KÖTÜ KELİMESİNİN KÖKENİ ÜZERİNE

Yıl 2019, , 83 - 99, 23.06.2019

Mehmet Zeki Gelir

https://doi.org/10.32321/cutad.552148

Öz

Yaygın
kanıya göre kötü kelimesi Türkçe
kökenlidir. Etimolojik çalışmalara bakıldığında bundan hiç şüphe edilmediği
görülmektedir. Bu yaygın kanının dayanağı da genel olarak Divanu Lügati’t-Türk (DLT)’tür.
Etimolojik araştırmaların kelimenin ilk çıkış noktası olarak gösterdikleri DLT kontrol edildiğinde ise kötü kelimesiyle ilişkili herhangi bir
şekil bulunmamaktadır. DLT’de geçtiği
ileri sürülen şekillerin esasen ses ve anlam olarak Türkçe kötü kelimesiyle bağdaşmayan unsurlar olduğu tespit edilmiştir.
Dahası Türkçe yazı dilinde kötü
kelimesinin görülmesi nispeten geç bir tarihtedir. Başlıca Türk dillerinde de kötü kelimesiyle bağlantılı herhangi bir
şekil yoktur. Tamamen Türkiye Türkçesiyle sınırlı ve kısmen yeni olan kötü kelimesinin bu nitelikleri onun yabancı
kökenli olduğunu düşündürmektedir. Gerçekten de kelimenin alıntı olabileceğine
dair Dankoff’un bir önerisi vardır. Bu yazıda, Dankoff’un bu önerisi
incelenmiş, kelimenin fonetik ve semantik yapısı üzerine karşılaştırmalar
yapılarak yaygın kanaatin aksine bir görüş ileri sürülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Divanu Lugati't-Türk, kötü kelimesi, Türkiye Türkçesi, etimoloji

ON THE ORIGIN OF THE WORD KÖTÜ

Öz

               According
to common belief, the word kötü is of
Turkish origin. When scanned, we see that in the conducted etymological
studies  it is even not doubted .The
basis for this widespread opinion is in general DLT. When the DLT, which
is provided as the evidence of the word kötü
being in Turkish in those etymological researches has been examined no form
related to this word can be found. It is been found that the forms that were
claimed to pass in DLT are
essentially incompatible with Turkish word kötü
in terms of sound and meaning. Moreover, it is relatively late to see this word
in Turkish. In the main Turkic languages there is no form related with the word
kötü. All these suggest that the word
is a loanword. There is indeed a suggestion by Dankoff that the word may be a
loanword. In this article, this proposal of Dankoff is examined and comparisons
are made on the phonetic and semantic structure of the word to propose a
different view against the common opinion.

