ESKİ UYGUR MEKTUPLARININ SÖZ VARLIĞININ HAKASÇA İLE KARŞILAŞTIRILMASI (ORTAK/İZLENEBİLİR SÖZLER)

Yıl 2021, , 746 - 787, 01.12.2021

Hüsnü Çağdaş Arslan

https://doi.org/10.32321/cutad.987185

Cited By: 2

Öz

Eski Uygurca özel mektuplar, Dunhuang’da yer alan Bin Buda Mağaraları’ndaki yazmalar arasında bulunmaktaydı. Bu mektupların insan ilişkileri, çalışma hayatı, devlet idaresi, ticaret, tarım ve günlük hayat gibi değişik içeriklere sahip olduğu görülmektedir. Budist, Manihaist ve Hristiyan çevrelerine ait iki yüzden fazla mektup bulunmaktadır. Bu çalışma, Eski Uygurca mektuplar üzerine hazırlamış olduğumuz doktora tezindeki iki başlığın gözden geçirilerek sunulmasından ve araştırmanın bu bölümünün güncellenmiş sonuçlarının duyurulmasından oluşmaktadır. Mektupların söz varlığı, ilgili çalışmalar ve sözlükler aracılığıyla Hakasçanın söz varlığı ile karşılaştırılmıştır ve izlenebilir (ortaklaşan) sözler belirlenmiştir. Ayrıca Eski Uygurca-Hakasça ortak sözcükler, Morris Swadesh’in 1971’de yayımlanan son 100 kelimelik listesine göre değerlendirilmiştir. Bu karşılaştırmanın yapılma nedenini, Sarı Uygurca ve Fu-yü Kırgızcası ile birlikte Türk lehçelerinin azaḳ / taġlıġ grubunda yer alan Hakasçanın, bugün Eski Uygurcaya, yazı dili olmayan Sarı Uygurcadan sonra en yakın çağdaş Türk lehçelerinden biri olmasıyla ve Eski Uygurca-Hakasça dil ilişkilerinin bu yönünün betimlenmesi gerekliliğiyle açıklayabiliriz.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygurca, Mektuplar, Hakasça, Söz Varlığı, Swadesh Listesi

Destekleyen Kurum

Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

SDK-2019-11733

Teşekkür

Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimine bu çalışma için sağladıkları maddi destekten ötürü teşekkür ederim (Proje numarası: SDK-2019-11733).

THE COMPARING THE VOCABULARY OF THE OLD UIGHUR LETTERS WITH KHAKASSIAN (COMMON/TRACEABLE WORDS)

Öz

The Old Uighur individual letters were among the manuscripts found in the Thousand Buddha Caves in Dunhuang. It is seen that the Old Uighur letters identified were written on the issues of human relations, work life, state administration, trade, agriculture and daily life. There are more than two hundred letters from the Buddhist, Manichaean and Christian surroundings. This study consists of reviewing and presenting the two titles in the doctoral dissertation we prepared on Old Uighur letters and announcing the updated results of the this part of the research. The vocabulary of the letters was compared with the vocabulary of Khakas through related studies and dictionaries and traceable (common) words were determined. In addition, the common Old Uighur and Khakassian words were evaluated according to Morris Swadesh’s final 100-words list published in 1971. We can explain the reasons for this comparison by the fact that Khakas, which is in the azaq / taγlïγ group of Turkish dialects, together with Yellow Uighur and Fu-yu Kyrgyz, is one of the closest contemporary Turkish dialects to Old Uighur today, after Yellow Uighur, which is not a written language, and by requirement to describe this aspect of Old Uighur-Khakas language relations.

