TÜRKLERDE ḲIŞLAĠ VE YAYLAĠ KAVRAMLARI ÜZERİNE DÜŞÜNCELER

Yıl 2018, , 131 - 148, 17.12.2018

Mesut Şen

https://doi.org/10.32321/cutad.479805

Cited By: 3

Öz

Türkler de göçebe kültürün temsilcileri olarak hayatlarını sürüleriyle
birlikte mevsimlere göre ḳışlaġ ‘kışın oturdukları yer’ ve yaylaġ
‘yazın oturdukları yer’ adını verdikleri uçsuz bucaksız bozkırlarda
sürdürürlerdi. Bu itibarla her iki kelimeye de söz konusu anlamlarıyla
Türkçenin en eski metinlerinde rastlanmaktadır. Türklerin ḳışlaġ adını verdiği yerler merası bol, karı az olan,
güneş gören bölgelerdi. Türkler bu bölgelerde çadır-köy veya çadır-şehirler
kurarlardı. Ancak bu durum hayvan sahiplerinin ve çobanların şehirlerde
oturdukları anlamına gelmiyordu. Türk toplumunda farklı ḳışlaġ türleri
bulunmaktaydı. Meselâ aslında ‘etrafı çitle çevrilmiş yer’ demek olan aġıl
da ḳışlaġ mânâsında kullanılan bir kelimeydi.

