Türkçede “vefât” Kelimesi Ve Yardımcı Fiilleri

Yıl 2005, Cilt: 14 Sayı: 2, 13 - 28, 01.09.2005

Doç.dr. A. Deniz Abik

Öz

Türkçede “vefât” kelimesi Arapça bir alıntı olarak kullanılmaktır Kelime isim olarak kullanılmasının yanı sıra yardımcı fiillerle birleşik fiil de oluşturmaktadır “vefat” kelimesinin ve bu kelime ile kurulan birleşik fiillerin Türkçenin tarihi metinlerinde ilk olarak ne zaman görülmeye başladığı incelenmiştir Tarihi ve çağdaş Türk lehçelerinde “vefat” kelimesi ile birleşik fiil oluşturulurken kullanılan yardımcı fiillerin hangi fiiller olduğu ve özellikleri değerlendirilmiştir Anahtar Kelimeler: vefat birleşik fiil yardımcı fiil geçişli fiil geçişsiz fiil ölmek

Anahtar Kelimeler

vefat, birleşik fiil, yardımcı fiil, geçişli fiil- geçişsiz fiil, ölmek

Türkçede “vefât” Kelimesi Ve Yardımcı Fiilleri

Öz

Arabic word “vefat”is used as a loan word in Turkish The word “vefat” is used not only as a noun but also with auxiliary verbs it forms a compound verb Historical Turkish texts in which the first time the word “vefat” and its compound verbs are used and in this study these texts are researched The auxiliary verbs which are used in compound verbs those are made with the word “vefat” in historical and contemporary Turkish dialects and special features of these auxiliary verbs are researched in this study Key Words: vefât death compound verb auxillary verb transitive intransitive verbs ölmek to die