Anahtar Kelimeler

Old Uighur, Letters, Khakassian, Vocabulary, Swadesh List

Proje Numarası

SDK-2019-11733

Kaynakça

• Abik, A. D. (2009). Ali Şir Nevâyî’nin Münşeat’ında ‘arza-daşt’ terimi ve birkaç örnek. Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu, 25-27 Nisan 2008, Erzurum, 33-46.
• Aktaş, E. (2016). Hakas Türkçesi. Çağdaş Türk Lehçeleri Metin Aktarmaları (Biray, N., Ed.). İstanbul: Kesit Yayınları, 610-686.
• Aktaş, E. (2018). Hakasça Yeni Ahit’in dinî söz varlığı. Türk Bitig Türklük Bilimi Araştırmaları Kırklareli Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü Yıllığı-2018 (Bayram, B., Ed.). İstanbul: Paradigma Akademi, 39-50.
• Almássy, Gy. (2016). Kara-Kırgız dil bilimi notları (Arslan, H. Ç., Çev.). TDAY Belleten, 2016, 64(1), 87-101.
• Arıkoğlu, E. (2005). Örnekli Hakasça-Türkçe sözlük (1. bs.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Arıkoğlu, E. (2011). Hakas Türkçesi grameri. Ankara: Bengü.
• Arslan, H. Ç. (2016). Uygur ve Karahanlı Türkçesinde itaat kavramı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Arslan, H. Ç. (2020). On the Word “bošγutčï” in Old Uighur. Актуальные вопросы тюркологических исследований: Международные научные конференции XXXIII и XXXIV Кононовские чтения, 28-36. Sankt-Peterburg.
• Arslan, H. Ç. (2021). Eski Uygur mektuplarının incelenmesi ve söz varlığının Hakasça ile karşılaştırılması. Yayımlanmamış doktora tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Asmussen, J. P. (1965). Xuāstvānīft, studies in Manichaeism. (Acta Theologica Danica, 12). Copenhagen: Munksgaard.
• Atalay, B. (1939). Dîvânu Lûgat-it Türk tercümesi 1. Ankara: Alâeddin Kıral Basımevi.
• Ayazlı, Ö. (2012). Altun Yaruk Sudur VI. kitap karşılaştırmalı metin yayını. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ayazlı, Ö. (2017). Sarı Uygurcanın grameri ve Eski Türkçe ile karşılaştırmalı söz varlığı. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Aydın, E. (2009). Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarındaki amga (amgı) korgan üzerine. Turkish Studies, 4(3), 273-282.
• Bang, W. and Gabain, A. Von (1929). Türkische Turfan-Texte II. Berlin: Verlag Akademie der Wissenschaften in Kommission bei Walter de Gruyter U. Co.
• Barutçu, S. Ö. (2002). Eski Türklerde dil ve edebiyat. Türkler 3. Ankara: 481-501.
• Baskakov, N. A. and İnkijekova-Grekul, A. İ. (1953). Hakasskiy Yazık. Hakassko-russkiy slovar' içinde 361-487. Moskva: Gosudarstvennoe izdatel'stvo inostrannıh i nacional'nıh slovarey.
• Baskakov, N. A. (1975). Grammatika Hakasskogo yazıka. Moskva: Akademiya Nauk SSSR.
• Berbercan, M. T. (2013). Türk yazı dilindeki ilk manzum mektup örnekleri. Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi (KAREFAD), 2(1), 73-92.
• Borgoyakova, T. G. (2000). Kratkiy Hakassko-Russkiy frazeologiçeskiy slovar’. Abakan: İzdatel’stvo Hakasskogo Gosudarstvennogo Universiteta im. N.F. Katanova.
• Clark, L. V. (1975). Introduction to the Uighur civil documents of East Turkestan (I3th-I4th cc.), Phil. Diss. Bloomington, Edinburg 1975, X+488 s.
• Clark, L. V. (1977). Mongol elements in Old Turkic?. Journal de la Société Finno-Ougrienne 75, 110-168.
• Clauson, Sir G. (1972). An Etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Clauson, Sir G. (1973). Two Uygur administrative orders. Ural-Altaische Jahrbücher, 45 (1973), 213-222.
• Çahsı Habar [Чахсы Хабар] (2007). (Borgoyakova, T. vd., Çev.). Moskva: Bibliyanı Tĭlbesteceng İnstitut.
