ERKEN TUNÇ ÇAĞI’NDA DOĞUDAN BATIYA KÖPRÜ: ÇUKUROVA

Yıl 2015, Cilt: 24 Sayı: 1, 285 - 302, 30.04.2015

Fatma Şahin

Öz

“Erken Tunç Çağı’nda Doğudan Batıya Köprü: Çukurova” konulu bu çalışmada, Batı Anadolu’da son yıllarda yapılan kazılar sonucunda ortaya konan yeni bilgiler ışığında bu dönem ilişkileri yeniden değerlendirilmiştir.

ETÇ I’de, Bölge daha çok Kuzey Suriye-Mezopotamya ve İç Anadolu ile ilişkili olup, bu dönemde benzer birkaç örnek dışında Batı Anadolu ile ilişkiler net değildir. ETÇ II’de, Batı Anadolu, iç Anadolu, Amanoslar’ın doğusu, Amuk, Fırat, Kuzey Suriye, Mezopotamya, Levant, Kıbrıs ve Girit ile ilişkilerinin olduğu, bölgenin öneminin daha da arttığı ve Tarsus’un bu dönemde ticarette söz sahibi bir merkez halini aldığı anlaşılmaktadır.

ETÇ III’te ise kültürel anlamda çok büyük değişimler olmuştur. Batı Anadolu’ya özgü çark yapımı tabak, depas, tankard, çift kulplu fincan ve gaga ağızlı testi gibi çanak-çömlek malzemeleri yanı sıra mimaride de megaron tipi yapılar ortaya çıkmıştır.

Çukurova Bölgesi’nin Batı Anadolu ile ilişkilerinin sadece Troya ile sınırlı olmadığı, sahil kesimde yer alan Liman Tepe, Bakla Tepe ve iç batı Anadolu’da Küllüoba ve Seyitömer gibi yerleşimler ile de ilişki olduğu anlaşılmaktadır. Başta Küllüoba olmak üzere bazı yerleşimlerde de Çukurova ve Kuzey Suriye’ye özgü malzemenin ele geçmesi bu ilişkinin sadece tek yönlü olmayıp, her iki yönden olduğunu ortaya koymaktadır. Tüm bu ilişkiler, her iki bölge arasındaki kronoloji sorunlarının çözümüne de yardım edecektir.

