A PHILOSOPHICAL EVALUATION ON CENGIZ AYTMATOV’S WORKS

Yıl 2023, Cilt: 32 Sayı: 1, 238 - 246, 27.04.2023

Merve Koyuncu

https://doi.org/10.35379/cusosbil.1240315

Öz

Philosophy and literature, as two different disciplines, can sometimes share common topics. Literature can gain a philosophical quality with the topics it handles, and philosophy can be literalized with the way it deals with the subjects. In this line of thought, Chinghiz Aitmatov, an important writer in Kyrgyz Literature, can be regarded as a person who merged moral philosophy and other sub-disciplines of philosophy with literature. He played a significant role in raising awareness about social realities and reflecting them in his works, and his effort to build human values and virtues on the traditions and customs of his own society. This study claims that Aitmatov’s works basically have relations with morality, especially with other disciplines of philosophy, and wants to draw attention to these relations. Based on a philosophical foundation, our study aims to interpret various aspects of Kyrgyz culture, such as basic virtues, human and social values, their approaches to these values, their perspective on cultural and environmental phenomena, the relationship between politics and morality, their perspective on religion in the social plane, on a philosophical basis. Specifically, we will analyze Aitmatov's novels; The White Ship, The Day Lasts More Than a Hundred Years, The White Cloud of Genghis Khan and Dreams of The She-Wolf, as tools for exploring moral thought, together with their relations with other philosophical disciplines, as well as for values education. We will use an analytical method based on understanding and it was concluded that Aitmatov’s novels had a philosophical aspect.

Anahtar Kelimeler

Chinghiz Aitmatov, Philosophy, Moral Philosophy, Philosophy of Literature

CENGİZ AYTMATOV'UN ESERLERİ ÜZERİNE FELSEFÎ BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Felsefe ve edebiyat farklı iki disiplin olarak kimi zaman ortak konuları paylaşabilirler. Edebiyat işlediği konular ile felsefi nitelik kazanabilir, felsefe de konuları ele alış üslubu ile edebîleşebilir. Bu minvalde, Kırgız Edebiyatı’nda önemli yer edinen Cengiz Aytmatov, ahlâk felsefesi ve felsefenin diğer alt disiplinlerini edebiyatla buluşturmuş isimlerden biridir. Aytmatov’un üstlendiği önemli rol, hem toplumsal gerçekliklerin farkında olması ve eserlerine yansıtması hem de kendi toplumunun gelenek ve görenekleri üzerinde insani değer ve erdemleri inşa etme çabasıdır. Bu çalışma, Aytmatov’un eserlerinin temelde ahlâkla, özelde felsefenin diğer disiplinleriyle ilişkileri olduğunu iddia eder ve bu ilişkilere dikkat çekmek ister. Bu isteğe matuf olarak çalışmamız, yazarın romanlarında işlediği Kırgız kültürünü, temel erdemleri, insani ve toplumsal değerleri, bu değerlere yaklaşımları, kültür ve çevre olgularına yönelimleri, siyaset ve ahlâk ilişkisini, toplumsal düzlemde dine bakış açısını felsefi zeminde yorumlamayı hedefler. Bahsi geçen hedefe binaen bu çalışmada; Beyaz Gemi, Gün Olur Asra Bedel, Cengizhan’a Küsen Bulut ve Dişi Kurdun Rüyaları romanları ahlâk düşüncesi etrafında, diğer felsefi disiplinlerle ilişkileri ile beraber, aynı zamanda değerler eğitimi amacıyla kullanılan birer araç olarak ele almak amaçlanmaktadır. Söz konusu amaç çerçevesinde mezkûr eserler, anlama ve yorumlama merkezli çözümleyici bir yöntemle ele alınmış ve Aytamatov’un romanlarının felsefi bir veçhesi olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cengiz Aytmatov, Felsefe, Ahlak Felsefesi, Edebiyat Felsefesi

Kaynakça

• Akça, N.U. (2016). Cengiz Aytmatov’un romanlarında tipler, [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Adnan Menderes Üniversitesi.
• Alpay, İ. (2018). Yaşar Kemal “Hüyüktekî nar ağacı” ile Cengiz Aytmatov “Beyaz gemi” üzerine bir ekoeleştiri denemesi, ABAD, 1(2), 147-157.
• Aydın, M. S. (1989). Ahlâk. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde, (Cilt 1). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi.
• Aydın, S. (2016). Cengiz Aytmatov’un romanlarında şahıslar kadrosu, [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Arel Üniversitesi.
• Aytmatov, C. (1995). Beyaz gemi. (Çev. R. Özdek). Ötüken Yayınları.
• Aytmatov, C. (2004). Cengiz Han’a küsen bulut. (Çev. R. Özdek). Ötüken Yayınları.
• Aytmatov, C. (2000). Dişi kurdun rüyaları. (Çev. R. Özdek). Ötüken Yayınları.
• Aytmatov, C. (1991). Gün olur asra bedel. (Çev. R. Özdek). Ötüken Yayınları.
• Balkan, A. Y. (2015, Haziran, 19-21). Cengiz Aytmatov’un Beyaz Gemi romanı örneğinde insani değerlerin yeniden inşasında edebî eserin fonksiyonu [Konferans sunumu genişletilmiş özeti]. İnsani Değerlerin Yeniden İnşası Uluslararası Sempozyumu. Erzurum, Türkiye. http://isamveri.org/pdfdrg/D239663/2015/2015_BALKANAY.pdf
• Boethius, M. S. (2005). Felsefenin tesellisi. (Çev. Ç. Dürüşken). Kabalcı Yayınevi.
• Camus, S. (2021). Yabancı. (Çev. A. Sezen). Can Yayınları.
• Çırak, E. (2003). Cengiz Aytmatov romanlarının değerler eğitimine katkısı, [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Uşak Üniversitesi.
• Edebiyat. (t.y.). Türk Dil Kurumu güncel Türkçe sözlük içinde. Erişim Tarihi: 16.01.2023. https://sozluk.gov.tr
• Edebiyatın Felsefileşmesi. (t.y.). İlemblog içinde. Erişim Tarihi: 16.01.2023. http://blog.ilem.org.tr/edebiyatin-felsefilesmesi
• Felsefe. (t.y.). Türk Dil Kurumu güncel Türkçe sözlük içinde. Erişim Tarihi: 16.01.2023. https://sozluk.gov.tr
• Koç, E. (2015). Felsefe ve edebiyat. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 105-118. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/181111 Oruç, O. (2022). Cengiz Aytmatov'un "Beyaz gemi" romanında gelenek ve kimlik inşası, Edebî Eleştiri Dergisi, 6(2), 142-152. https://doi.org/10.31465/eeder.1135313
• Safa, P. (2022). Yalnızız. Ötüken Yayınları.
• Sartre, J-P. (2019). Bulantı. (Çev. S. Hilav). Can Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2013). Huzur. Dergâh Yayınları.
• Tûsî, N. (2013). Ahlâk-ı nâsırî, (Çev. A. Gafarov, Z. Şükürov). Litera Yayıncılık.
• Yılmaz, T. (2022). Cengiz Aytmatov eserlerinde dinî unsurlar. Turcology Research, 74, 305-314. https://doi.org/10.54614/JTRI.2022.4603