• Çetin, E. (2012). Altun Yaruk yedinci kitap, Berlin bilimler akademisindeki metin parçaları karşılaştırmalı metin, çeviri, açıklamalar, dizin. Adana: Karahan Kitabevi.
• Çetin, E. (2017). Altun Yaruk sekizinci kitap. Adana: Karahan Kitabevi.
• Dankoff, R. and Kelly, J. (1982). Maḥmūd el-Kāšγarī, Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at-Turk), Part I, Sources of Oriental Languages and Literatures, Turkish Sources:7. Harvard University.
• Dankoff, R. and Kelly, J. (1984). Maḥmūd el-Kāšγarī, Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at-Turk), Part II, Sources of Oriental Languages and Literatures, Turkish Sources:7. Harvard University.
• Dankoff, R. and Kelly, J. (1985). Maḥmūd el-Kāšγarī, Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at-Turk), Part III, Sources of Oriental Languages and Literatures, Turkish Sources:7. Harvard University.
• Demir, N. and Yılmaz, E. (2006). Uygur Edebiyatı (VIII-XIV. yüzyıl): Nesir. Türk Edebiyatı Tarihi I. İstanbul: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 154-176.
• Doerfer, G. (1963, 1965, 1967). Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen I, II, III. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Durkin-Meisterernst, D. (2004). Dictionary of Manichaean Middle Persian and Parthian. Brespols: Turnhout.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2004). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic word formation: A functional approach to the lexicon. Vol. I-II. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Gabain, A. von (1938). Briefe der uigurischen Hüen-tsang- biographie. SPAW, 371-415.
• Gabain, A. von (1961). Der Buddhismus in Zentralasien. religionsgeschichte des orients in der zeit der weltreligionen, 496-574. Leiden: The Netherland.
• Getty, Alice (1914). The Gods of Northern Buddhism. Oxford: Clarendon Press.
• Gharib B. (2004). Sogdian dictionary (Sogdian-Persian-English). Tehran.
• Gürsoy Naskali, E. ve Butanayev, V. vd. (Haz.) (2007). Hakasça-Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hamilton, J. R. (1986). Manuscrits ouigours dıı lXe-Xe siécle de Touen-houang, I, Paris 1986, 1-206; Manuscrits oııigoıırs du IXe- Xe siécle de Touen-houang, II, 207-352.
• Kafesoğlu, İ. (2001). Uygurlar. Türk dünyası el kitabı 1 (3. bs.). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. 182-188.
• Kara, M. (1995). Hakas Türkçesinde fiiller. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Kara, M. (2005). Hakas Türkçesinde isim. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Kargı Ölmez, Z. (Haz.). (1996). Şecere-i Terākime (Türkmenlerin Soykütüğü). Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 3. Ankara: Simurg Yayınları.
• Kaskarakova, Z. E. (2009). Хакас тілінің омонимнер сӧстігі. [Hakas tĭlĭnĭŋ omonimner söstĭgĭ]. Ағбан: Xaкaс книга издательствозы [Aġban: Hakas Kniga İzdatel’stvozı].
• Kaya, C. (2020). Köktürkçe isi/işi ~ kisi/kişi üzerine. Belgü (2020): 19-26.
• Killi, G. (2002). Hakas Türkçesinin ağızları. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Klaproth, J. (1820). Abhandlung über die sprache und schrift der Uiguren. Paris: Königlichen Druckerey.
• Lessing, F. D. (Ed.) (1960). Mongolian-English dictionary. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
• Mathews, R. H. (1972). Chinese-English dictionary. Revised American Edition (12th ed.). Cambridge/Massachusetts: Harvard University Press.
• Matsui, D. (2008). Du-a ji-tay no Uiguru-go men-zei tokkyo-go-jo to so-no shû-hen (An Uigur Decree of Tax Exemtion Issued under Du'a- Khan and Related Problems), Jin-bun sha-kai ron-sô = Studies in the Humanities, Jin-bun ka-gakuhen = Volume of Cultural Sciences, 19, (February 2008), 13-24.