Anahtar Kelimeler

kışlag, kışla, yaylag, yayla, agıl, ağıl, çıt, çit

Kaynakça

• Adamović, Milan. Floransalı Flippo Agenti’nin Notlarına Göre (1533) 16. Yüzyıl Türkçesi. Çeviren Aziz Merhan. TDK yayınları: 956. Ankara, 2009.Ata, Aysu, hzl. Rabgûzî. Kısasü’l-enbiyâ (Peygamber Kıssaları) I: Giriş, Metin, Tıpkıbasım. TDK yayınları: 681-1. Ankara, 1997.Ata, Aysu. Rabgûzî. Kısasü’l-enbiyâ (Peygamber Kıssaları) II: Dizin. TDK yayınları: 681-2. Ankara, 1997.Atalay, Besim. Divanü Lugat-it-Türk Tercümesi. 4 cilt. 2. baskı. TDK yayınları: 521. Ankara, 1985-86.Atalay, Besim. Ettuhfet-üz-zekiyye Fil-lugat-it-Türkiyye. TDK yayınları: C. II. 21. İstanbul, 1945.Atalay, Besim. Abuşka Lugati veya Çağatay Sözlüğü. Ankara, 1970.Aydın, Erhan. Şine Usu Yazıtı. Çorum, 2007.Bang, W. ve G. R. Rahmeti. Oğuz Kağan Destanı. İstanbul, 1936.Baskakov, N. A., A. Zayaçkovskiy, S. M. Şapşal. Karaimsko-russko-pol’skiy slovar’. Pod redaktsiey, İzdatel’stvo Russkiy Yazık. Moskova, 1974.Bayram, Bülent. Çuvaş Türkçesi-Türkiye Türkçesi: Sözlük. Konya, 2007.Caferoğlu, Ahmet. Abû Hayyân. Kitâb al-İdrâk Li-lisân al-Atrâk. İstanbul, 1931.Caferoğlu, Ahmet. Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. TDK yayınları: 260. İstanbul, 1968.Clauson, Gerard. Sanglax A Persian Guide to the Turkish Language by Muhammad Mahdî Xân: Facsimile Text with an Introduction and Indices. Yayımlayan MESSRS. Luzac and Company Ltd. Londra, 1960.Clauson, Gerard. An Etimological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford Üniversitesi yayınları. Oxford, 1972.Dankoff, Robert. Evliya Çelebi Seyahatnamesi Okuma Sözlüğü. Katkılarla İngilizceden çeviren Semih Tezcan. Türk Dilleri Araştırmaları dizisi: 37. İstanbul, 2004.Dankoff, Robert ve James Kelly. Mahmûd el-Kâşgarî. Compendium of The Turkic Dialects: Edited and Translated with Introduction and Indices = Türk Şiveleri Lugati, Dîvânü Lugat-it-Türk: İnceleme, Tenkidli Metin, İngilizce Tercüme, Dizinler. Yayımlayanlar Şinasi Tekin, Gönül Alpay Tekin. 3 cilt. Doğu Dilleri ve Edebiyatlarının Kaynakları: 7. Harvard, 1982-85.Doerfer, Gerhard. Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen. 4 cilt. Wiesbaden, 1963-1975.Ercilasun, A. Bican, A. M. Aliyev, A. Şayhulov, E. Z. Kajıbek, K. Konkobay uulu, B. Yusuf, C. Göklenov, V. U. Mahpir ve A. Çeçenov. Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü: Kılavuz Kitap. C. 1, Kültür Bakanlığı yayınları: 1371, kaynak eserler dizisi: 54. Ankara, 1991.Ercilasun, Ahmet B. ve Ziyat Akkoyunlu. Dîvânu Lugâti’t-Türk: Giriş, Metin, Çeviri, Notlar, Dizin. Türk Dil Kurumu yayınları: 1120. Ankara, 2014.Erdal, Marcel. Old Turkic Word Formation: A Functional Appoarach to the Lexicon. 2 cilt. Yayımlayan Otto Harrassowitz, Turcologica Bd. 7. Wiesbaden, 1991.Eren, Hasan. Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara, 1999.Ergin, Muharrem, hzl. Dede Korkut Kitabı I: Giriş, Metin, Faksimile. 3. baskı. TDK yayınları: 169. Ankara, 1994.Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı II: İndeks, Gramer. TDK yayınları: 219. Ankara, 1963.Ergin, Muharrem. Türk Dil Bilgisi. Bayrak yayınları. İstanbul, 2002.Eyuboğlu, İsmet Zeki. Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. 4. baskı. Sosyal Yayınlar. İstanbul, 2004.Gökyay, Orhan Şaik. Dede Korkut Hikâyeleri. Kültür Bakanlığı yayınları: 256. İstanbul, 1976.Gökyay, Orhan Şaik. Dedem Korkudun Kitabı. MEB yayınları: 3409. İstanbul, 2000.Grønbech, K. Kuman Lehçesi Sözlüğü: Codex Cumanicus’un Türkçe Sözlük Dizini. Çeviren Kemal Aytaç. Kültür Bakanlığı yayınları. Ankara, 1992.Gürsoy-Naskali, Emine ve Muvaffak Duranlı. N. A. Baskakov ile T. M. Toşçakova’nın “Oyrotsko-russkiy slovar’”ından Genişletilmiş Altayca-Türkçe Sözlük. TDK yayınları: 725. Ankara, 1999.Gürsoy-Naskali, Emine, Viktor Butanayev, Almagül İsina, Erdal Şahin, Liaisan Şahin ve Aylin Koç. Hakasça-Türkçe Sözlük. TDK yayınları: 917. Ankara, 2007.Jarring, Gunnar. An Eastern Turki-English Dialect Dictionary. Lund, 1964.Kaçalin, Mustafa. Dedem Korkut’un Kazan Bey Oğuz-nâmesi. İstanbul, 2006. Kaya, Ceval. Uygurca Altun Yaruk: Giriş, Metin, Dizin. TDK yayınları: 607. Ankara, 1994.Koç, Kenan, Ayabek Bayniyazov ve Vehbi Başkapan. Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara, 2003.Kültür Bakanlığı. Mahmûd b. el-Huseyn b. Muhammed el-Kâşgarî. Kitâbu Dîvâni Lugâti’t-Türk: Tıpkıbasım. Kültür Bakanlığı yayınları: 1205. Ankara, 1990.Lessing, Ferdinand D., Mattai Haltod, John Gambojab Hangin ve Serge Kassatkin. Mongolian-English Dictionary. 3. baskı. Bloomington, Indiana, 1995.Ma’rufov, Z. M. Özbek Tilining İzahlı Lugati. Özbekistan SSR Fanlar Akademiyası A.S. Puşkin Namidagi Til ve Adabiyat İnstitüti. 