Anahtar Kelimeler

Erken Tunç Çağı, Çukurova, Batı Anadolu, Ege

Kaynakça

• Algaze, G. (1997). Excavations at Titriş Höyük: The 1995 Season, XVIII. Kazı Sonuçları Toplantısı (I): 121-135. Algaze, G.-Mısır, A. (1993). Şanlıurfa Museum/University of California Excavations and Surveys at Titriş Höyük, 1991, XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı (I):155-174 Alkım, H. (1979). Gedikli (Karahöyük) Çanak-Çömleğine Toplu Bir Bakış, VIII. Türk Tarih Kongresi (I): 135-142. Alkım, U. B. (1949). Üçüncü Mevsim Karatepe Çalışmaları, Belleten XIII (50): 363-370. Alkım, U. B. (1959). Güney-batı Antitoros Bölgesinde Eski Bir Yol Şebekesi, Belleten XXIII (89): 59-73. Alkım, U. B. (1960). Sam’al ile Asitawandawa Arasındaki Yol: Amanus Bölgesinin Tarihi Coğrafyasına Dair Araştırmalar, Belleten XXIV: 349-396. Alkım, U. B.-Alkım, H. (1966). Gedikli (Karahöyük) Kazısı Birinci Ön-Rapor, Belleten XXX: 1-26. Alp, S. (1972). Konya Civarında Karahöyük Kazılarında Bulunan Silindir ve Damga Mühürleri, Ankara. Arık, R. O. (1944). Bitik Kazısı ve Hatay Tetkikleri Hakkında Kısa Rapor, Belleten VIII (30): 341-384. Bernabo-Brea, L. (1964). Poliochni I, Roma. Bilgen, A. N. (2011). Seyitömer Höyük Kazısı Ön Raporu (2006-2010), Kütahya. Bilgen, A. Nejat v.d. (2012a). Seyitömer Höyük 2010 Yılı Kazısı, 33. Kazı Sonuçları Toplantısı (1): 233-256, Ankara. Bilgen, A. Nejat v.d. (2012b). Seyitömer Höyük 2011 Kazı Raporu, Kütahya. Bilgi, Ö. (1982). M.Ö. II. Bin Yılında Anadolu’da Bulunmuş Olan Matara Biçimli Kaplar, İstanbul. Blegen, C.-Caskey, J. L. vd. (1950). Troy. The First and Second Settlements, I /1-2, Princeton. Blegen, C.-Caskey, J. L. vd. (1951). Troy. The Third, Fourth and Fifth Settlements, II/1-2, Princeton. Bordaz, L. A. (1978). The Metal Artifacts from the Bronze Age Excavations at Karataş-Semayük, Turkey and Their Significance in Anatolia, the Near East andthe Aegean, Michigan. Bossert, H. Th. (1942). Altanatolien, Berlin. Braidwood, R. J. (1937). Mounds in the Plain of Antioch, OIP 48, Chicago.Illinois. Braidwood, R. J.-Braidwood, L. S. (1960). Excavations in the Plain of Antioch I. The Earlier Assemblages Phases A-J, OIP LXI, Chicago-Illinois. Branigan, K. (1974). Aegean Metalwork of The Early and Middle Bronze Age, Oxford. Carter, E. (1995). Report on the Kahramanmaraş Archaeological Survey Project from 24/11/93, XII. Araştırma Sonuçları Toplantısı: 331-341. Caskey, J. L. (1956). Excavations at Lerna 1955, Hesperia 24: 147-173. Caskey, J. L. (1972). Investigations in Keos, Part II: A Conspectus of the Pottery, Hesperia 41: 357-401. Charvat, P. (1976). The Toggle Pins and their Diffusion Throughout the Old World During the Early Bronze Age, Pamâtky Archeologické 2: 341-358, Prag. Çokbanker, E. (1974). Beyşehir Kuşluca Köyü Buluntuları, Türk Arkeoloji Dergisi XXI (2): 31-39. Duru, R. (1996). Bademağacı Kazıları 1994, XVII. Kazı Sonuçları Toplantısı (I): 87-93. Duru, R. (1997). Bademağacı Kazıları 1995, XVIII. Kazı Sonuçları Toplantısı (I): 43-48. Duru, R. (2000). Bademağacı Kazıları 1998, 21. Kazı Sonuçları Toplantısı (1): 109-116. Efe, T. (1998). Seyitgazi/Küllüoba 1996 Yılı Kazısı, XIX. Kazı Sonuçları Toplantısı (I): 151-171. Efe, T. (1999). Küllüoba 1997 Yılı Kazısı, XX. Kazı Sonuçları Toplantısı (I): 165-181. Efe, T. (2000a). Küllüoba 1998 Yılı Kazısı, 21. Kazı Sonuçları Toplantısı (1): 117-128. Efe, T. (2000b). Seyitgazi/Küllüoba Kazısı, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999), (Ed.O.Belli): 118-122. Efe, T. (2001). Küllüoba 1999 Yılı Kazısı, 22. Kazı Sonuçları Toplantısı (1): 105-118. Efe, T. (2007). The Theories of the ‘Great Caravan Route’ Between Cilicia and Troy: The Early Bronze Age III Period in İnland Western Anatolia, Anatolian Sutudies 57: 47-64. Efe, T.