THE DISCOURSE CRISIS THAT DEVELOPED IN TURKISH LITERATURE UNDER THE SHADOW OF WESTERN MODERNISM: THE EXAMPLE OF YAHYA KEMAL AND TANPINAR

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 2, 476 - 495, 14.12.2025

Kürşat Vardı

https://doi.org/10.32321/cutad.1779783

Öz

This study attempts to demonstrate the impact of ancient cultural elements -specifically philosophy, art, and literature- on the West’s modernization process. Assuming that these elements contributed to Western modernization during the ArchaicPeriod, Homer’s Iliad (c. 725 BCE) was selected as the primary text. The study aims to show in what ways this work by one of Antiquity’s leading poets and writers contributed to the formation of the West’s shared artistic and literary tradition. The Iliad is examined with regard to its ontological contribution to modern Western culture, alongside the elements of ancient thought it embodies. In this respect, the study is intended to help trace the West’s genealogy in the fields of philosophy and literature. It is demonstrated the contextualconditionsunderwhich Homer’s Iliad, composed in a distinctive style, shifts from a poetic register to a philosophical one. One of the study’s aims is to show that European science, which adopted positivism in the nineteenth century, revised its conception of human nature when such texts began to be taken as sources.
Furthermore, to determine how the modern sensibility advanced by the West affected Turkish literature, the study also addresses Ottoman–Turkish modernization in the eighteenth and nineteenth centuries. It is observed that toward the end of the eighteenth century, with the accession of Selim III, Turkish modernization began to seek a direction appropriate to its context. In broad terms, the study surveys the reformist initiatives of Selim III and Mahmud II and their contributions to the conditions that led to the proclamation of the TanzimatEdict. Taking Tanzimat literature as the beginning of modern Turkish literature, the study compares subsequent generations, focusing particularly on authors such as Yahya Kemal and Ahmet Hamdi Tanpınar. Thus, to understand the developmental trajectory of modern Turkish literature, the cases of Yahya Kemal and Ahmet Hamdi Tanpınar are examined. Accordingly, the Western modernization process is framed through Homer’s Iliad, whereas the Turkish modernization process is framed through the cases of Yahya Kemal and Ahmet Hamdi Tanpınar. Findings were derived from readings and evaluations conducted in line with the theoretically chosen methodology.

Anahtar Kelimeler

Antiquity Priod , West Modernization , Turkish Modernization , Yahya Kemal Beyatlı , Ahmet Hamdi Tanpınar

BATI MODERNİZMİ GÖLGESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATININ SÖYLEM KRİZİ: YAHYA KEMAL - TANPINAR ÖRNEĞİ

