YUNUS EMRE DOCTRINES IN THE FRAMEWORK OF THE ART OF CONTRAST

Yıl 2021, , 662 - 693, 01.12.2021

Emel Nalçacıgil Çopur

https://doi.org/10.32321/cutad.912880

Öz

The art of contrast, one of the literary arts based on meaning, is very important in rhetoric. The contrast as it is an emotional art, it arouses enthusiasm in poetry and strengthens the meaning. Basically, the contrast formed by mentioning opposite expressions in a line, couplet; It shows the knowledge of the poet about the subject he expresses in order to ensure that all the features of the phrases are understood, informs the reader. Also, while the opposite phrases in poetry are gathered on a common axis in the contrast, it provides symmetry because the phrases contain the words that complement them. In this context, exemplary Sufi, poet who has been immortalized for centuries with his poems, it has been determined in the Yunus’ Divan that the contrast was realized extensively. In the study, 417 ghazals in the Divan of Yunus, who gathered people together in the most difficult conditions in Anatolia in the direction of Islam with their poems, were scanned. In the article based on couplets obtained from gazelles scanned; within the framework of the poet's contrast the examination of the messages he wants to give, the parts of the contrast according to their expressions and the reconciliation, in addition to determine the relation between reference and symmetry; It is also aimed to determine other literary arts similar to it. In the study, after the aforementioned art was explained. The article has been completed with tables showing the frequency of use of the classified sections, results.

Anahtar Kelimeler

Art of Contrast, Yunus Emre, Divan

TEZAT SANATI ÇERÇEVESİNDE YUNUS EMRE ÖĞRETİLERİ

Öz

Belâgat ilminde manaya dayalı edebî sanatlardan tezat sanatı oldukça önemlidir. Tezat duyguya bağlı bir sanat olması sebebiyle şiirde coşku uyandırır, anlamı güçlendirir. Temelde bir mısra veya beyitte karşıt ibarelerin zikredilmesiyle oluşan tezat; ibarelerin tüm özelliklerine vâkıf olunmasını sağlaması açısından şairin ifade ettiği konu hakkında bilgisini gösterir, okuyucuyu da bilgilendirir. Ayrıca tezat sanatında şiirde karşıt ibareler ortak bir noktada toplanırken ibarelerin kendilerini tamamlayan kelime/kelimeleri barındırması sebebiyle tenâsübü de sağlar. Bu bağlamda örnek bir sûfî, şiirleriyle yüzyıllardır ölümsüzleşen şair ve hâce Yunus Emre Divanı’nda tezat sanatının ziyadesiyle gerçekleştiği tespit edilmiştir. Çalışmada Anadolu’da en zor şartlarda insanları şiirleriyle İslâm doğrultusunda bir arada toplayan Yunus’un Divanı’nda bulunan dört yüz on yedi gazel taranmıştır. Makalede taranan gazellerden elde edilmiş beyitlerden hareketle; şairin tezat sanatı çerçevesinde vermek istediği mesajların incelenmesi, ifade edilişlerine göre tezatın bölümleri ve tenâsüb, telmih arasındaki ilginin tespit edilmesinin yanında bu sanata benzeyen diğer edebî sanatın da belirlenmesi hedeflenmiştir. Çalışmada mezkûr sanat açıklandıktan sonra Yunus’un tezat sanatı dairesinde verdiği mesajlar sekiz bölümde tasnif edilmiştir. Makale tasnif edilen bölümlerin yorumlanması, bunların kullanım sıklığını gösteren tablolar, sonuç bölümü ile tamamlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tezat, Yunus Emre, Divan

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed (ö.1162/1749). Keşfu’l-Hafâ ve müzilü’1-ilbas ‘alâ mâ iştehere mine’l-ehâdîs ‘alâ elsineti’n-nâs I-II. Mektebetü’l-İlmi’l-Hadis, thk. Yusuf b. Mahmud Elhac Ahmed, ts.
• Bolay, S. H. (1988). Âdem. İslâm Ansiklopedisi (C. 1, s. 358-363). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail (ö. 256/869). Sahihu’l-Buhârî. Daru İbni Kesîr (1. bs.). Dımaşk, 1423/2002.
• Çavuşoğlu, M. (1986). Divan şiiri, Türk Dili Aylık Dergisi, 4 (415), 7.
• Direkci, B. (2019). Tûtînâme. Konya: Palet Yayınları.
• Diriöz, M. (2018). Nisyâna düşen gölge. İstanbul: Doğu Kütüphamesi.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (2006). Kur’ân-ı Kerîm meali Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (2014). Hadislerle İslâm ansiklopedisi Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Durmuş, İ. (2006). Mukabele. İslâm Ansiklopedisi (C. 31, s. 101-102). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Durmuş, İ. (2011). Telmih. İslâm Ansiklopedisi (C. 40, s. 407-408). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Durmuş, İ. (2012). Tezat. İslâm Ansiklopedisi (C. 41, s. 58-60). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Eliaçık, M. (2013). Belâgat kitaplarında mürâ’ât-ı nazîr’in (tenâsüb) tarif ve tasnifi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4 (2), 198-205.
• Erdal, T. (2018). Türk ve dünya mitlerinde insanın yaratılışı ve toprak, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 1 (61), 113-126.
• Kartal, A. (2007). Türk edebiyatında belâgat çalışmaları ve “tezat” ve “telmih” sanatlarına eleştirel bir bakış. Ç. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16 (1), 413-428.
• Kuran hiç tükenmeyen hazine (2002). İstanbul: İstanbul Yayınevi.
• Kuşeyrî, A. (2019). Tasavvuf ilmine dair Kuşeyrî risâlesi, (S. Uludağ, Çev. ) İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Öngören, R. (2011). Tasavvuf. İslâm Ansiklopedisi (C. 40, s. 119-126). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Paşa, A. C. (2017). Belâgat-ı Osmâniye (Karabey, T ve Atalay, M., Çev.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Razî, F. (2008). Tefsîr-i kebîr mefâtîhu’l-gayb, (Yıldırım, S., Kılıç, S., Cebeci, L., Doğru, C. S., Çev.). İstanbul: Huzur Yayınevi.
• Sarıkaya, M. (2012). Tezat Türk edebiyatı. İslâm Ansiklopedisi (C. 41, s. 60). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Tarlan, A. N. (2017). Edebiyat meseleleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Taşkent, A. (2012). Güzelin peşinde (2. bs.). İstanbul: Klasik Yayınları.
• Tatcı, M. (2014). Divân-ı ilâhiyât. Eskişehir: Eskişehir Valiliği.
• Tekin, M. (2002). Roman sanatı 1. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Topaloğlu, B. (2007). Rahmân. İslâm Ansiklopedisi (C. 34, s. 415-417). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Uludağ, S. (2005). Tasavvuf terimleri sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Yazıcı, T. (1994). Derviş. İslâm Ansiklopedisi (C. 9, s. 188-190). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Yazır, M. H. (2008). Hak dîni Kur’ân dili, İstanbul: Huzur Yayınevi.
• Yeniterzi, E. (1993). Dîvan şiirinde na’t, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Zavotçu, G. (2013). Klasik Türk edebiyatı sözlüğü, İstanbul: Kesit Yayınları.