AN INVESTIGATION ON OLD TURKIC'S YIŊAK, SIŊAR, BULUŊ'S TERMS

Yıl 2018, , 74 - 94, 17.12.2018

Aybüke Betül Doğan

https://doi.org/10.32321/cutad.457742

Öz

Close meanings yıŋak, sıŋar and buluŋ, which indicate the meaning of place in Old Turkic, were examined; by scanning certain Old Turkic texts, the usage differences of these words were tried to be revealed. Divan-ı Lugati't-Turk and Kutadgu Bilig were also evaluated in Karakhanid texts in addition to Kokturk and Old Uighur. Research, which is the period in which the Old Turkic word that's often more preferred and noted that beside these words which drew elements. When the study was carried out, a research area was determined from texts belonging to Old Turkic; these texts are not scanned except. This determines the limit of our examination. In addition, in the contemporary Turkish dialects and the Dictionary of Scanning, it is looked at whether these words are exact equivalent. Examples from related words are shown. The condition of these words and the situation within the speech groups are explained. Thus, it is aimed to contribute by explaining the situation in the vocabulary of these words which meet the same concept field.

Anahtar Kelimeler

Old Turkic, Karakhanid Turkic, vocabulary, etymology, syntax

Eski Türkçede Yıŋak, Sıŋar, Buluŋ Kelimeleri Üzerine Bir İnceleme

Öz

Bu çalışmada, Eski Türkçede yer
bildiren eş anlamlı yıŋak, sıŋar ve buluŋ kelimeleri incelenmiş; belli başlı Eski Türkçe metinler
taranmak suretiyle, bu kelimelerin kullanım farklılıkları ortaya konulmaya
çalışılmıştır. Köktürkçe, Eski Uygurca’ya ek olarak Karahanlıca metinlerden
Dîvān-ı Lûgati’t-Türk ve Kutadgu Bilig de değerlendirmeye tabi tutulmuştur.
Araştırmada, Eski Türkçenin hangi döneminde hangi kelimenin daha sıklıkla
tercih edilmiş olduğu ve yanına hangi unsurları çektiğine dikkat çekilmiştir.
Çalışma yapılırken Eski Türkçe döneme ait metinlerden bir araştırma alanı
belirlenmiş; bu metinler dışında tarama yapılmamıştır. Bu durum, incelememizin
sınırlılığını belirlemiştir. Bunun yanı sıra, çağdaş Türk lehçelerinde, Tarama
ve Derleme Sözlüğü’nde yıŋak, sıŋar ve buluŋ kelimelerinin birebir karşılığı olup olmadığına bakılmış,
ilgili kelimelerden örnekler gösterilmiş; etimolojilerine ve söz grupları
içindeki durumuna değinilmiştir. Böylece Eski Türkçe’nin aynı kavram alanını
karşılayan yıŋak, sıŋar ve buluŋ “taraf, yön, cihet, yan” kelimelerinin söz varlığı içindeki
durumu açıklanmaya çalışılarak, bu alanda katkı sağlanması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, Karahanlıca, Söz Varlığı, Etimoloji, Sözdizimi

