Dinsel Eğilimle Ön Yargı ve Hoşgörüsüzlük Arasındaki İlişkiler Üzerine Psikolojik Bir Araştırma

Yıl 2005, Cilt: 14 Sayı: 1, 413 - 426, 01.06.2005

Yard. Doç. Dr. Asım Yapıcı Doç. Dr. Hasan Kayıklık

Öz

This study aims to discuss the relationships among religious orientation prejudice and intolerance Because acording to Allport the personal structure of man has an influence on his religious life Therefore; it seems that the intrinsic individuals have intrinsic religiosity and the extrinsic individuals have extrinsic religiosity Intrinsically motivated person lives his religion whereas extrinsically motivated person uses his religion For this reason the intrinsic religious person has more tolerance and less prejudice than extrinsic religious person Allport and his collaborationists have found results that support their theoretical foresights in their studies But both in the West and in Turkey results which do not support these findings were found In this study we have worked to test Allport’s theoretical approach on Muslim subjects In this context we studied the correlation among religious orientation of university student and their religious particularism religious dogmatism social distance preferences directed towards religious society and their level of intolerance The results of the study indicate that intrinsic religious students have more prejudice and extrinsic religious students have more tolerance This means that the theoretical approach of Allport is not supported by the example that we practiced Key words: Allport religious orientation intrinsic religiosity extrinsic religiosity prejudice intolerance

Anahtar Kelimeler

-

Dinsel Eğilimle Ön Yargı ve Hoşgörüsüzlük Arasındaki İlişkiler Üzerine Psikolojik Bir Araştırma

Öz

Bu çalışma dinsel eğilimle ön yargı ve hoşgörüsüzlük arasındaki ilişkileri tartışmak istemektedir Çünkü Allport’a göre insanın kişilik yapısı dinsel yaşantısını etkilemektedir Dolayısıyla içe dönük bireylerde içsel derunî bir dindarlık dışa dönüklerde ise buna uygun dış beklentiye yönelik bir dindarlık eğilimi görünmektedir İçe dönük dindarlar inandıkları dini yaşarlar dışa dönükler ise dinlerini kullanma eğilimindedirler Bu sebeple dışa yönelik dindarlara nispetle içe yönelik dindarlar daha az ön yargılı daha fazla hoşgörülüdür Allport ve arkadaşları yaptıkları deneysel çalışmalarda bu teorik öngörüyü destekleyen sonuçlar elde etmişlerdir Ancak gerek Batıda gerekse Ülkemizde bu görüşü desteklemeyen bulgulara da ulaşılmıştır Biz de bu çalışmada Allport’un kuramsal yaklaşımını Müslüman bireyler üzerinde test etmeyi amaçladık Bu çerçevede üniversiteli gençlerin dinsel eğilimleriyle dinsel partikülarizm dinsel dogmatizm dinsel gruplara yönelik sosyal mesafe tercihleri ve hoşgörüsüzlük düzeyleri arasındaki ilişkiyi inceledik Elde edilen sonuçlar; içe dönük dindarların daha ön yargılı dışa dönük dindarlarınsa daha hoşgörülü olduğunu ortaya koymuştur Bu da Allport’un kuramsal yaklaşımının uygulama yaptığımız örneklemde desteklenmediği anlamına gelmektedir Anahtar kelimeler: Allport dinsel eğilim içe dönük dış dönük dindarlık ön yargı hoşgörüsüzlük A Psychological Study About The Relationship Among Religious Orientation Prejudice and Intolerance