• Matsui, D. (2011). Ning-rong 寧戎 and Bezeklik in Old Uigur Texts. Studies on the Inner Asian Languages 26, 2011, 141–175 [JPN].
• Maynogaşeva, V. E. (1997). Xaкaсский Героический Эпос: Aй-xуучин (Aлыптығ Нымax Aй-xууҷын) [Hakasskiy Geroiçeskiy Epos “Ay-huuçin” (Alıptıġ Nımah Ay-huucın)]. Новосибирск: Наука [Novosibirsk: Nauka].
• Moriyasu, T. (1982). An Uighur Buddhist's letter of the Yuan Dynasty from the Tun-huang-Supplement to Uigurica from Tun- Huang, Memoirs of the Research Department of the Toyo Bunko, 40, 1-18 (Japonca).
• Moriyasu, T. (1983). Gendai Uiguru Bukkyôto no ichi shokan-Tunkô shutsudo Uiguru-go bunken hoi [An Uighur Buddhist’s Letter of the Yuan Dynasty from the Tun-huang-Supplement to my previous work “Uigurica from Tun-Huang”], Nairiku Ajia / Nishi Ajia no shokai to bunko [Society and Culture of Inner Asia and the Muslim World], Tokyo, 1983, 209-231.
• Moriyasu, T. (2008). Epistolary Formulae of the Old Uighur letters from Central Asia. Japanese Studies in the History of Pre-Islamic Central Asia, Acta Asiatica. Bulletin of the Institute of Eastern Culture, 94, Tokyo, 2008, 127-153.
• Moriyasu, T. (2011). Epistolary Formulae of the Old Uighur letters from the Eastern Silk Road (Part 1), Memoirs of the Graduate Scholl of Letters Osaka University, 51(3), Osaka, 2011, 1-31 (Japonca), 32-86 (İngilizce).
• Moriyasu, T. (2012). Epistolary Formulae of the Old Uighur Letters from the Eastern Silk Road (Part 2), Memoirs of the Graduate Scholl of Letters Osaka University, 52, Osaka, 2012, 1-98.
• Moriyasu, T. (2019). Corpus of the Old Uighur letters from the Eastern Silk Road. Berliner Turfantexte XLVI. Turnhout: Brepols Publishers.
• Nadelyayev, V. M. vd. (1969). Drevnetyurkskiy slovar’. Leningrad: Akademiya Nauk SSSR.
• Nalbant, M. V. (2013). Eski Türk mektuplaşma geleneği üzerine Kutadgu Bilig açısından bir değerlendirme. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 10(3), 6-30.
• Ölmez, M. (1995). Uygurca Xuanzang-biyografisindeki Çince alıntılar (Chinesische Lehnwörter in uigurischer Xuanzang-biographie). Türk Dilleri Araştırmaları, 4, 109-143.
• Ölmez, M. (1997). Eski Türk yazıtlarında yabancı öğeler 2. Türk Dilleri Araştırmaları, 7, 175-186.
• Önen, Y. ve Şanbey, C. Z. (1993). Almanca-Türkçe sözlük (1, 2). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 546.
• Özbay, B. (2014). Huastuanift Manihaist Uygurların tövbe duası. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özertural, Z. (2008). Der uigurische Manichäismus Neubearbeitung von Texten aus Manichaica I und III von Albert v. Le Coq. Wiesbaden: Harrossowitz Verlag.
• Pulleyblank, E. G. (1991). Lexicon of reconstructed pronunciation in Early Middle Chinese, Late Middle Chinese, and Early Mandarin. Vancouver: UBC Press.
• Radloff, W. (1928). Uigurische sprachdenkmӓler, materialien nach dem Tode des verfassers mit ergӓnzungen von S. Malov herausgegeben, / (pamyatniki Uygurskogo yazıka), materialı izdannıe posle smerti avtora s dopolneniyami S. E. Malova, Akademiya Nauk SSSR, Leningrad 1928, VIII+305 s. (Reprint: 1972, Biblio Verlag, Osnabrück).
• Raschmann, S. Ch. (2007). Alttürkische handschriften teil 13, dokumente teil I. Verzeichnis der orientalischen Handschriften in Deutschland. Band XIII, 21, Stuttgart, 2007.
• Raschmann, S. Ch. (2009). Alttürkische handschriften teil 14, dokumente teil 2. Verzeichnis der orientalischen Handschriften in Deutschland. Band XIII, 22, Stuttgart, 2009.
