ANADOLU’DA BAZEN BİR TÜRKÜ BAZEN BİR AĞIT: KIZILIRMAK

Yıl 2025, Cilt: 34 Sayı: 2, 1217 - 1233, 24.10.2025

Eser Kara

https://doi.org/10.35379/cusosbil.1635630

Öz

Bu çalışma, Anadolu’nun en uzun akarsularından biri olan Kızılırmak’ın halk kültüründeki yeri ve özellikle halk türküleri üzerindeki etkisini incelemektedir. Kızılırmak, tarih boyunca hem geçim kaynağı hem de doğayla mücadeleyi simgeleyen bir unsur olarak halkın yaşamında önemli bir yer edinmiştir. Çalışmada, Kızılırmak’a dair söylenen türkülerin ve bu türkülerin ardında yatan anlatıların kültürel bağlamları analiz edilmiştir. Araştırma kapsamında öncelikle alanyazın taraması yapılmış, ardından sosyal ve dijital platformlarda paylaşılan hikâyeler ve efsaneler değerlendirilmiştir. Ayrıca, halk ozanlarının Kızılırmak temalı eserlerinden örnekler incelenmiştir. Türkülerin ortaya çıkışına neden olan olaylar, anlatılar ve ağıtlar hem bireysel hem de toplumsal hafızanın izlerini taşımaktadır. Bu tür yaratımların sadece geçmişi aktarmakla kalmayıp, kolektif kimliği besleyen ve sürdüren bir rol oynadığı görülmüştür. Bu bağlamda Kızılırmak ile ilgili türkülerin sadece bir anlatım biçimi değil, aynı zamanda birer kültürel hafıza nesnesi olduğu ortaya konmuştur. Çalışmada, Kızılırmak’ın Anadolu halkının duygu dünyasına, yaşam mücadelesine ve kültürel üretimlerine yansımalarına ilişkin çeşitli bulgulara ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkü , Türk Halk Türküleri , Hikâyeli Türküler , Kızılırmak , Kızılırmak Türküleri

SOMETIMES A FOLK SONG, SOMETIMES A LAMENT IN ANATOLIA: KIZILIRMAK

Öz

This study examines the place of the Kızılırmak River, one of the longest rivers in Anatolia, in folk culture, with a particular focus on its influence on Turkish folk songs. Throughout history, Kızılırmak has played a significant role in the lives of people, both as a source of livelihood and as a symbol of the human struggle against nature. The study analyzes the cultural contexts of the folk songs and narratives related to Kızılırmak. As part of the research, a literature review was conducted, followed by the evaluation of stories and legends shared on social and digital platforms. In addition, examples of works by folk bards focusing on the Kızılırmak theme were examined. The events, stories, and laments that inspired these songs reflect traces of both individual and collective memory. These cultural creations not only convey the past but also serve to nourish and sustain collective identity. In this context, songs about Kızılırmak are shown to function not merely as forms of expression but also as vessels of cultural memory. The study presents various findings regarding the reflections of Kızılırmak in the emotional world, life struggles, and cultural productions of the Anatolian people.

Anahtar Kelimeler

Folk Song , Turkish Folk Songs , Narrative Songs , The Kızılırmak River , Ballads About The Kızılırmak River.

