ALTUN YARUK NÜSHALARINDAKİ SÖZ VE SÖZ DİZİMİ DÜZEYİNDEKİ FARKLILIKLAR ÜZERİNE -ALTUN YARUK YEDİNCİ KİTAPTAN HAREKETLE-

Yıl 2021, , 694 - 709, 01.12.2021

Engin Çetin

https://doi.org/10.32321/cutad.927170

Öz

Uygurca altun öŋlüg y(a)ruk yaltrıklıg kopda kötrülmiş nom ėligi atl(ı)g nom bitig, adından da anlaşılacağı gibi (kopda kötrülmiş nom ėligi), Budizm’in ve Budist edebiyatın en önemli eseridir. Bunun yanında eser, söz varlığının 74000’i aşkın sözcük ile genişliği dolayısıyla Türk dilinin en önemli eserlerinden sayılmaktadır. Eserin dinî bakımdan önemi birçok kez istinsah edilmesini sağlamıştır. Bilindiği gibi, St. Petersburg’da geç tarihli ve tama yakın bir nüsha ile Berlin’de hiçbiri tam olmayan en az altmış dokuz nüsha bulunmaktadır. Çok sayıda nüsha parçasının olması yanında Altun Yaruk gibi önemli bir eserin Uygurcaya birçok kez çevrildiği de araştırmacılarca düşünülmüş olmakla birlikte bu konu tam açıklığa kavuşmuş değildir. Tarihî metinlerin nüshaları arasında çeşitli nedenlere dayanan farklılıkların olması olağan olmakla birlikte Altun Yaruk için başka çeviri(ler) olması ihtimali düşünüldüğünde nüshalar arasındaki farklılıklar daha da önem kazanmaktadır. Bu çalışmada Altun Yaruk’un yedinci kitabına ait parçalar arasındaki nüsha farklılıkları, bu farklılıkların olası nedenleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Uygurca, Altun Yaruk, Nüsha Farklılıkları

ON THE DIFFERENCES IN WORD AND SYNTAX IN THE ALTUN YARUK’S MANUSCRIPTS -ACCORDING TO ALTUN YARUK’S SEVENTH BOOK-

Öz

Uighur altun öŋlüg y(a)ruk yaltrıklıg kopda kötrülmiş nom ėligi atl(ı)g nom bitig, as the name suggests (kopda kötrülmiş nom ėligi), it is the most important work of Buddhism and Buddhist literature. Besides, it is considered to be one of the most important marks of Turkish language because of its more than 74000 words of vocabulary and width. Due to its religious importance, it has been copied many times. As known, there is an almost completed late dated copy in In St. Petersburg; in Berlin there are at least sixty-nine copies of which are not complete. Although Altun Yaruk, an important text, is considered to have been translated into Uighur many times as well as having many pieces of the copies, this issue has not been fully clarified yet. While it is a natural situation that there are differences due to various among the copies of historical texts, the differences between the copies become more important considering the possibility of other translator(s) for Altun Yaruk. In this study, differences between parts of Altun Yaruk’s seventh book’s copies and possible causes of these differences are emphasized.