• Raschmann, S. Ch. (2009). Traces of Christian communities in the Old Turkish document, studies in Turkic philology. Festschrift in Honour of the 80th Birthday of Professor Geng Shimin, Beijing, 2009, 408-425.
• Röhrborn, K. (1977). Uigurisches wörterbuch. sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen texte aus Zentralasien. lieferung 1 a - agrıg. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Röhrborn, K. (1979). Uigurisches wörterbuch. sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen texte aus Zentralasien. lieferung 2 agrıglan - anta. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Röhrborn, K. (1981). Uigurisches wörterbuch. sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen texte aus Zentralasien. lieferung 3 anta (Schluß) - asanke. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Röhrborn, K. (1987). Uigurisches wörterbuch. sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen texte aus Zentralasien. lieferung 4 asankelig - ayat-. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Röhrborn, K. (1994). Uigurisches Wörterbuch. sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen texte aus Zentralasien. lieferung 5 ayatıl- - ämgäklig. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Röhrborn, K. (1998). Uigurisches Wörterbuch. sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen texte aus Zentralasien. lieferung 6 ämgäksin- - ärŋäk. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Röhrborn, K. (2010). Uigurisches Wörterbuch. sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen texte aus Zentralasien. neubearbeitung I: verben. Band 1: ab - äzüglä-. CIV + 213. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Sertkaya, A. (1999). Uigurische sprachdenkmӓler'den beş mektup, TDAY-Belleten, 1996, Ankara, 237-264.
• Sertkaya, O. F. (1993). Eski Uygur Türklerinden hukuk belgeleri örnekleri. Türklerde İnsanî Değerler ve İnsan Hakları, Başlangıcından Osmanlı Dönemine Kadar, İstanbul 1993, 131-148.
• Sertkaya, O. F. (2010). Zu den Namen türkischer Christen in verlorengegangenen uigurischen Urkunden (II. Dünya Savaşı esnasında asılları Berlin’den kaybolan Uygur belgelerinde geçen Hristiyan Türklerin isimleri üzerine). 25-30 Temmuz 2010, Institute of Oriental Manuscripts, Russian Academy of Sciences, 53. Permanent Internationalen Altaistic Conference, St. Petersburg.
• Sertkaya, O. F. (2011). Eski Uygur mektupları üzerine. İÜ Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 44, 209-228.
• Subrakova, O. V. (1996). Поговорим По-Хакасски. Русско-Хакасский разговорник [Pogovorim po-Hakasski, russko-Hakasskiy razgovornik]. Abakan: Hakasskoye Knijnoye İzdatel’stvo.
• Subrakova, O. V. (2006). Hakassko-Russkiy slovar’=Hakas-Orıs söstik. Novosibirsk: Nauka.
• Swadesh, M. (1971). The origin and diversification of language. (Ed.) Joel Sherzer. Chicago: Aldine.
• Şirin User, H. (2009). Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı yazıtları, söz varlığı incelemesi. Konya: Kömen.
• Taçeyeva, T. G. (1958). Алтын Арығ Aлыптығ нымaxтар – Altın Arıġ Alıptıġ nımahtar. Abakan: Hakasiyadaġı Kniga İzdatel’stvozı.
• Tekin, Ş. (1962). Mani dininin Uygurlar tarafından devlet dini olarak kabul edilişinin 1200. yıldönümü dolayısı ile birkaç not (762-1962). TDAY Belleten 1962, 1-11. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. ve Ölmez, M. (1999). Türk dilleri -giriş-.İstanbul: Simurg.
• Tekin, T. (2004a). İpek Yolu’ndan bin yıllık mektuplar. Makaleler II Tarihî Türk Yazı Dilleri içinde 289-299 (Yılmaz, E. ve Demir, N., Haz.). Ankara: Öncü Kitap.