Anahtar Kelimeler

Allport, dinsel eğilim, içe dönük-dış dönük dindarlık, ön yargı, hoşgörüsüzlük

Kaynakça

• Adorno T. W., Frenkel-Brunswik, E., Levinson, D. J. ve Sanford, L. N. (1950). The authoritarian personality. New York: Harper-Row.
• Allport, G. W. ve Ross, J. M. (1967). Personal religious orientation and prejudice. Journal of Personality and Social Psychology 5, 432-443.
• Allport, G. W. (1968), The person in psychology: Selected essays. Boston: Beacon Press.
• Allport, G. W. (1950). The individual and his religion: A psychological interpretation. London: The Macmillan Company.
• Allport, G. W. (1954). The nature of prejudice. Cambridge: Addison Wesley.
• Allport, G. W. (1960). Personality and social encounter: Selected essays. Boston: Beacon Press.
• Allport, G. W. (1966). The religious context of prejudice. Journal for the Scientific Study of Religion 5, 447-457.
• Argyle, M. ve Beit-Hallahmi, B. (1975). The social psychology of religion. London ve Boston: Routledge ve Kegan Paul.
• Argyle, M. (1965). Religious behaviour. London: Roudledge ve Kegan Paul.
• Argyle, M. (1999). Din psikolojisi alanındaki yeni gelişmeler. (Çev., T. Küçükcan), Dini Araştırmalar II (4), 195-208.
• Argyle, M. (2000). Psychology and religion: An introduction. London: Routledge.
• Azzi, A. E. ve Klein, O. (1998). Psychologie sociale et relations intergroupes. Paris: Dunod.
• Batson, D. C. ve Ventis, L. W. (1982). The religious experience: A social-psychological perspective. Oxford: Oxford University Presses.
• Beit-Hallahmi, B. ve Argyle, M. (1997). The psychology of religious behavoir, belief and experience. London ve New York: Routledge.
• Bréchon, P. (1998). Religion et politique en Europe. In. P. Million (Ed), Réligiosité Religion et Identités Religieuses, (pp.251-282) Grenoble: Université Pierre Mendès Frances.
• Billig, M. (1984). Racisme préjugés et discrimination. In: S. Moscovici (Ed.), Psychologie Sociale, (pp. 449-472), Paris: PUF.
• Bourhis, R. Y. ve Gagnon, A. (1994). Les préjugés la discrimination et relations intergroupes. In: R. J. Vallerand (Ed), Les Fondements de la Psychologie Sociale, (pp. 707-773), Paris: Gaëtan Morin.
• Capozza, D. ve Volpato, C. (1994). Relations intergroupes: Approches classiques et contemporaines. In: R. Y. Bourhis, J.-P. Leyens (Eds.), Stéréotypes Discrimination et Relations Intergroupes, (pp. 13-39), Liège: Mardaga.
• Dollard, J., Doob, L. W, Miller, E. N., Mowrer, O. H. ve Sears, R. R. (1939). Frustration and aggression. New Haven, CT: Yale University Press.
• Donahue, M. J. (1985). Intrinsic and extrinsic religiousness: Review and meta-analysis. Journal of Personality and Social Psychology 48, 400-419.
• Fromm, E. (1993). Psikanaliz ve din. (Çev. A. Arıtan), İstanbul: Arıtan Yayınları.
• Glock, C. Y. (1998). Dindarlığın boyutları üzerine. (Çev., M. E. Köktaş), Y. Aktay, M. E. Köktaş (Der.), Din Sosyolojisi içinde (ss. 252-274), Ankara: Vadi Yayınları.
• Godin, A. (1986). Psychologie des expériences religieuses: La desir et la réalité. Paris: Le Centurion.
• Gorsuch, R. L. (1998). Din psikolojisi. (Çev. A. Kuşat). Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10, 226-248.
• Güldü, Ö. (1998). Aşırı uçlarda siyasal tutumlara sahip üniversite öğrencilerinin bazı psikolojik değişkenler açısından karşılaştırılması. Basılmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gürses, İ. (2001). Kölelik ve özgürlük arasında din: Üniversite öğrencileri üzerinde sosyal psikolojik bir araştırma. Bursa: Arasta Yayınları.
• Harlak, H. (2000). Önyargılar: Psikososyal bir inceleme. İstanbul: Sistem Yayınları.
• Hewstone, M., Islam, M. R. ve Judd, C. M. (1993). Models of crossed categorization and intergroup relations. Journal of Personality and Social Psychology 64, 779-793.
• Hodgson, M. G. S. (1993). İslam’ın serüveni: Bir dünya medeniyetinde tarih ve bilinç I. (Çev. M. Karabaşoğlu), İstanbul: İz Yayınları.
• Hökelekli, H. (1993). Din psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (1973). Gençlerin tutumları: Kültürler arası bir karşılaştırma. Ankara: ODTÜ Yayınları.