Anahtar Kelimeler

Uighur, Altun Yaruk, Copies Differences

Kaynakça

• Clauson, G. (1972). An etymologycal dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Oxford University.
• Çağatay, S. (1945). Altun Yaruk’tan iki Parça. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Çetin, E. (2020). Altun Yaruk Yedinci kitap. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Giles, H. A. (1912). A Chinese – English dictionary. (2nd ed. Revised and Enlarged). Shangai, China and London.
• Gulcalı, Z. (2013). Eski Uygurca Altun Yaruk Sudur’dan Aç bars çatiği. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaya, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk –giriş, metin ve dizin-. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Le Coq, A. von. (1911). Türkische Manichaica aus Chotscho I abhandlungen der Königlich-Preussischen akademie der wissenschaften, philosophisch-historische klasse.
• Nadalyaev, V. M. vd. (1969). Drevnetyurskiy slovar’. Leningrad: Akademia Nauk SSSR, Institut yazıkoznaniya.
• Nobel, J. (1958). Suvarṇaprabhāsottamasūtra, das goldglanz-sūtra, ein Sankrittext des Mahāyāna-Buddhismus, I-Tsing’s Chinesische version und ihre Tibetische übersetzung, bd. 1. I-Tsing’s Chinesische version übersetz, eingeleitet, erläutert und mit einem photomechanischen nachdruck des Chinesischen textes versehen. Leiden.
• Ölmez, M. (1991). Altun Yaruk III. kitap (=5. bölüm), (suvarnaprabhâsasûtra). Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 1.
• Özertural, Z. (2008). Der Uigurische Manichäismus, neubearbeitung von texten aus Manichaica I und III von Albert v. Le Coq. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Radloff, W and Malov, S. E. (193-1917). Suvarṇaprabhasa (sutra zolotogo bleska), tekst, ujgurskoj redakcii, I–IV. Sanktpeterburg.
• Raschmann, S. C. (2002). Alttürkische handschriften: teil 6. Berliner fragmente des goldglanz-sūtras. Teil 2: viertes und fünftes buch. verzeichnis der orientalischen handschriften in Deutschland. Band XIII/14. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Raschmann, S. C. (2013). The pre-eminent sūtra. new traces of the Altun Yaruk Sudur. Unknown Treasures of the Altaic World in Libraries, Archives and Museums. 53rd Annual Meeting of the PIAC, IOM, RAS. St. Petersburg, July 25-30, 2010. Berlin, 93-113.
• Röhrborn, K. (1976). Fragmente der Uigurischen version des‚ dhāranī-sūtras der großen barmherzigkeit. ZDMG. 126, 87–100.
• Röhrborn, K. (1985a). Śūnyavāda und vijñānavāda, Zentralasiatische resonenzen eines schulstreits. UAJ, Neue Folge, 5, 123–145.
• Röhrborn, K. (1985b). Ein neuer impuls zur erforschung des Alttürkischen goldglanz-sūtras. V. Milletler Arası Türkoloji Kongresi (İstanbul, 23–28 Eylül 1985), Tebliğler I. Türk Dili, I, 221–222.
• Röhrborn, K. (1996). Die alttürkische Xuanzang-biographie VIII, nach der handschrift von Paris, Peking und St. Petersburg sowie nach dem trankript von Annemarie v. Gabain. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Röhrborn, K. (2010). Uigurisches wörterbuch, sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen texte aus Zentralasien, neubearbeitung I. verben, band 1: ab- - äzüglä-. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Soothill, W. E. and L. Hodous. (1937). A Dictionary of Chinese Buddhist terms with Sanskrit and Pali equivalents and a Sanskrit–Pali index. London 1937.
• Semet, A. (2005). Lexicalische Untersuchungen zur Uigurischen Xuanzang-biographie. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Tokyürek, H. (2019). Altun Yaruk IV. tegzinç’e göre nüsha farklılıkları. International Journal of Old Uyghur Studies, 1(1), 19-38.
• Uçar, E. (2009). Altun Yaruk Sudur, V. kitap, Berlin koleksiyonundaki fragmanların transliterasyonu ve transkripsiyonu, açıklamalar ve dizin. Yayımlanmamış doktora tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dünyası Araştırmaları Ana Bilim Dalı Türk Dili ve Lehçeleri Bilim Dalı, İzmir.
• Wilkens, J. (2000), Alttürkische handschriften, teil 8, Manichäisch-Türkische texte der Berliner Turfansammlung. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Wilkens, J. (2001). Die drei Körper des Buddha (trikāya). Das dritte kapitel der Uigurischen fassung des goldglanz- sūtras (Altun Yaruk Sudur), eingeleitet, nach den Handschriften aus Berlin und St.Petersburg herausgegeben, übersetzt und kommentiert. Turnhout: Brepols.
• Wogihara, U. (1979). Sanskrit - Chinese – Japanese dictionary. Suzuki Research Foundation.
• Zieme, P. (1996). Altun Yaruq Sudur, vorworte und das erste buch, edition und übersetzung der Alttürkischen version des goldglanzsūtra (Suvarnaprabhāsottamasūtra). Turnhout: Brepols.