• Tekin, T. (2004b). [Tanıtma] Manuscripts ouïgours du IXe-Xe siecle de Touen-houang. Makaleler II Tarihî Türk Yazı Dilleri, 300-307 (Yılmaz, E. ve Demir, N., Haz.). Ankara: Öncü Kitap.
• Tekin, T. (2006). Orhon yazıtları (2. bs.). Ankara: TDK Yayınları.
• Tekin, T. (2013). Türk dil ve diyalektlerinin yeni bir tasnifi. Makaleler 3 Çağdaş Türk Dilleri içinde (Yılmaz, E. ve Demir, N., Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Temel, E. (2015). Eski Uygur Türkçesi dönemine ait iki mektup örneği. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2(2), 127-141.
• Tenişev, E. R. vd. (2001). Sravitel’no-istoriçeskaya grammatika tyurkskih yazıkov. Leksika (2. bs.). Moskva: NAUKA.
• Tezcan, S. and Zieme, P. (1971). Uigurische brieffragmente. Studia Turcica, Budapest 1971, 451-460.
• Tezcan, S. (1978). En eski Türk dili ve yazını. Bilim Kültür ve Öğretim Dili olarak Türkçe’den Ayrıbasım, Ankara: TTK Basımevi.
• The Nan Tien Institute (NTI) (2013-2021). The Nan Tien Institute Buddhist Text Reader - NTI Reader. http://ntireader.org/. (Erişim tarihi: 25.03.2020).
• Tlibĭstĭĭn, K. S. (1935). Krьlovtьꞑ Basnjalarь [Krılovtıng Basnyaları]. Ogiz Novosibirsk.
• Tokyürek, H. (2019). Eski Uygur Türkçesinde Budizm ve Manihaizm terimleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tolmaçeva, N. Ya. vd. (2011). Xaкaс Тілі 2 [Hakas Tĭlĭ 2]. Abakan: Hakasskoye Knijnoye İzdatel’stvo.
• Tugujekova, V. N. (2010). Aктуaльные Проблемы Истории Xaкaсии (1917 – начало 2000-х гг.) [Aktual’nıye problemı istorii Hakasii (1917- naçalo 2000-h gg.)]. Abakan: Hakasskoye Knijnoye İzdatel’stvo.
• Tuguşeva, L. Yu. (1971). Three Letters of Uighur Princes from the MS Collection of the Leningrad Section of the Institute of Oriental Stııdies, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, XXIV(2), 1971, 173-187.
• Uçar, E. (2020). MORIYASU, T. Corpus of the Old Uighur letters from the Eastern Silk Road, Berliner Turfantexte XLVI, Brepols Publishers, Turnhout (Belgium), 2019, 304 pp.+Plate XVII, ISBN: 978-2-503-58708-0. Journal of Old Turkic Studies, 4(2) , 778-782 . DOI: 10.35236/jots.680772.
• Vér, M. (2019). Old Uyghur documents concerning the postal system of the Mongol Empire. Berliner Turfantexte XLIII. Turnhout: Brepols Publishers.
• Wilkens, J. (2000). Alttürkische handschriften teil 8, Manichaisch- Türkische texte der Berliner Turfansammlung. Verzeichnis der orientalischen Handschriften in Deutschland. Band XIII, 16. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Yakub, A. (2004). On a newly Unearthed Uyghur Letter from Dunhuang, Turfan Revised – the first Century of Research into the Arts and Cultures of the Silk Road, 2004, 398-400.
• Yesin, Yu. N. (2015). Kolesnyye povozki korennogo naseleniya Minusinskoy kotloviny po materialam leksiki khakasskogo yazyka. Uralo-Altayskiye İssledovaniya, 2015, 2(17): 20-35.
• Yıldırım, F. (2017). Irk Bitig ve Orhon yazılı metinlerin dili. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yoshida, Y. and Moriyasu, T. (2000). Bezekuriku shutsudo Sogudo-go Uiguru-go Mani-kyôto tegami-bun = Manichaean Sogdian and Uighur letters recently unearthed in Bezeklik, Turfan, Studies on the Inner Asian Language, XV, 2000, 135-178.
• Zieme, P. (1975). Berliner Turfantexte V, Manichäisch-türkische Texte -Texte, Übersetzung, Anmerkungen. Berlin: Akademie-Verlag.
• Zieme, P. (1995). An Uigur Monasterial letter from Toyoq. Studies on the Inner Asian Languages, X, 1995, 1-7.