-Ay-Efe, D. Ş. (2001). Küllüoba: İç Kuzeybatı Anadolu’da İlk Tunç Çağı Kenti. 1996-2000 Yılları Arasında Yapılan Kazı Çalışmalarının Genel Değerlendirmesi, TÜBA-AR 4: 43-78. Egeran, N. (1949). Adana Havzası Jeolojik Karakterleri ve Petrol İmkanları, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası/Dergisi 39: 23-30. Erkanal, H.-Özkan, T. (2000). 1998 Bakla Tepe Kazıları, 21. Kazı Sonuçları Toplantısı (I): 263-278. Fidan, M. E. (2012a). Küllüoba İlk Tunç Çağı Mimarisi, MASROP/ E-Dergi 7: 1-44. Fidan, M. E. (2012b). İç Kuzeybatı Anadolu İlk Tunç Çağı Gözlü Süs İğneleri (Toggle Pin), Colloquium Anatolicum/Anadolu Sohbetleri XI:179-204. Forsdyke, E. J. (1925). Catalogue of the Greek and Etruscan Vases in the British Museum I, I, London. Garstang, J. (1943). The Discoveries at Mersin and their Significance, American Journal of Archaeology 47: 1-14. Garstang, J. (1953). Prehistoric Mersin, Yümük Tepe in Southern Turkey, Oxford. Garstang, J.-Goldman, H. (1947). A Conspectus of Early Cilician Pottery, American Journal of Archaeology 51: 370-388. Gates, M. H. (1999). 1997 Archaeological Excavations at Kinet Höyük (Yeşil/Dörtyol, Hatay), XX. Kazı Sonuçları Toplantısı (I): 259-281. Gerritsen, F.-Özbal, R. (2002). Tell Kurdu Kazıları 2001 Sonuçları, Hatay İli ve Çevresi Arkeolojik Kazı ve Yüzey Araştırmaları Toplantısı, Yayınlanmamış Bildiri. Goldman, H. (1956). Excavations at Gözlü Kule, Tarsus, From the Neolithic through the Bronze Age, Vol: II (Text-Plates), Princeton. Göney, S. (1976). Adana Ovaları I, İstanbul. Gürbüz, K. (1997). Ceyhan ve Seyhan Deltalarının Kronolojik Evrimi ve Bunların Kıyı Değişimlerine Etkileri, Yer Bilimleri 30: 175-189. Huot, J. L. (1982). Les Céramiques Monochromes Lisées en Anatolie à l’époque du Bronze Ancien 1,2, Paris. Hüryılmaz, H. (1995).Uşak Arkeoloji Müzesi’nden Bir Grup Depas Amphikypellon, İ.Metin Akyurt-Bahattin Devam Anı Kitabı: 177-188, İstanbul. Joukowsky, M. S. (1986). Prehistoric Aphrodisias I, Providence-Louvain. Kamil, T. (1982). Yortan Cemetery in the Early Bronze Age of Western Anatolia, BAR International Series 145, Oxford. Koşay, H. Z. (1951). Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Alaca Höyük Kazısı. 1937-1939’daki Çalışmalara ve Keşiflere Ait İlk Rapor, Ankara. Kühne, H. (1976). Die Keramik vom Tell Chuëra und ibre Beziehungen zu Funden aus Syrien-Palästina, der Türkei und dem Irag, Berlin. Lamb, W. (1936). Excavations at Thermi in Lesbos, Cambridge. Lamb, W. (1938). Excavations at Kusura Near Afyonkarahisar: II, Archaeologia 87: 217-273. Lloyd, S.-Gökçe, N. (1951). Excavations at Polatlı, Anatolian Sutudies I: 21-75. Lloyd, S.