sürecinde Türkiye: Anadolu Kentleri, Ankara, İmge Kitabevi.
• Devellioğlu, F. (2001), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügât, Ankara, Aydın Kitabevi.
• Dursun, K. (2015), 1 Numaralı Sivas Ahkâm Defterlerinde Yer Alan Vakıf Davalarının Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Tokat, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Emecen, F. (2005), “Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C: 3, S: 5, İlkbahar.
• Genç, M.(2014), “Klasik Osmanlı Sosyal-İktisadi Sistemi ve Vakıflar”, Vakıflar Dergisi, Sayı (S): 42, Aralık.
• Gümrükçüoğlu, S.O. (2012), “Şikâyet Defterlerine Göre Osmanlı Teb’asının Şikâyetleri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Ankara, C: 61, S: 1.
• Gökbilgin, M. T. (1992), Osmanlı İmparatorluğu Medeniyet Tarihi Çerçevesinde Osmanlı paleografya ve Diplomatik İlmi, İstanbul, Enderun Kitabevi.
• Halaçoğlu, Y. (1991), Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, Ankara,TTK Basımevi.
• İnalcık, H. (2005), Osmanlı’da Devleti Hukuk, Adâlet, İstanbul, Eren Yayınları.
• Kütükoğlu, M. S. (1994), Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), İstanbul, Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı.
• Mumcu, A. (1976), Hukuksal ve Siyasal Karar Organı Olarak Divan-ı Hümayun, Ankara, Sevinç Matbaası.
• Mumcu, A.(2007), Divan-ı Hümayun, Ankara, Phoenix.
• Ortaylı, İ.(1985), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Yerel Yönetim Geleneği, Ankara, Hil Yayın.
• Özel, A.(1988),“Ahkâm”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.I, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı.
• Pakalın, M. Z.(2004), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.I, İstanbul, MEB Yayınları.
• Sahillioğlu, H.(1988), “Ahkâm Defterleri”, DİA. C.I, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sertoğlu, M. (1986) ,Osmanlı Tarih Lugatı, İstanbul, Enderun Kitabevi.
• Uzunçarşılı, İ. H.(1988) Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Ankara, Türk Tarih Kurumu (TTK) Basımevi.
• Uzunçarşılı,İ. H., (1988), Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilâtı, Ankara, TTK.
• Ünal, M. A., (2007)Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Isparta,Fakülte Kitap Evi.