GENERATIONAL CONFLICT AND CULTURAL IDENTITY IN KAZAKH LITERATURE BASED ON THE STORY OF KOBYZDYN MUNY

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 2, 361 - 380, 14.12.2025

Gül Banu Duman

https://doi.org/10.32321/cutad.1548561

Öz

The new government established after the October Revolution of 1917 initiated educational and cultural mobilizations to spread Soviet ideology and cultivate Soviet-style individuals. Literature, which was one of the most important propaganda tools of the government during the Soviet Union period, entered a rapid development process with state support. However, this literature, which flourished with state support, turned into a form of propaganda literature completely controlled by the government, and literary works were written on topics dictated from the center.
Especially during Stalin's repressive era, writers and intellectuals who had a strong national identity and were not sufficiently ideological were eliminated and silenced with punishments such as the death penalty, imprisonment, or exile. Kazakh literature only gained true freedom after 1991, when Kazakhstan gained independence, allowing subjects, historical events, and national themes that had been banned by the Soviet regime to be included in literary works.
Kuvandık Tümenbay's story Kobyzdyn Muny is noteworthy in terms of its subject matter and characters. In the story, the 1986 December Uprising and the issue of generational conflict are explored. The December Uprising was a rebellion of Kazakh youth against the Soviet Union's assimilation policies.
In this article, the national awakening of Kazakh youth and the generational conflict they experienced with their parents, who had been raised within the Soviet system, are examined through the lens of Kobyzdyn Muny. The first part of the study focuses on national identity and cultural erosion; the second part addresses the generational gap and cultural identity in Kazakh literature throughout history. The third part examines the manifestations of generational conflict and cultural transformation in Kobyzdyn Muny.
The main characters of the story are Haydar Alpamysov, a prominent prosecutor during the Soviet period, and his daughter Bela, a conservatory student whom he seeks to educate in a Western style. Bela is a young Kazakh woman who participated in the December Uprising, and following this significant event, she begins to question her national identity and reconnect with her cultural roots. Her father, on the other hand, represents Soviet culture.
Bela's return to her heritage and national values is symbolized in the story by her waning interest in the violin and growing attachment to the kobyz (kopuz). The kobyz and violin are contrasted throughout the narrative: while the kobyz symbolizes Kazakh national identity, the violin represents Russian culture. Frequent arguments arise between the father and daughter over the kobyz. Disapproving of this change in his daughter, Haydar Alpamysov believes that she is regressing from modernity. Bela, however, perceives her father as someone detached from his national heritage.
As can be seen, the generational conflict in the story unfolds in a way that defies traditional expectations.

Anahtar Kelimeler

Post-independence Kazakh Literature , Kuandyk Tumenbai , Kobyzdyn Muny , Generation Conflict , Cultural Identity