• Kayıklık, H. (2000). Dini yaşayış biçimleri: Psikolojik temelleri açısından bir değerlendirme. Yayımlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Kayıklık, H. (2001). Çeşitli meslek gruplarında dinsel eğilim ile hoşgörüsüzlük arasındaki ilişki. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1(1), 124-135.
• Kayıklık, H. (2003). Allport’a göre dini yaşayışa gelişimsel bir açılım. Dini Araştırmalar 5 (15), 121-138.
• Koç, T. (1995). Din dili. Kayseri: Rey yayıncılık.
• Köktaş, E. (1993). Türkiye’de dinî hayat: İzmir örneği. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Leyens, J.-P., Yzerbyt, V. ve Schadron, G. (1996). Stéréotypes et cognition sociale. (Traduction de: G. Schadron) Sprimont: Mardaga.
• Meadow, M. J. ve Kahoe, R. D. (1984), Psychology of religion: Religion in individual lives, New York: Harper ve Row.
• Onay, A. (2001) Dindarlık ölçme çalışmaları: Dindarlık ölçümünde üç farklı yaklaşım. İslami Araştırmalar Dergisi 14 (3-4), 339-349.
• Payette, M. (1970). Religion et préjugé. Psychologie Française 15, 263-277.
• Pettigrew, T. F. (1958). Personality and socio-cultural factors in intergroup attitudes: A cross- national comparison. Journal of Conflict Resoulition 2, 29-42.
• Rokeach, M. (1960). The open and closed mind. New York: Basic Books.
• Sezen, A. (2002). Dinin önyargılar üzerindeki çift yönlü etkileri. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Stark, R. ve Glock, C. Y. (1969). Dimensions of religious commitment. In: R. Robertson (Ed.), Sociology of Religion, (pp. 253-261), New York: Penguin.
• Şerif, M.ve Şerif, C. W. (1979). Les relation intra-et intergroupes: Analyse expérimentale. (Traduction de J. Deschamps), In: W. Doise ve J.-C. Deschamps, Expériences Entre Groupes, (pp. 15-58), Paris: Mouton.
• Şerif, M. ve Şerif, C. W. (1996). Sosyal psikolojiye giriş I-II, (Çev., M. Atakoy, A. Yavuz), İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Tajfel, H. ve Turner, J. C. (1986). An integrative theory of intergroup conflict. In: W. G. Austin ve S. Worchel (Eds), The Social Psychology of Intergroup Relations, (pp. 7-24). California: Brooks-Cole.
• Tajfel, H. (1972). La catégorisation sociale. In: S. Moscovisi (Ed.), Introduction à la Psychologie Sociale I. (pp. 272-302) Paris: Librairie Larousse.
• Tajfel, H., Billig, M. G., Bundy, R. P. ve Flament, C. (1979). Catégorisation sociale et comportmen intergroupes. (Traduction de J. Deschamps), In: W. Doise ve J.-C. Deschamps, Expériences Entre Groupes, (pp. 121-149), Paris: Mouton.
• Taylor, D. M. ve Jaggi, V. (1974). Etnosantrism and causal attibution in a South Indian context. Journal of Cross-Cultural Psychology 5, 439-445.
• Turner, J. C. (1979). Comparaison sociale et identité sociale: Quelques perspectives pour l’étude du comportement intergroupes. (Traduction de: J. Deschamps), In: W. Doise ve J. C. Deschamps, Expérience Entre Groupes (pp. 151-184), Paris: Mouton.
• Vergote, A. (1999). Din inanç ve inançsızlık. (Çev., V. Uysal), İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Yaparel, R. (1987). Yirmi kırk yaş arası kişilerde dinî hayat ile psiko-sosyal uyum arasındaki ilişki üzerine bir araştırma. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yapıcı, A. ve Zengin, Z. S. (2003). İlahiyat fakültesi öğrencilerinin dinin etkisini hissetme düzeyleriyle psiko-sosyal uyumları arasındaki ilişki. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2), 65-127.
• Yapıcı, A. (2002). Dini yaşayışın farklı görüntüleri ve dogmatik dindarlık. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2), 75-117.
• Yapıcı, A. (2003). Fiziksel ve sosyal hadiselere sebep atfetmede dinin rolü. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1), 126-165.
• Yapıcı, A. (2004). Din-kimlik ve ön yargı: Biz ve onlar. Adana: Karahan Kitabevi.
• Yavuz, K. (1982). Din psikolojisinin araştırma alanları. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi V, 87-108.
• Yıldız, M. (1998). Dinî hayat ile ölüm kaygısı arasındaki ilişki üzerine bir araştırma. Yayımlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Yzerbyt, V. ve Schadron, G. (1996). Connaitre et juger autrui. Grenoble: Presses Universitaires de Grenoble.