Kaynakça

• KAYNAKÇAARAT, Reşit Rahmeti (1979). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: TDK Yayınları.-------------------- (2003). Kutadgu Bilig II Çeviri. Ankara: TDK Yayınları.-------------------- (1979). Kutadgu Bilig III İndeks. Haz. Kemal Eraslan - Osman F. Sertkaya - Nuri Yüce. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.ARAT, Reşit Rahmeti - Wolfram Eberhard (1937). Türkische Turfantexte VII Index. Berlin.ARAT, Reşit Rahmeti (2010). Türkçede Cihet Mefhûmu ve Bununla İlgili Tâbirler. Türkiyat Mecmuası. 14(0), 1-24.ATALAY, Besim (1998). Divanü Lügati’t Türk Tercümesi I, Cilt I. Ankara: TDK Yayınları.AYAZLI, Özlem (2011). Mahāyāna Budizmine Ait Sayı ve Zamanla İlgili Bazı Terimler. Turkish Studies. 6(1), 635-641.------------------ (2012). Altun Yaruk Sudur, VI. Kitap, Karşılaştırmalı Metin Yayını. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.------------------ (2016). Eski Uygurca Din Dışı Metinlerin Karşılaştırmalı Söz Varlığı. Ankara: TDK Yayınları.AYDIN, Erhan (2011). Uygur Kağanlığı Yazıtları. Konya: Kömen Yayınları.AYDIN, Erhan, Risbek Alimov, Fikret Yıldırım (2013). Yenisey - Kırgızistan Yazıtları ve Irk Bitig. Ankara: Bilgesu Yayıncılık.BANG, W., A. Von Gabain (1929). Turkisch Turfan Texte I. seite 241-268, Mai.-----------------(1930). Turkisch Turfan Texte III. seite 183-211, April.BANG, W., A. V. Gabain, Reşit Rahmeti Arat (1933-1934). Türkische Turfan Texte VII Index.CAFEROĞLU, Ahmet (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: TDK Yayınları.CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre Dictionary of Pre - Thirteenth - Century Turkish. Oxford. ÇETİN, Engin (2012). Altun Yaruk, Yedinci Kitap, Berlin Bilimler Akademisindeki Metin Parçaları Karşılaştırmalı Metin Parçaları, Karşılaştırmalı Metin, Çeviri, Açıklamalar, Dizin. Adana: Karahan Kitabevi.DANKOFF Robert, James Kelly (1982). Mahmud al-Kaşgarı, Compendium of The Turkic Dialects (Diwan Lugat at-Turk), Part I. Edited by Şinasi Tekin - Gönül Alpay Tekin. Sources of Oriental Languages And Literatures 7, Turkish Sources VII. Harvard University. Derleme Sözlüğü (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.Divanü Lûgat-it-Türk Dizini (1972). Ankara: TDK Yayınları.ELMALI, Murat (2009). Dasakarmapathavadanamala, Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin-Tıpkıbasım. Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili Bölümü Doktora Tezi. İstanbul. ERASLAN, Kemal (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.ERDAL, Marcel (2004). A Grammer of Old Turkic, Leiden Brill.GABAİN, A. Von (2007). Eski Türkçenin Grameri. Çev. Mehmed AKALIN. Ankara: TDK Yayınları.GÜLENSOY, Tuncer (2007). Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1996). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.HAMILTON, James Russell (2011). İyi ve Kötü Prens Öyküsü. Çev. Vedat KÖKEN. Ankara: TDK Yayınları.KALJANOVA, Elmira (2005). Uygurca Dişastvustik (Giriş - Metin - Çeviri - Dizin - Tıpkıbasım). Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırma Enstitüsü, Türk Dili Bilim Dalı, Doktora Tezi.İstanbul. Lİ, Yong-Song (2004).Türk Dillerinde Sontakılar. İstanbul: Türk Dilleri Araştırma Dizisi.MÜLLER, F. M. K., A. Von Gabain (1945). Uiguirca IV – A. Çev. S. Himran, İstanbul: Bürhaneddin Erenler Basımevi. -------------------- (1946). Uiguirca IV – B,C,D. (Çev. S. Himran). İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi. ORKUN, Hüseyin Namık (2011). Eski Türk Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları.ÖGEL, Bahaddin (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş Cilt: III, IV, V. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.ÖLMEZ, Mehmet (1988). Altun Yaruk III. Kitap (5. Bölüm). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. Ankara. -------------------- (1994). Hsüan-Tsang’ın Eski Uygurca Yaşamöyküsü VI. Bölüm. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. Ankara.RÄSÄNEN, Marttı (1969). Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs Der Türksprachen, Lexica Societatis Fenno-Ugrıcae XVII. Helsinki.STAROSTİN S. A., A. V. Dybo, O. A. Mudrak (2003). An Etymological Dictionary of Altaic Languages.Tarama Sözlüğü (2009). 8 Cilt. Ankara: TDK Yayınları. TEKİN, Şinasi (1960). Uygurca Metinler I, Kuanşi İm Pusar (Ses İşiten İlah), Vap hua ki atlıg nom çeçeki sudur (saddharmapungdarika-sutra). Erzurum: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.-------------------- (1976). Uygurca Metinler II, Maytrısimit, Burkancıların Mehdîsi Maitreya İle Buluşma Uygurca İptidâi Bir Dram (Burkancılığın Vaibhasika Tarikatına Ait Bir Eserin Uygurcası). Ankara: Sevinç Matbaası.TEKİN, Talat (2003). Orhon Türkçesi Grameri. Yay. Mehmet ÖLMEZ. İstanbul: Kitap Matbaası.-------------------- (2010). Orhon Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları.UÇAR, Erdem (2013). On Taraftaki Boddhisattva’nın Buddha’ya Methiyesi: Altun Yaruk Sudur: X. Tegzinç, XXVII. Bölök [R-M 644/18-640/08]. Dil Araştırmaları Dergisi. (12/Bahar): 31-57.YAMADA, Nobou (1993). Sammlung Uigurischer Kontrakte. Osaka University Press.ZIEME, Peter (1981). Altorientalische Forschungen VIII, Uigurische Steuerbefreiungsurkunden für Buddhistiche Klöster, Akademie Der Wissenschaften Der DDR Zentralinstitut Für Alte Geschichte Und Archeologie, Mit 24 Tafeln, Akademie Verlag Berlin.