-Mellaart, J. (1962). Beycesultan I: The Chalcolithic and Early Bronze Age Levels, London. Loon, M. van (1968). First Results of the 1967 Excavations at Selenkahiye, Anneles Archeologique Arabes Syriennes XVIII: 21-32. MacGillivray, J. A. (1980). Mount Kynthos in Delos: The Early Cycladic Settlement, Bulletin de Correspondence Hellenique CIV: 3-45. Marangou, L. (1990). Naxos in the 3rd Millennium BC, Athen. Mellink, M. J. (1963). An Akkadian Illustration of a Campaign in Cilicia, Anatolia VII: 101-115. Mellink, M. J. (1967). Excavations at Karataş-Semayük in Lycia, 1966, American Journal of Archaeology 71: 251-267. Mellink, M. J. (1986). The Early Bronze Age in West Anatolia, The End of the Early Bronze Age in the Aegean, (Ed.G.Cadogan): 139-152.Leiden. Mellink, M. J. (1989). Anatolian and Foreing Relations of Tarsus in the Early Bronze Age, Anatolia and the Ancient Near East. Studies in Honor of Tahsin Özgüç, (Eds:M.J.Mellink-N.Özgüç vd): 319-331, Ankara. Mellink, M. J. (1994). The E.B. II-III Transition at Karataş-Semayük: Village, Center and Cemetery, XV. Kazı Sonuçları Toplantısı (I): 457-459. Milojcic, V. (1961). Samos I, Bonn. Naumann, R. (1998). Eski Anadolu Mimarlığı, (Çev:B.Madra), Ankara. Ozaner, F. S. (1995). Dörtyol-Payas (Issos) Ovası’nda (Antakya) Tarihi Çağlardan Günümüze Süregelen Jeomorfolojik Değişikliklerin Kinet Höyük Üzerindeki Etkileri, XII. Araştırma Sonuçları Toplantısı: 513-523. Özdoğan, M. (1998). Tarihöncesi Dönemlerde Anadolu ile Balkanlar Arasındaki Kültür İlişkileri ve Trakya’da Yapılan Yeni Kazı Çalışmaları, TÜBA-AR 1: 63-93. Özdoğan, M.-Parzinger, H. vd. (1997). Kırklareli Höyüğü 1995 Yılı Kazısı, XVIII. Kazı Sonuçları Toplantısı (I): 53-80. Özdoğan, M.-Parzinger, H. vd. (1998). Kırklareli Höyüğü 1996 Yılı Kazısı, XIX. Kazı Sonuçları Toplantısı (I): 123-149. Özdoğan, M.-Parzinger, H. vd. (2000). 1998 Yılı Kırklareli Höyüğü Kazıları, 21. Kazı Sonuçları Toplantısı (I): 93-108. Özgüç, T. (1950). Kültepe Kazısı Raporu 1948. Ankara. Özgüç, T. (1963). Yeni Araştırmaların Işığında Eski Anadolu Arkeolojisi, Anatolia VII: 23-42. Özgüç, T. (1986). New Observations on the Relationship of Kültepe with Southeast Anatolia and North Syria During the Third Millenium B.C., Ancient Anatolia, Aspects of Changes and Cultural Development, Essays in Honor of Machteld J. Mellink, (Eds: J.V.Canby-E. Porada vd.): 30-47.University of Wisconsin Press. Özgüç, T.-Temizer, R. (1993). The Eskiyapar Treasure, Aspects of Art and Iconography: Anatolia and its Neighbors. Studies in Honor of Nimet Özgüç, (Ed. M. Mellink vd.): 613-628, Ankara. Özkan, T.-Erkanal, H. (1998). Tahtalı Barajı Kurtarma Kazısı Projesi. İzmir. Özsait, M. (1995). 1993 Yılı Harmanören Mezarlık Kazıs, XVI. Kazı Sonuçları Toplantısı (II): 153-174. Özsait, M. (2000). 1998 Yılı Harmanören (Göndürle Höyük) Mezarlık Kazısı, 21. Kazı Sonuçları Toplantısı (I): 371-380. Öztan, A. (1989). A Group of Early Bronze Age Pottery From the Konya and Niğde Region, Anatolia and the Ancient Near East. Studies in Honor of Tahsin Özgüç, (Eds: M. J. Mellink-N. Özgüç vd.): 407-418, Ankara. Popham, M. R.-Sackett, L. H. (1968). Excavations at Lefkandi, Euboea 1964-1966, Athens. Posgate, J. N. (1997). Kilise Tepe 1995 A Summary of the Principal Results, XVIII. Kazı Sonuçları Toplantısı (I): 441-456. Rahmstorf, L. (2006). Zur Ausbreitung vonderasiatische Innovationen in die Frühbronzezeitliche Ägäis, Praehistorische Zeitschrift 81: 49-96. Rutter, J. (1983). Review of Aegean prehistory II: The prepalatial bronze age of southern and c entral Greek Mainland, American Journal of Archaeology, 87 (1): 69-76. Rutter, J. (1979). Ceramic change in the Aegean Early Bronze Age. The Kastri group, Lefkandi I, and Lerna IV: A theory concernin the origin of Early Helladic III ceramics, UCLA