KOBIZDIÑ MUÑI HİKÂYESİ TEMELİNDE KAZAK EDEBİYATINDA KUŞAK ÇATIŞMASI VE KÜLTÜREL KİMLİK

Öz

1917 Ekim Devriminin ardından kurulan yeni hükümet, Sovyet ideolojisini yaymak ve Sovyet tipi insan yetiştirmek için eğitim, kültür seferberlikleri başlatmıştır. Sovyetler Birliği döneminde iktidarın en önemli propaganda araçlarından biri olan edebiyat, iktidarın desteğiyle hızlı bir gelişim sürecine girmiştir. Ancak devlet desteğiyle gelişen bu edebiyat, tamamen iktidarın güdümünde bir propaganda edebiyatına dönüşmüş, merkezden gelen sipariş konularda edebî eserler yazılmıştır. Özellikle Stalin’in repressiya adı verilen baskı döneminde millî renge sahip, yeterince ideolojik olmayan yazarlar, aydınlar tasfiye edilmiş, idam, hapis ya da sürgün gibi cezalarla susturulmuşlardır. Stalin’in ölümünden sonra edebiyat üzerindeki baskı azalsa da Kazak edebiyatı, ancak 1991 yılında Kazakistan’ın bağımsızlığından sonra gerçek anlamda özgür bir ortama kavuşmuş, Sovyetler Birliği döneminde devlet tarafından yasaklı olan konular, tarihî olaylar, millî temalar edebî eserlerde yer alabilmiştir. Kuvandık Tümenbay’ın Kobızdıñ Muñı (Kobızın Hüznü) hikâyesi ele aldığı konu ve hikâyedeki kahramanlar bakımından dikkat çekici bir hikâyedir. Hikâyede 1986 Aralık Ayaklanması (Jeltoksan köterilisi) ekseninde kuşak çatışması konusu ele alınmaktadır. Aralık Ayaklanması, Kazak gençlerinin Sovyetlerin asimilasyon politikalarına bir başkaldırıdır. Bu çalışmada Kazak gençlerinin millî uyanışı ve gençlerin Sovyet sistemi içerisinde yetişmiş ebeveynleriyle yaşadıkları kuşak çatışması Kobızdıñ Muñı adlı hikâye temelinde incelenmiştir. Çalışmanın birinci bölümünde millî kimlik ve kültürel yozlaşma üzerinde durulmuş; ikinci bölümde Kazak edebiyatında tarihî süreç içerisinde kuşak çatışması ve kültürel kimlik konusu ele alınmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümünde ise kuşak çatışması ve kültürel yozlaşma meselesinin Kobızdıñ Muñı hikâyesine yansımaları irdelenmiştir. Hikâyenin ana karakterleri, Sovyet döneminin önemli bir savcısı olan Haydar Alpamısov ve Batılı tarzda yetiştirmeye çalıştığı konservatuvar öğrencisi kızı Bela’dır. Bela, Aralık Ayaklanması’na katılmış ve bu önemli hadiseden sonra millî kimliğini sorgulamaya başlayarak özüne dönmeye başlamış bir Kazak gencidir. Babası ise Sovyet kültürünü temsil eder. Bela’nın özüne, kendi millî değerlerine dönmeye başlaması, kemana olan ilgisini kaybedip kobıza (kopuza) ilgi duymasıyla hikâyede anlatılır. Hikâyede sık sık kobız ve kemanın karşılaştırıldığı görülür. Kobız, hikâyede Kazak millî kimliğini temsil ederken keman ise Rus kültürünü temsil etmektedir. Baba kız arasında sık sık kobız üzerinden tartışmalar yaşanır. Kızındaki bu değişmeden memnun olmayan Haydar Alpamısov, kızının çağdaşlıktan uzaklaştığını düşünmektedir. Bela ise babasını millî değerlerinden kopuk bir birey olarak görür. Görüldüğü üzere hikayedeki kuşak çatışması alışılmışın tersi bir şekilde gelişmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bağımsızlık Sonrası Kazak Edebiyatı , Kuvandık Tümenbay , Kobızdıñ Muñı , Kuşak Çatışması , Kültürel Kimlik

Etik Beyan

Etik beyan gerekmemektedir.