2 cilt. Moskova, 1981.Mehmed Es’ad [Efendi]. Lehcetü’l-lugat. İstanbul, 1216 [1810]Mehmed Es’ad [Efendi]. Lehcetü’l-lugat. Hazırlayan Ahmet Kırkkılıç. TDK yayınları: 732. Ankara, 1999.Nadelyaev, V. M., D. M. Nasilov, E. R. Tenişev ve A. M. Şerbak. Drevnetyurkskiy slovar’. Akademiya Nauk SSSR İnstitüt Yazıkoznaniya. Leningrad, 1969.Necip, Necipoviç Emir. Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. Çeviren İklil Kurban. TDK yayınları: 615. Ankara, 1995.Nişanyan, Sevan. Sözlerin Soyağacı: Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü. 3. baskı. İstanbul, 2007.Orkun, Hüseyin Namık. Eski Türk Yazıtları. TDK yayınları: 529. Ankara, 1987.Orucov, E. E. Azerbaycan Dilinin İzahlı Lügeti. 4 cilt. Azerbaycan SSR Elmler Akademiyası Nesimi Adına Dilçilik İnstitütü. Bakü, 1964-80-83-87.Ögel, Bahaeddin. Türk Kültür Tarihine Giriş 1. Kültür Bakanlığı yayınları: 244. Ankara, 1978.Özbay, Hüseyin. Çolpan’ın Şiirleri: Metin, Aktarma, İnceleme. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü yayınları: 133. Ankara, 1994.Özönder, Sema Barutçu. Ali Şîr Nevâyî. Muhâkemetü’l-lugateyn: İki Dilin Muhakemesi. TDK yayınları: 656. Ankara, 1996.Radloff, Wilhelm. Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte. 2. baskı, 4 cilt. ‘s-Gravenhage, 1960.Räsänen, Martti. Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki, 1969.Redhouse, James W. A Turkish and English Lexicon: Shewing in English the Signifıcations of the Turkish Terms. A. H. Boyacıyan tarafından Amerikan misyoner şirketine bastırılmıştır. İstanbul, 1890.Roux, Jean-Paul. Orta Asya: Tarih ve Uygarlık. İstanbul, 2001.Röhrborn, Klaus. Uigurisches Wörterbuch: Sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen Texte aus Zentralasien. C. 1. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GmbH, 1977.Sevortyan, E. V. Etimologiçeskiy slovar’ tyurkskih yazıkov. 3 cilt. Akademiya Nauk SSSR İnstitut Yazıkoznaniya, Moskova, 1974, 1978, 1980.Starostin, Sergey, Anna Dybo ve Oleg Mudrak. Etymological Dictionary of the Altaic Languages. 3. cilt. Leiden, Boston, 2003.Şemseddîn Sâmî. Kamûs-ı Türkî. İstanbul: İkdâm Matbaası, 1317 [1901].Şeyh Süleyman Efendi. Lugat-ı Çağatay ve Türkî-yi Osmânî. İstanbul, 1298 [1882].Tavkul, Ufuk. Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü. TDK yayınları: 770. Ankara, 2000.Tekin, Talât. haz. Orhon Yazıtları. TDK yayınları: 540. Ankara, 1988.Tekin, Talât. Tunyukuk Yazıtı. Yayımlayan Mehmet Ölmez. Türk Dilleri Araştırmaları dizisi: 5. Ankara, 1994.Tekin, Talât. Irk Bitig: Eski Uygurca Fal Kitabı. Editörler Nurettin Demir ve Emine Yılmaz. Türk Dili Tarihinin Temel Sorunları: 1. Ankara, 2004.Tekin, Talât, Mehmet Ölmez, Emine Ceylan, Zuhal Ölmez ve Süer Eker. Türkmence-Türkçe Sözlük. Türk dilleri araştırmaları dizisi: 18. Ankara, 1995.Temir, Ahmet. Mangḥol-un Niuça Tobça’an (Yüanch’ao pi-shi) Moğolların Gizli Tarihi: Tercüme. 3. baskı. Türk Tarih Kurumu yayınları: 2. dizi, sa. 132. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi, 1995.Tezcan, Semih. Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar. Yapı Kredi yayınları: 1457, edebiyat: 394. İstanbul, 2001.Tezcan, Semih ve Hendrik Boeschoten. Dede Korkut Oğuznameleri. Yapı Kredi yayınları: 1441. Kâzım Taşkent klâsik yapıtlar dizisi: 39. İstanbul, 2001.Tietze, Andreas. Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı. C. 1 (A-E). Simurg yayınları: 56, sözlük 2. İstanbul-Wien, 2002.Toparlı, Recep ve Mustafa Argunşah. Mu’înü’l-mürîd. TDK yayınları: 925. Ankara, 2008.Toparlı, Recep. İrşâdü’l-mülûk ve’s-selâtîn. TDK yayınları: 555. Ankara, 1992.Toparlı, Recep. Ed-Dürretetü’l-mudiyye Fi’l-lugati’t-Türkiyye. TDK yayınları: 836. Ankara, 2003.Toparlı, Recep, Sadi Çögenli ve Nevzat H. Yanık. El-Kavânînü’l-külliye Li-zabti’l-lugati’t-Türkiyye. TDK yayınları: 728. Ankara, 1999.Toparlı, Recep, M. Sadi Çögenli ve Nevzat H. Yanık. Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî. TDK yayınları: 763. Ankara, 2000.Toparlı, Recep, Hanifi Vural ve Recep Karaatlı. Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. TDK yayınları: 835. Ankara, 2007.Tuguşeva, L. Y. Uygurskaya versiya biografii Syuan’-Tszana: Fragmentı iz Leningradskogo rukopisnogo sobraniya İnstituta bostokovedeniya AN SSSR. Moskova, 1991.Türk Dil Kurumu. 13. Yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklariyle Tarama Sözlüğü. 8 cilt. TDK yayınları: 212. Ankara, 1963-77.Türk Dil Kurumu. Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. 12 cilt. TDK yayınları: 211/4. Ankara, 1963-79.Yudahin, K. K. Kirgizsko-russkiy slovar’ = Kırgızça-Orusça Sözdük. Moskova, 1965.