TÜRKÇEDE SÖZ KALIPLARININ YENİDEN ÜRETİMİ: AFORİZMADAN LAFORİZMAYA

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 1, 135 - 158, 31.12.2016

Muna Yüceol Özezen

Öz

Bu çalışmada, deyim (idiom), atasözü (proverb), özdeyiş (aphorism), dua (prayer), beddua (damn) vb. söz kalıplarındaki söz oyunları, yeniden üretim (reproduction) terimi kullanılarak değerlendirilmektedir. Buna göre yeniden üretim, bildik ve genel görünümdeki bir söz kalıbında yapılan dizisel (paradigmatic), dizimsel (syntagmatic), sözcüksel (vocabular) ve anlambilgisel (semantic) değişikliklere gönderme yapmaktadır. Türkiye Türkçesinde, ilk ve bildik görünümünden farklı bir görünüm kazanan bu söz kalıplarına 1990’lar itibarıyla, aforizma terimine örneksemeyle laforizma denmeye başlamış, bu terim Türkçe Sözlük’te de kendisine yer bulmuştur. Söz kalıplarındaki yeniden üretimler, daha çok mizah (gülmece) alanında ve mizah amaçlı olarak yapılmaktadır. Mizahın ilk ve görünen amacı güldürmek olmakla birlikte, ikinci ve belki de daha önemli amacı toplumsal eleştiridir. Söz kalıplarındaki yeniden üretimler de bu amaçlarla yapılmaktadır. Böylelikle, söz kalıpları genel dilbilimin araştırma konusuyken, yeniden üretimler mizah ve toplumsal eleştiri özellikleriyle toplumdilbiliminin araştırma konusu olmaktadır. Bu konulardaki gözlemlerin paylaşılacağı çalışmanın örneklemi, gazateci Mustafa Balbay’ın Cumhuriyet Gazetesi’ndeki 2008-2015 tarihleri arasında çıkan köşe yazılarındaki; laforizma teriminin sahibi mizahçı Cihan Demirci’nin Laforizmalar (Papirüs Yayınları, İstanbul 1996) adlı kitabındaki, yine Cihan Demirci’nin www.cihan-demirci.blogspot.com.trr adresli bloğundaki, www.orjinalsozler.com adlı internet sitesindeki ve son olarak da Nezihan Demirci’nin Duvar Yazıları (Çukurova Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Adana 2004) başlıklı lisans tezindeki seçme sözlerden oluşmaktadır.

Anahtar Kelimeler

söz kalıpları, yeniden üretim, anlık oluşum, toplumdilbilim, mizah dili

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1989). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1-2. İistanbul: 5. Baskı, İnkılâp Kitabevi.
• Altunöz, M. (2013). Türkiye Türkçesinde Anlatım Kalıpları. Basılmamış Doktora Tezi. (Danışman: M. Özmen) Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demirci, Cihan (1996). Laforizmalar, İstanbul: Papirüs Yayınları.
• Gökdayı, H. (2011). Türkçede Kalıp Sözler. İstanbul: Kriter yayınları.
• Kaygılı, O. C. (2003), Argo Lugatı. İstanbul: Selis Kitaplar.
• Sebzecioğlu, T. (2013). Anlık Oluşum ve Türkçede Anlık Sözcüklerin Oluşum Süreçleri Üzerine Bir Betimleme. Dil ve Edebiyat Dergisi / Journal of Linguistics and Literature. S. 10 / 3, 17-47.
• Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Usta, Ç. (2009). Mizah Dilinin Gizemi. Ankara: 2. Baskı, Akçağ Yayınları.
• Vardar, B. vd. (1998). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: 2. Baskı, ABC Kitabevi.
• www.laforizmalar.blogspot.com.tr (erişim tarihi: 21 Kasım 2016).