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Abik, Ayşehan Deniz (1993), Ali Şir Nevâyî'nin Risaleleri Târîh-i Enbiyâ ve Hükemâ, Târîh-i Mülûk-i Acem, Münşe’ât, Metin Gramatikal İndeks-Sözlük, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara.
• Adamoviç, Milan (1994), Kelile ü Dimne, Hildesheim-Zürich-Newyork.
• Akdoğan, Yaşar (1979), Ahmedi Divanı Transkripsyonlu Metin ve Dil Hususiyetleri İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Doktora Tezi ,Türkiyat Araştırma Merkezi Tez No. 2054.
• Ata, Aysu (1997), Kısasü’l-Enbiya I – II, Türk Dil Kurumu Yayınları: 681-1, 681-2, Ankara.
• ----------(1998), Nehcü’l-Feradis III Dizin Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları: 518, Ankara.
• Atabay, Neşe/ Kutluk, İbrahim/ Özel, Sevgi; (1983), Sözcük Türleri (Yayıma haz. Doğan Aksan), Ankara.
• Azerbaycan T. Sözlüğü (1994), Altaylı, Seyfettin; Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü II, İstanbul, 1994.
• Banguoğlu, Tahsin (1986), Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları: 528, Ankara.
• Başkırsko- Russkiy S. (1996), Başkırsko- Russkiy Slovar’(Redaktor Z.G. Uraksin), Moskva.
• Bilgegil, Kaya (1984), Türkçe Dilbilgisi, 3. Baskı, İstanbul.
• Bilgin, Azmi (1996), Nazmü’l-Hilafiyat Tercümesi, Türk Dil Kurumu Yayınları: 663, Ankara.
• Klaproth’un yayınladığı Tatarca kitabelerde de aynı kullanımın olması (Tekin,
• a, 49) , bu Tatarca metinlerin Volga Bulgarcası ve Harezm Türkçesi ile ilişkisini gösterir.
• Bodrogligeti, A. (1969), A Fourteenth Century Turkic Translation of Sa’di’s Gulıstan, Akadémia Kiadó, Budapest.
• Brockelmann, C. (1954), Osttrkkische Grammatik Der Islamichen Literatursprachen Mittelasiens, E.J.Brill, Leiden.
• Develi, Hayati (2003), Tezkiretü’l-Bünyân, Sâî Mustafa Çelebi (Mimar Sinan’ın Hatıraları), Koç Kültür Sanat Tanıtım, İstanbul.
• Ceylan, Ömür (2003), Hânedânda Bir Âsî – Dâmâd Mahmûd Celâleddîn Paşa- Âsâf Dîvânı, Ankara.
• Çürük, Selcen (2004), Mu’înü’l-Mürîd (Giriş- Metin- Notlar- Açıklamalar- Dizin), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2004.
• Deny, Jean (1941), Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi) (Çev. Ali Ulvi Elöve), Maarif Matbaası, İstanbul.,
• Duman, Musa (2000), Birgili Muhammet Efendi Vasiyetname (Dil İncelemesi, Metin, Sözlük, Ekler İndeksi ve Tıpkıbasım), İstanbul.
• Eckmann, Janos (1971), The Divan of Gedai, Indiana University, Bloomington.
• ----------(1988), Çağatayca El Kitabı (çev. Günay Karaağaç), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No. 3412, İstanbul.
• Eckmann/Tezcan-Zülfikar, Nehcü’l-Feradis II Metin (yay. Semih Tezcan- Hamza Zülfikar), Türk Dil Kurumu Yayınları 518, Tarihsiz.
• Ediskun, Haydar (1985), Türk Dilbilgisi, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Eraslan, Kemal (1979), Nesâyimü’l-Mahabbe min Şemyimüi’l-Fütüvve, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No. 2654, İstanbul.
• ---------(1996), Nesebname Tercümesi, Yesevi Yayıncılık, İstanbul.
• Erdal, Marcel (2004), A Grammar of Old Turkic, Brill, Leiden- Boston.
• Ercilasun, Ahmet Bican (1984), Kutadgu Bilig Grameri- Fiil-, Gazi Üniversitesi Yayın No:33, Ankara.
• Ergin, Muharrem (1977), Türk Dil Bilgisi, Minnetoğulları Yayınları, İstanbul.
• Gabain-Akalın (1988), Gabain, A. v. ; Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın),Türk Dil Kurumu Yayınları: 532, Ankara.
• Gronbech, K. (1942), Komanisches Wörterbuch Türkischer Wortindex zu Codex Cumanicus, Einar Munksgaard, Kopenhagen.
• ----------(1995), Türkçenin Yapısı (Çev. Mehmet Akalın), Türk Dil Kurumu Yayınları: 609, Ankara.
• Hacıeminoğlu, Necmettin (1968), Kutb’un Husrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri, İstanbul Üniversitesi Yayınlarından No. 1378, Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• İsen, Mustafa (1994), Künhü’l-Ahbar’ın Tezkire Kısmı, Atatürk Kültür Merkezi yayını- Sayı:93 tezkireler Dizisi-Sayı:2, Ankara.
• İz, Fahir- Hony, H.C. (1994), The Oxford English- Turkish Dictionary İngilizce -Türkçe Sözlük, Second Edition, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Kargı Ölmez, Zuhal (1996), Şecere-i Terakime (Türkenlerin Soy Kütüğü), Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi:3 Simurg, Ankara.