Öz

Bu çalışmada Antik Çağ’ın kültür unsurlarından olan felsefe, sanat ve edebiyatının Batı’nın modernleşme sürecine etkisi gösterilmeye çalışılmıştır. Batı modernleşmesine arkaik bağlamda katkısı olduğu düşünülerek Homeros’un İlyada(725)metni alınmıştır. Antik Çağ’ın önemli şair ve edibinin sunduğu bu metnin, Batı’nın ortak sanat ve edebiyat geleneğinin oluşmasına hangi netice biçimleriyle katkı sunduğu gösterilmeye çalışılmıştır. İlyada metni Antik Çağ’ın düşünce unsurlarıyla birlikte modern Batı kültürüne sunduğu Tanrısal katkı düşünülerek ele alınmıştır. Bu yönüyle çalışmanın modern Batı’nın felsefe ve edebiyat metinlerinin tema bakımından izinin sürülmesine yardımı olabileceği düşünülmüştür. Homeros’un özel bir üslupla oluşturduğu İlyada eserinin şiirsel alandan felsefi alana hangi içerikle sıçrama gösterdiği tartışılmıştır. 19. yüzyılda pozitivizmle bilim özelinde gömlek değiştiren Avrupa’nın insana bakışını değiştirirken bu metinleri kaynak olarak aldığını göstermek çalışmanın hedeflerinden biri olarak alınabilir.
Ayrıca çalışmada Batı’nın ortaya koyduğu modern algının Türk edebiyatına ne şekilde tesir ettiğinin belirlenmesi amacıyla 18 ve 19. yüzyılda Osmanlı-Türk modernleşmesine değinilmiştir. Türk modernizminin 18. yüzyılın sonlarına doğru, III. Selim’in tahta çıkmasıyla, kendisine uygun bir yön aradığı saptanmıştır. III. Selim ve II. Mahmut döneminin yenilik hamlelerine ve bu padişahların Tanzimat Fermanı’nın yayınlanmasına katkısına ana hatlarıyla değinilmiştir. Bunun yanı sıra bu çalışmada modern Türk edebiyatının başlangıcı olarak alınan Tanzimat edebiyatı ve sonrasında gelen kuşaklar içinde özellikle katkıları görülen Yahya Kemal ve Ahmet Hamdi Tanpınar gibi başat yazarların mukayesesi yapılmıştır. Bu yönüyle bakıldığında modern Türk edebiyatının gelişim seyrini anlamak adına da Yahya Kemal ve Ahmet Hamdi Tanpınar örneği ele alınmıştır. Batı modernleşme süreci Homeros’un İlyada metniyle, Türk modernleşme süreci ise, Yahya Kemal ve Ahmet Hamdi Tanpınar gibi yazarlarla sınırlandırılmıştır. Kuramsal olarak seçilen bu tartışma yöntemine uygun okumalar yapılmış, saptamalar bu okumalar üzerinden ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Antik Çağ , Modern Batı , Türk Modenizmi , Yahya Kemal Beyatlı , Ahmet Hamdi Tanpınar

Teşekkür

Bu makale, Prof. Dr. Adem POLAT danışmanlığında hazırlanan "Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Batı’lı Kaynakları ve Eserlerinde Retorik Problemler" adlı doktora tezinden üretilmiştir.

Kaynakça

• Ahmad, F. (2022). Modern Türkiye’nin oluşumu (Yavuz Alogan, Çev.). Kaynak Yayınları.
• Benjamin, W.(2017). Pasajlar (Ahmet Cemal, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Beyatlı, Y. K.(2020). Edebiyata dair. İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Çüçen, K., Zafer, Z. ve Esenyel. A. (2017). Varlık felsefesi. Ezgi Kitapevi.
• Eco, U.(2016). Edebiyata dair. Can Yayınları.
• Eliot, T.S. (2007). Edebiyat üzerine düşünceler (Sevim Kantarcıoğlu, Çev.). Paradigma Yayınları.
• Enginün, İ.(1994). Doğumunun yüzüncü yılında Yahya Kemal Beyatlı. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Enginün, İ. ve Kerman, Z.(2022). Günlüklerin ışığında Tanpınar’la baş başa. Dergâh Yayınları.
• Hegel, G. W. F. (2018). Estetik-güzel sanatlar üzerine dersler (Taylan Altuğ ve Hakkı Hünler, Çev.). Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Gökberk, M. (1990). Felsefe tarihi. Remzi Kitapevi.
• İnalcık, H. (2021). Has-bağçede ‘ayş u tarab nedimler şairler mutribler. Türkiye İşbankası Kültür Yayınları.
• Kahraman, H. B. (1997). Yahya Kemal Rimbaud’yu okudu mu?. Yapı Kredi Yayınları.
• Mardin, Ş.(2009). Türk modernleşmesi makaleler 4. İletişim Yayınları.
• Polat, A. (2023). Tanpınar’ın batılı bir çelişkiyi temellükü: Monsieur Teste ve Yahya Kemal. Gazi Türkiyat.
• Renan, E. (2020). Dilin kökeni (Burçak Targaç, Çev.). Dorlion Yayınları.
• Rosenberg, D. (2017). Dünya mitolojisi. İmge Yayınları.
• Şahin, İ. (2012). Ahmet Hamdi Tanpınar haz ve günah bir Tanpınar yorumu. Kapı Yayınları.
• Taburoğlu, Ö. (2019). Tanpınar sözlüğü, şahsi bir masalın simgeleri. Doğu Batı Yayınları.
• Tanpınar, A. H. (2013). Beş şehir. Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. H.(2016). Edebiyat üzerine makaleler. Dergâh Yayınları.