Kutadgu Bilig’deki Çergüçi Ve Çergüle Üzerine

Yıl 2005, Cilt: 14 Sayı: 2, 1 - 12, 01.09.2005

Doç.dr. A. Deniz Abik

Öz

The critical edition of Kutadgu Bilig which is one of the works of Karakhanid Turkish period was published by Reşit Rahmeti Arat in 1947 Arat didn’t explain the meaning of the words “çergüçi” and “çergüle” in distich 373 in the translation volume of Kutadgu Bilig which was published in 1959 In the translation these words are mentioned in the original way which take part in the text too The other researchers who study on Kutadgu Bilig have discussed the words “çergüçi” and “çergüle” in this distich as a problem There is no exact explanation about the meaning and structure of the words This article puts forward the argument which the structure and meaning of these words can be explained with the help of the other work of this period Divanü Lugati’t –Türk The historical and contemporary Turkish dialects can be applied to explain the meaning of the words too In this article it is indicated that a connection between the words “çergüçi” and “çergüle” in Kutadgu Bilig with the verbs “çertil “ and “çert “ can be established Key Words : çergüçi çergüle Kutadgu Bilig Karakhanid Turkish period Divanü Lugati’t Türk

Anahtar Kelimeler

-

Kutadgu Bilig’deki Çergüçi Ve Çergüle Üzerine

Öz

Karahanlı Türkçesi eserlerinden olan Kutadgu Bilig’in karşılaştırmalı metin yayını 1947 yılında Reşit Rahmeti Arat’ça yapılmıştır Arat metninde 373 numaralı beyitte geçen çergüçi ve çergüle kelimelerinin anlamları için Arat 1959’da yayımladığı Kutadgu Bilig çeviri cildinde herhangi bir karşılık vermemiştir Çeviride de kelimeler metinde geçtiği şekliyle verilmiştir Kutadgu Bilig üzerine çalışan diğer araştırmacılar da bu beyitteki çergüçi ve çergüle kelimelerini sorun olarak tartışmışlardır Kelimelerin anlamı ve yapısı üzerine kesin bir açıklama bulunmamaktadır Bu makale bu kelimelerin yapısının ve anlamının dönemin diğer eseri Divanü Lugati’t Türk’ten yararlanılarak çözülebileceğini ortaya koymaktadır Kelimelerin çözümlenmesi için tarihi ve çağdaş Türk lehçelerine de başvurulmuştur Kutadgu Bilig’deki çergüçi ve çergüle kelimelerinin çertil ve çert fiilleri ile ilişkilendirilebileceği gösterilmiştir Anahtar Kelimeler: çergüçi çergüle Kutadgu Bilig Karahanlı Türkçesi Divanü Lugati’t Türk