Kaynakça

• Aça, M. (2013). Halk şiirinde tür ve şekil. İçinde M. Ö. Oğuz (Ed.), Türk halk edebiyatı el kitabı (ss. 239-286). Ankara: Grafiker Yayınları.
• Akpınar, E. (2012). Eğin türkülerinin coğrafî analizi. Electronic Turkish Studies, 7(4), 253-274. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4180
• Baumeister, R. F., Bratslavsky, E., Finkenauer, C., & Vohs, K. D. (2001). Negative bias in fast emotion dynamics: On the disproportionate power of bad things. Review of General Psychology, 5(4), 323-370.
• Boratav, P. N. (2016). 100 soruda Türk halk edebiyatı. Bilgesu Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2013). Halk edebiyatına giriş 2. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Daştan, N. (2018). Bayburtlu halk şairi İmdat Sancar’dan derlenen hikâyeli türküler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (63), 305-323.
• Dilçin, C. (1983). Örneklerle Türk şiir bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları. Doğan, İ. (1989). Kırşehir’de Kızılırmak üzerine söylenen türküler. Millî Folklor, 3, 27-29.
• Elçin, Ş. (2011). Halk edebiyatına giriş. Akçağ Yayınları.
• Feyzioğlu, N. (2010). Gelin ağıtları üzerine bir değerlendirme. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (43), 73-92.
• Güneş, M. (2020). “Kızılırmak” ve “Karakoyun” efsaneleri bağlamında kültürün yeniden üretiminde halk anlatılarının işlevselliği. Millî Folklor, 16(125), 100-109.
• Gürbüz, M. & Şahin, M. (2012). Türk halk müziği söz varlığında coğrafi motifler ve benzerlik analizi. International Journal of Human Sciences [Online],9(2), 1633-1656.
• Güven, M. (2005). Türkiye sahasındaki hikâyeli türküler üzerine bir araştırma [Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi]. https://www.atauni.edu.tr/yuklemeler/c6ca0865468e185cd8e5c0891fe3aa76.pdf
• Hoppál, M. (2012). Avrasya’da şamanlar (B. Bayram & H. Ş. Çağatay Çapraz, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Hoppál, M. (2015). Şamanlar ve semboller (F. Sel, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Kara, R. (2019). Erzincan folklorunda hikâyeli türküler. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(1), 177-210.
• Karakaş, A. (2011). Çukurova türkü söyleme geleneğinde hikâyeli türküler (Adana-Osmaniye). (Doktora tezi, Çukurova Üniversitesi). YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=-9BnMAVVIj0qtS8e_T5Mlw&no=u6ZCY7L6nc8DOTcMOLoanw
• Karakaş, A. (2021). Çukurova türkülerinin icra bağlamı. Littera Turca: Journal of Turkish Language and Literature, 7(4), 1340-1354.
• Kaya, D. (2010a). Ansiklopedik Türk halk edebiyatı terimleri sözlüğü. Akçağ Yayınları.
• Kaya, D. (2010b). Sivas’ta suda boğulmalara ve sel baskınlarına bağlı söylenmiş ağıtlar. Türk Yurdu, 269, 77-84.
• Köprülü, M. F. (1999). Edebiyat araştırmaları. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Köprülü, M. F. (2012). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. Akçağ Yayınları.
• Mirzaoğlu, F. G. (2001). Türkülerin işlevleri ve zeybek türküleri. Türkbilig/Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 2(2), 76-91.
• Mirzaoğlu, F. G. (2005). Türkülerde mitolojik unsurlar. Türkbilig, 10, 34-53.
• Obruk, C. (1983). Kırşehir’li Âşık Said. Ulus Matbaası.
• Özen, K. (2001). Sivas efsaneleri. Dilek Ofset Matbaacılık.
• Tatu, İ. B. (2025). Elazığ yöresine ait hikâyeli türkülerin müzikal analizi (Yayımlanmış yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Topalak, H. İ. (2022). Gâvur Dağı (Amanoslar) yöresinde hikâyeli türküler: Osmaniye ve ilçeleri [Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Uğur, A. (2015). Müzik coğrafyası: Türkülerdeki coğrafya. Bilig, 74, 239-260.
• Vural, F. G. (2011). Türk kültürünün aynası: Türküler. Fine Arts e-Journal of New World Sciences Academy, 6(3), 397-411.
• Yakıcı, A. (2013). Halk şiirinde türkü. Akçağ Yayınları.
• İnternet Kaynakları
• URL 1: Türk Dil Kurumu. (2024, 13 Ekim). Türkü. Türk Dil Kurumu Sözlükleri, Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/
• URL 2: NeOldu. (2023, 4 Mart). Sivas Dikili Taş Efsanesi. NeOldu. https://www.neoldu.com/sivas-dikilitas-efsanesi-6953h.htm
• URL 3: Samsun03. (2023, 16 Haziran). Kızılırmak hikayesi ve türküsü. Blogcu. http://samsun03.blogcu.com/kizilirmak-efsanesi/952187
• URL 4: @anatolian8616. (2016, 10 Şubat). Olay Kırıkkale [Yorum]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=LAiJ6vfjS1A
• URL 5: Sivaslilar. (2007, 7 Mayıs). Kızılırmak Türküsü ve Hikâyesi. Sivaslilar. http://www.sivaslilar.net/forum/showthread.php?t=11208
• URL 6: Kalan Müzik. (2016, 10 Şubat). Cengiz Özkan-Zilha Gelin [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=LAiJ6vfjS1A
• URL 7: ahikirsehir. (2012, 25 Eylül). Kızılırmak nettin allı pullu gelini (Ağıt). ahikirsehir. https://www.ahikirsehir.com/kizilirmak-nettin-alli-pullu-gelini-agitalli-pullusurmehoruatince-bellerkizilirmakyarangelinal-kusakgardasegeryoldasellerkaderduacanancanbacdamguveykopru-yikilmisyigitgocgorum.html
• URL 8: sav an. (2008, 26 Nisan). Aşık Veysel-Kızılırmak Seni Seni [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=6AWsWP7B68k
• URL 9: TürküSözü. (2024, 22 Ekim). Ağla Kızılırmak Ağla. TürküSözü. https://www.turkusozu.net/agla-kizilirmak-agla/
• URL 10: Türkü Dostları. (2024, 22 Ekim). Kızılırmak Can İncitme. Türkü Dostları. https://www.turkudostlari.net/hikaye.asp?turku=3835
• URL 11: Kalan Müzik. (2014, 22 Şubat). Neşet Ertaş-Kızılırmak [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=5HMZ65jn_8c