• Kadıoğlu, İdris (2003), Lebib-i Âmidî: hayatı, edebi kişiliği, eserleri ve divanının
• tenkidli metni, Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi.
• Kamus Tercümesi, El-Okyanusü’l-basit fi tercemeti’l-kamusi’l-muhit (Kamus Tercümesi) (Mütercim Asım) III, Matbaatü’l-Osmaniye, 1305.
• Karamanlıoğlu, Ali Fehmi (1978), Seyf-i Sarayi Gülistan Tercümesi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• ---------(1994), Kıpçak Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları: 579, Ankara.
• Kazak T.- Türkiye T. Sözlüğü (2003), Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü (Haz. K.Koç, A. Bayniyazov, V. Başkapan), Akçağ Basım Yayım Pazarlama A.Ş. , Ankara.
• Kılıç, Atabey (2001), Mürîdî ve Pend-i Rical Mesnevisi (İnceleme- Tenkitli Metin- Dizin), Kayseri.
• Kısasü’l-Enbiya bkz. Ata, (1997).
• Koçak, İnci (1992) , Arapça Dilbilgisi (Sözdizimi), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih
• Coğrafya Fakültesi Yayınları: 366, Ankara.
• Korkmaz, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Türk Dil Kurumu
• Yayınları: 827, Ankara. Kur’an Tercümesi
• Mengi, Mine (1995), Mesîhî Dîvânı, Atatürk Kültür Merkezi Yayını-Sayı: 80 Divanlar bkz. Sağol, (1995). Dizisi:1, Ankara.
• Muinü’l-Mürid bkz. Çürük (2004). Mukaddimetü’l-Edeb
• Nehcü’l-Feradis bkz. Ata, (1998), Eckmann/Tezcan-Zülfikar.
• ÖTG (1976) Özbek Tili Grammatikası (F.A.Abdurrahmanav, Ş.Ş. Şaabdurrahmanav, A.P.Haciev) II, Uzbekistan SSR “Fen” Neşriyeti, Taşkent.
• Ölmez, Zuhal; (2003), “Çağataycada Yardımcı Eylemler ve Deyimler Üzerine”, Mustafa Canpolat Armağanı (Yayımlayanlar Aysu Ata- Mehmet Ölmez), Ankara, 119-133.
• Özkan, Mustafa (1993), Mahmud bin Kadi-i Manyas Gülistan Tercümesi, Türk Dil Kurumu Yayınları: 562, Ankara.
• Özmen, Mehmet (2001), Ahmed-i Da’i Divanı (Metin- Gramer- Tıpkıbasım) I- II, Türk Dil Kurumu Yayınları: 775-1,2, Ankara.
• Öztürk, Mürsel (1988), Farsça Dilbilgisi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Özyetgin, Melek (2001), Ebu Hayyan Kitabu’l-İdrak li Lisani’l-Etrak Fiil: Tarihî - Karşılaştırmalı Bir Gramer ve Sözlük Denemesi, Köksav Tengrim Türklük Bilgisi Araştırmaları Dizisi: 3, Ankara.
• ----------(1996), Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerin Dil ve Üslup İncelemesi (İnceleme-Metin-Tercüme-Notlar-Dizin-Tıpkıbasım), Türk Dil Kurumu Yayınları: 658, Ankara.
• Sağol, Gülden (1995), An Inter-Linear Translation of The Qur’an Into Kharazm Turkish Part II: Glossary, Harvard University, Harvard.
• Steingass, F.(1975), Persian- English Dictionary, New Reprint, Lebanon.
• Tatarca Sözlük (1998), Türkçe- Tatarca Sözlük (Haz. F.Ganiyev, A. Rahimova, R.Ahmetyanov, R. Muhammetdin, F. Nuriyeva), Kazan-Moskova.
• Tekin Ş. (1976), Tekin, Şinasi; “Eski Türkçe”, Türk Dünyası El Kitabı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 45 Seri 1 Sayı A5, Ankara, 142-192.
• Tekin, Talat (1988a), Volga Bulgar Kitabeleri ve Volga Bulgarcası, Türk Dil Kurumu Yayınları: 531, Ankara.
• ----------(1988b), Orhon Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları: 540, Ankara.
• ----------(1994), Tunyukuk, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi-5 Simurg, Ankara.
• ----------(2000), Orhon Türkçesi Grameri, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 9, Ankara.
• UTİL (1998), Uygur Tilining İzahlik Lugiti, C.6, Milletler Neşriyatı, Urumçi.
• Türkçe Sözlük (1998), Türkçe Sözlük I-A-J, II K-Z, 9. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları:549, Ankara.
• Türkmence Sözlük (1995),
• Türkmence Türkçe Sözlük (Haz. T.Tekin, M.Ölmez,
• E. Ceylan, Z.Ölmez, S.Eker), Ankara.
• Yüce, Nuri (1998), Mukaddimetü’l-Edeb, Türk Dil Kurumu Yayınları: 535, Ankara.
• Yüksel, Hasan/ Delice, İbrahim/ Aksoyak, İ.Hakkı; (1996), Eski Anadolu Türkçesine İlişkin Bir Metin İslami’nin Mesnevisi, Sivas.
• Zeynalov, Ferhad R. (1986), “Türk Dillerinde Birleşik Eylem Meselesi”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi C.XXIV-XXV 1980-1986, 455-468.
• ---------(1993), Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi (Çev. Yusuf Gedikli), Cem Yayınevi, İstanbul.