Institute of Archaeology, Occasional Paper 5. Sampson, A. (1985). Manika: An Early Helladic Town in Chalcis, Athens. Sarı, D. (2012). İlk Tunç Çağı ve Orta Tunç Çağı’nda Batı Anadolu’nun Kültürel ve Siyasal Gelişimi, MASROP/ E-Dergi 7: 112-249. Sarı, D. (2013). Evolution Culturelle et Politique de L’anatolie de L’ouest au Bronze Ancient et au Bronze Moyen. ANRT, Villeneuve D’ascq. Doktora Tezi. Schliemann, H. (1881). İlios. Stand und Land der Trojaner, Leipzig. Schmidt, B. von H. (1902). Heinrich Schliemann’s Sammlung Trojanischer Altertümer, Berlin. Schmidt, E. F. (1932). The Alishar Hüyük. Seasons of 1928 and 1929. I, OIP XIX, Chicago. Seeher, J. (1993). Demircihöyük Nekropol Kazısı 1991 Yılı Sonuçları, XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı (I): 365-379. Seton-Williams, M. V. (1954). Cilician Survey, Anatolian Sutudies IV: 121-174. Sotirakopoulou, P. (1993). The Chronology of the ‘Kastri Group’ Reconsidered, The Annual of the British School at Athens 88: 5-20. Spanos, P. Z. (1972). Unterscuchung über den bie Homer ‘Depas Amphikypellon’ Genannten Gefabtypus, Tübingen. Spanos, P. Z.-Strommenger, E. (1993). Zu den Beziehungen Zwischen Nordwestanatollen und Nordsyrien/Nordmesopotamien im III. Jahrtausend vor Christus, Aspects of Art And Iconography: Anatolia and its Neighbors. Studies in Honor of Nimet Özgüç, (Eds: M. J. Mellink vd.): 572-578, Ankara. Strommenger, E. (1991). Ausgrabungen in Tell Bi’a 1990, Mitteilungen der deutschen Orientgesellschaft 123: 41-70. Şahoğlu, V. (1997). MÖ 3. Binde Anadolu-Kiklad İlişkileri, A.Ü. D.T.C.F. Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Şahoğlu, V. (2002). Limantepe Erken Tunç Çağı Seramiğinin Ege Arkeolojisindeki Yeri ve Önemi, (Yayınlanmamış doktora tezi) Şahoğlu, V. (2004). Erken Tunç Çağı’nda Anadolu Ticaret Ağı ve İzmir Bölgesi”, AÜDTCF Arkeoloji Bölümü Dergisi, Anadolu/Anatolia Ek DiziNo. 1: 245-262, Ankara. Şahoğlu, V. (2005a). Interregional Contacts around the Aegean during the Early Bronze Age, Anadolu 27: 97-120. Şahoğlu, V. (2005b). The Anatolian trade Network and the Izmir Region during the Early Bronze Age, Oxford Journal of Archaeology 24 (4): 339-361. Şahoğlu, V. (2008). Crossing Borders: The İzmir Region as a Bridge between the East and the West during the Early Bronze Age, (Ed ) Gillis, C.-B. Sjöberg, Proccedings 7-9 th International Workshops Athens 1997-1999, Trade and Production in premonetary Greece, Crossing Borders: 153-173. Ternek, Z. (1957). Adana Havzasının Alt Miosen (Burdigalien) Formasyonları, Bunların Diğer Formasyonlarla Olan Münasabetleri ve Petrol İmkanları, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası/Dergisi 49: 48-67. Topbaş, A.-Efe, T. vd. (1998). Salvage Excavations of the Afyon Archaeological Museum, Part 2: The Settlement of Karaoğlan Mevkii and the Early Bronze Age Cemetery of Kaklık Mevkii, Anatolia Antiqua VI: 21-94. Türkteki, M. (2012). Batı ve Orta Anadolu’da Çark Yapımı Çanak Çömleğin Ortaya Çıkışı ve Yayılımı, MASROP/ E-Dergi 7: 45-111. Vann, R. L. (1993). A Survey of Ancient Harbors in Rough Cilicia: The 1991 Preliminary Survey, X. Araştırma Sonuçları Toplantısı: 29-40. Warner, J. (1994). Elmalı-Karataş II. The Early Bronze Age Village of Karataş, Bryn Mawr. Woolley, L. (1934). Ur Excavations II, London. Yakar, J. (1985). The Later Prehistory of Anatolia: The Late Chalcolithic and Early Bronze Age, Oxford.