Anahtar Kelimeler

Divanu Lugati’t-Turk, word kötü, Turkish, etymology

Kaynakça

• ADDL Azərbaycan Dilinin Dialektoloji Lüğəti (A-Z) (2007). (Redaktorlar A. A. Axundov, Q. Ş. Kazımov, S. M. Behbudov), Bakı: Şərq-Qərb.
• Ata, A. (2002). Harezm – Altın Ordu Türkçesi. İstanbul.
• Atalay, B. (1986). Divanü Lügat-it Türk Tercümesi C.I-IV. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aydemir, A. (2017). Divanü Lûgati’t-Türk’te ‘Kötü’ Anlamındaki Sözcükler Üzerine, Route Educational and Social Science Journal, March, IV (II), 43-56.
• Bartholomae, C. (1904). Altiraniches Wörterbuch. Strassburg.
• Baskakov, N. A. (1991). Gagauz Türkçesinin Sözlüğü (Haz. İsmail Kaynak ve A. Naci Doğru). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bozarslan, M. E. (1978). Kürtçe-Türkçe Sözlük. İstanbul: Çıra Yayınları.
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century-Turkish. Oxford.
• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe Sözlük C. I-IV. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Dankoff, R. ve KELLY, J. (1982-85). Maḥmūd al-Kāšɣarī; Compendium of the Turkic dialects (Dīwān Luɣāt at-Turk) C. I-III. Harvard.
• Dankoff, R. (1995). Armenian Loanwords in Turkish. Wiesbaden: Otto Harrassowitz Verlag.
• Dankoff, R. (2004). Evliya Çelebi Seyahatnamesi Okuma Sözlüğü (çev. Semih TEZCAN). İstanbul.
• Ələkbərli, Ə. (2009). Qərbi Azərbaycanın Dialektoloji Lüğəti. Bakı: Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Folklor Enstitutu.
• Ercilasun, A. B. (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü C. I-II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. İstanbul.
• Eraslan, K. (1993). Çağatay Edebiyatı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. VIII, 168-176, Ankara.
• Farqînî, Z. (2000). Büyük Türkçe-Kürtçe Sözlük. İstanbul: İstanbul Kürt Enstitüsü Yayınları.
• Gharib, B. (1995). Sogdian Dictionary, Sogdian-Persian-English. Tehran: Farhangan Publications.
• Golden, P. B. (2000). The King’s Dictionary. The Rasûlid Hexaglot: Fourteenth Century Vocabularies in Arabic, Persian, Turkic, Greek, Armenian and Mongol. Leiden & Boston, Köln: Brill.
• Guliyev, E. A. (2010). Nahçıvan Ağızları Söz Varlığı. Ankara: Kültür Ajans Yayınları.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü C. I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hacaloğlu, R. A. (1992). Azeri Türkçesi Dil Kılavuzu. Ankara: Güney Azeri Sahası Derleme Deneme Sözlüğü.
• Hacıeminoğlu, N. (1996). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Houtsma, N. TH. (1894). Ein türkisch-arabisches Glossar nach der Leidener Handschrift. Leiden: E. J. Brill.
• Irgat, M. R. (2000). Dermanên Bijîşkiya Gelêrî. Calînosê Hekîm, Mela Mehemed Qûtup, Weşanên Enstîtûya Kurdî ya Stenbolê, Stenbol.
• Kurdo, Q. (1960). Ferhenga Kurdî-Rûsî, Moskva: Akadêmîya Zanistîyê ya Sovêtistanê, Înstîtûta Rohîlatnasîyê.
• Kouyoumdjian, M. G. (1970). A Comprehensive Dictionary Armenian-English. Beirut: Atlas Press.
• Mackenzie, D. N. (1986). A Concise Pahlavi Dictionary. London: Oxford University Press.
• Meninski, F. M. (2000). Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae-Arabicea-Persicea C.I-III. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Orucov, Əliheydər vd. (2006). Azərbaycan Dilinin İzahlı Lüğəti C. I-IV. Bakı: Şərq-Qərb.
• Öztopçu, K. vd. (1999). Dictionary of the Turkic Languages. London, New York.
• Öztürk, M. ve Örs, D. (2000). Mütercim Âsım Efendi Burhân-ı Katı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Pavet de Courteille (1870). Dictionnaire Turk-Oriental. Paris.
• Pekarskiy, E. K. (1945). Yakut Dili Sözlüğü C. I (A-M). İstanbul.
• Steingass, F. (1975). A Comprehensive Persian-English Dictionary. Beirut.
• Şemseddin Sami (2011). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Kapı Yayınları.
• TDDS Türkmen Diliniň Düşündirişli Sözlügi I-II (2015-16). (Düzüjiler: G. Kyýasowa, A. Geldimyradow, H. Durdyýew). Aşgabat: Türkmenistanyň Ylymlar Akademiýasy Magtymguly Adyndaky Dil we Edebiýat Instituty.
• Tekin, T. (1988). Orhon Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tietze, A. (2002). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı C. I (A-E). İstanbul, Wien: Simurg Yayınları.
• Toparlı, R. vd. (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TS Tarama Sözlüğü I-IX (1996). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uzun, A. (2013). Lügat-i Halîmî. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Vasiliev, Y. (1995). Türkçe Saha (Yakutça) Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Wehr, H. (1979). A Dictionary of Modern Written Arabic (Ed. J. Milton COWAN) (4. ed.), Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.