Anahtar Kelimeler

çergüçi, çergüle, Kutadgu Bilig, Karahanlı Türkçesi, Divanü Lugati’t-Türk

Kaynakça

• Arat, Reşit Rahmeti (1947), Kutadgu Bilig I Metin, TDK, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
• ------- (1985), Kutadgu Bilig II Çeviri, Türk tarih Kurumu Yayınları: II. Dizi- Sa.20b, 3. Baskı, Ankara.
• ------- (1979), Kutadgu Bilig III İndeks (İndeksi neşre hazırlayanlar : Kemal Eraslan- Osman F. Setkaya- Nuri Yüce), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 47, Seri: IV-Sayı: A 12, İstanbul.
• --------(1992), Atabetü’l-Hakayık, Türk Dil Kurumu Yayınları Sayı: 32, 2. Baskı, Ankara.
• Ata, Aysu (1997), Nasırü’d-din bin Burhanü’d-din Rabguzi Kısasü’l-Enbiya (Peygamberler Kıssaları) II Dizin, Türk Dil Kurumu Yayınları: 681-2, Ankara.
• ------- (1998), Nehcü’l-Feradis Uştmahlarnıng Açuk Yolı Cennetlerin Açık Yolu III Dizin- Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları: 518, Ankara.
• ------- (2004), Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası) Karahanlı Türkçesi (Giriş-Metin-Notlar- Dizin), Türk Dil Kurumu Yayınları: 854, Ankara.
• Atalay I, Atalay, Besim(1985), Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi I, Türk Dil Kurumu Yayınları: 521, Türk Tarih Kurumu Basımevi , Ankara.
• -------II, Atalay, Besim(1986), Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi II, Türk Dil Kurumu Yayınları: 522, Türk Tarih Kurumu Basımevi ,Ankara.
• -------III, Atalay, Besim(1986), Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi III, Türk Dil Kurumu Yayınları: 523, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• -------IV, Atalay, Besim(1986), Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi IV, Türk Dil Kurumu Yayınları: 524, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Borovkov-Usta/Amanoğlu (2002), Orta Asya’da Bulunmuş Kur’an Tefsirinin Söz Varlığı (XII.-XIII. Yüzyıllar), Türk Dil Kurumu Yayınları: 811, Ankara.
• Brockelmann, Carl (1954), Osttürkische Grammatik der İslamischen Litteratur Sprachen Mittelasiens, Leiden.
• Clauson, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford.
• Dankoff, Robert- Kelly, James (1982), MAḤMŪD al-KĀŠГARİ Compendium of The Turkic Dialects (Diwān Lugāt at-Turk) Part I, Harvard.
• uygun malzemedir” diyerek işaret ettiğimiz noktaya değinmektedir (Beşinci Milletler Arası
• Türkoloji Kongresi İstanbul, 23-28 Eylül 1985 Tebliğler I. Türk Dili Cilt 1, İstanbul, 1985, 89).
• ---------(1984), MAḤMŪD al-KĀŠГARİ Compendium of The Turkic Dialects (Diwān Lugāt at-Turk) Part II, Harvard.
• --------(1985), MAḤMŪD al-KĀŠГARİ Compendium of The Turkic Dialects (Diwān Lugāt at-Turk) Part III, Harvard.
• Dankoff, Robert (1983), Wisdom of Royal Glory (Kutadgu Bilig) : A Turko- Islamic Mirror for Princes. By YUSUF KHASS HAJIB translated with an introduction and notes by Robert Dankoff, The University of Chicago Press, Chicago and London.
• Deny, Jean - Şahin, Oytun (1995), Türk Dili Gramerinin Temel Kuralları (Çev.Oytun Şahin), Türk Dil Kurumu Yayınları: 616, Ankara.
• DLT, Kâşgarlı Mahmud, Divanü Lugati’t-Türk (Tıpkıbasım/ Facsimile), Kültür Bakanlığı Yayınları/ 1205 Klâsik Eserler Dizisi/ 11, Ankara,1990.
• DS III, Derleme Sözlüğü III C- Ç, Türk Dil Kurumu Yayınları- Sayı : 211/3, Ankara, 1968.
• Duman, Musa (1995), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyılda Ses Değişmeleri, Türk Dil Kurumu Yayınları : 616, Ankara.
• Erdal, Marcel (2004), A Grammar of Old Turkic, Brill, Leiden-Boston.
• Eren, Hasan (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, 1.baskı, Ankara.
• Fergana (1943), Kutadgu Biliğ Tıpkıbasım II Fergana Nüshası, TDK, Alâeddin Kıral Basımevi, İstanbul.
• Grİnbech, K. (1942), Komanisches Wörterbuch Türkischer Wortindex zu Codex Cumanicus, Einar Munksgaard, Kopenhagen.
• İz, Fahir-Hony, H.C. (1991), The Oxford English- Turkish Dictionary / İngilizce Türkçe Sözlük, İkinci Baskı, Oxford University Press- İnkılâp Kitabevi, Reprinted, İstanbul.
• Kamus Tercümesi (I,1305), El-Okyanusü’l-Basit fi Tercemeti’l-Kamusi’l-Muhit , Mütercim Asım, Matbaatü’l-Osmaniye.
• Kaz.T.S.(1984), Kazak Türkçesi Sözlüğü (Tercüme: Hasan Oraltay, Nuri Yüce, Saadet Pınar), Türk Dünyası Araştırmaları Yayını: 8, İstanbul.
• Kırgız S.(1988), Yudahin, Taymas; Kırgız Sözlüğü I, 2. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları: 93.
• KTS (2003), Toparlı, R./ Vural, H./ Karaatlı, R., Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları: 835, Ankara, 2003.
• Kutadgu Bilig İndeks (1979), bkz.Arat (1979).
• Nadeljaev vd. (1969), Drevnetjurkskiy Slovar’, Leningrad.
• Radloff, W. (1905), Versuch Eines Wörterbuches der Türk-Dialecte, Dritter Band, St.Petersburg.
• Räsänen, Martti (1969), Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Lexica Societatis Fenno-Ugricae XVII.a, Helsinki.
• Sağol, Gülden (1995), An Inter-Linear Translation of the Qur’an into Khwarazm Turkish Introduction, text Glossary and Facsimile (Part II: Glossary), Harvard University.
• Şor S. (1995), N.N. Kurpeşko Tannagaşeva/ Ş.Halûk Akalın, Şor Sözlüğü, Türkoloji Araştırmaları, Adana.
• Tarama S.II, Tarama Sözlüğü II C-D, Türk Dil Kurumu Yayınları-Sayı: 212, Ankara, 1965.
• Tekin, Talat (1989), XI. Yüzyıl Türk Şiiri Divanu Lugati’t-Turk’teki Manzum Parçalar, Türk Dil Kurumu Yayınları: 541, Ankara.
• Tezcan, Semih (1981), Kutadgu Bilig Dizini Üzerine, Belleten C.XLV/2, Nisan 1981, S.178, 23-78.
• TMEN III (1967), Doerfer, Gerhard, Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, Band III: Türkische Elemente im Neupersischen cim bis kaf, Franz Steiner Verlag GMBH, Wiesbaden.
• Topaloğlu, Bekir/Karaman, Hayreddin (1987), Arapça- Türkçe Yeni Kamus, İstanbul.
• UTİL(1981) Uzbek Tilining İzahli Lugati II (S-H), Uzbekistan SSR Fanlar Akademiyası A.S. Puşkin Nomidagi Til va Adabiyet İnstitüti, Maskva.
• UyTİL(1991), Uygur Tiliniŋ İzahliḳ Lugiti 2, Şincaŋ Uygur Aptonom Rayonluk Milletler Til-Yéziḳ Ḫizmiti Komitéti LuŞat Bolümi Tüzgen T-H , Milletler Neşriyati.
• Viyana (1942), Kutadgu Biliğ Tıpkıbasım I Viyana Nüshası, TDK, Alaeddin Kıral Basımevi, İstanbul.
• YUTS (1995), Emir Necipoviç Necip, Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü (Çev. İklil Kurban), Türk Dil Kurumu Yayınları: 615, Ankara.