Kaynakça

• Altabayeva Sayadilkızı, G. (2010). Qazirgi Qazaq prozasındağı ulttıq ideya (https://www.rusnauka.com/35_OINBG_2010/Philologia/75896.doc.htm Erişim tarihi 01.06.2024).
• Artun, E. (2000). Halk kültürü ve folklorun Türk kültüründeki yerine kültürel değişim ve gelişim açısından bakış. (https://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/4.php Erişim tarihi 05.06.2024).
• Aşan, A. (2019). “Otırar Sazı” ömirge qalay keldi. Qazaqadebieti (https://qazaqadebieti.kz/12357/otyrar-sazy-mirge-alaj-keldi).
• Azap, S. (2023). Kazaklar nasıl Ruslaştırılmaya çalışıldı. Türk Dünyası ve Edebiyat. Kesit Yayınları.
• Bayat, F. (2020). Türk dünyasının velâyet sahibi bilgesi Korkut Ata. Ötüken Yayınları (https://www.researchgate.net/publication/371831326_KORKUT_ATA Erişim tarihi 05.06.2024).
• Beksultanqızı, N. (2019). Täwelsizdik üşin alğaş tu kötergen azamatnıñ memleket tarapınan elenbewi - qoğam üşin aşı sabaq. Abai Gazetesi (05.08.2019). https://abai.kz/post/9551
• Devlet, N. (1984). Sovyetler Birliği’ndeki Türkleri Ruslaştırmada yeni adımlar. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 28, 1-10.
• Erdem, M. (2005). Kırgız Türkleri dini ve sosyal hayatı. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gömeç, S. Y. (2020). Sovyet Rusya döneminde Kazakistan. Türk Dünyası Araştırmaları, 245, 405-420.
• İbragim, D. (2013). Kazak Hikâyeciliğine Genel Bir Bakış. A.Ü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 50, 162-180.
• Janäbil, S. (2010). Qobızşı Molıqbay şal Mataydağı. Egemen Qazaqstan Gazetesi (27 Ekim 2010). https://egemen.kz/article/5955-qobyzshy-molyqbay-shal-mataydaghy.
• Kara, F. (2012). Almaata’da 1986 Aralık Olayları: Jeltoksan. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(4), 417-426.
• Kınacı, C. (2016). Kazak Sovyet edebiyatında imaj ve kimlik (1925-1991). Bengü Yayınları.
• Kınacı, C. (2018). Alaş'ın edebî mirası: Alaş edebiyatı. Türk Yurdu, 107(372), 61-67.
• Kırgızbayev, Ö. (2009). Qobızşı Jappas Qalambayev. Arna B.
• Kiyat, A. ve Şener, A. (2021). Kırgızistan’da toplumsal belleğin inşasında geleneğin kurgusallaştırılması: Sıngan Kılıç örneği. Kırgızistan Araştırmaları 2020 (C. Buyar, Ed.) (ss. 11-48). BYR Publishing House.
• Köregenova, A. B. ve Bolatova, G. J. (2021). Täwelsizdik kezeñindegi äñgimeler: ideyalık-taqırıptık yerekşelikteri. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 4(2), 63 - 76.
• Messman, W. (1947). Bügin qazaqtıñ körnekti kompozitorı Muqan Tölebayevtıñ tuğan küni. Sosyalist Kazakistan (25 Mayıs 1947). https://egemen.kz/article/221304-bugin-qazaqtynh-kornekti%C2%A0kompozitory-muqan-tolebaevtynh-tughan-kuni.
• Olyander, L. K. (2019). Roman M.Yu. Lermontova Geroy naşego vremeni v novom proçtenii: nyuansı realistiçeskogo metoda. Visnik Universiteta imeni Alfreda Nobelya. Seriya Filologiçeskiye nauki, 2(18), s. 28-44.
• Ölçekçi H. (1996). Tarihi süreç içerisinde Kazakistan’da Rus varlığı. Bilig, 2, 54-74.
• Özdemir, E. (2009). Rusya’nın Kazakistan’da uyguladığı kültür siyasetine örnek olarak “Dala Vilayeti Gazetesi”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 4(3), 1697- 1715.
• Ravandina, Ş. (2016). Kobız padişası. Egemen.kz Gazetesi (03. 08. 2016). https://egemen.kz/article/103367-qobyz-padishasy.
• Sir Olef Caroe (1975). Sovyet imparatorluğu / Sömürülen topraklar (Z. Yüksel, Çev.). Tercüman Yayınları.
• Şahin, K. (2011). Kültürel yozlaşmaya neden olan bir unsur olarak televizyon. Sosyal Bilimler, 1(1), 243-277.
• Şapay, T. (2017). Dombıra. Eki Tomdıq Tañdamalı Şıgarmalar Jıynağı (ss. 235-237). Arda Yayınları.
• Şener, A. (2024). Kırgız edebiyatında bellek ögesi olarak komuz (kopuz). Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 17(45), 47-69.
• Tagızade, L. (2006). Sosyalist realizm: kökeni, oluşum süreci ve kavramı. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 3(4), 7-24.
• Temiz, S. (1991). 17/18 Aralık 1986 Kazakistan olayları ve Celtoksan şiiri. Türk Yurdu.
• Temur, N. (2010). Folklor-ideoloji bağlamında Sovyetler Birliği dönemi folklor politikaları ve bu politikaların Kırgız folkloruna etkileri. Bilig, 53, 219-232.
• Tümenbay, K. (2008). Qobızdıñ muñı. Foliant Yayınları.
• Waqtegi, M., Rısdäwlet M. (2019). Qaharman Qayrat pen Jeltoqsanşılar. Üş Qiyan.