EVLİYÂ ÇELEBİ'NİN VİYANA İZLENİMLERİ VE "FRENG-PESEND" KAVRAMI ÜZERİNDEN GÖRSEL SANATLARA BAKIŞI

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 1, 61 - 82, 23.06.2019

Adil Alper Bakıcı

https://doi.org/10.32321/cutad.489476

Öz

Bu
çalışmada Evliyâ Çelebi'nin Viyana seyahati sırasında gerçekleştirdiği ve
"Freng-pesend" sanatı adını verdiği görsel sanat eserlerinin, bir
Osmanlı seyyahının gözünde neler ifade ettiği ve kendi kültüründe resim
sanatına olan bakış açısının ne denli kabul gördüğü incelenmiştir. Evliyâ
Çelebi Seyahatnâmesi'nin belli bölümlerinde çağının görsel sanat eserleri
üzerine yapmış olduğu tasvir ve hikâyeleri ile okuruna bilgi verir. Bu bilgiler
arasında Evliyâ Çelebi'nin "darü'l-sulh" dönemi olarak tanımladığı
barış döneminde Kara Mehmed Paşa'nın başında bulunduğu elçilik heyetiyle
gerçekleştirdiği Viyana seyahati sırasında gözlemlemiş olduğu ve "
Freng-pesend" sanatı olarak tarif ettiği Avrupa görsel sanatları da yer
alır. Evliyâ Çelebi "kâfir" bir ülke olarak konumlandırdığı Osmanlı
İmparatorluğu'nun sınır komşusu olan Habsburg topraklarında gözlemlediği sanat
eserlerini, kendi toplumu içerisinde yer edinen sanatçılar ve onların eserleri
üzerinden geliştirdiği karşılaştırma yolu ile tanımlar. Bu metinlerin ortak
özelliği hikâyelerinin bir inanç çerçevesi içerisinde şekil bulmasıdır. Evliyâ
Çelebi bir yandan bu görsel sanat ürünlerini ve mekanik ilerlemeyi
"acayibü'l-garaib" ve "Freng-pesend" kavramları ile tasvir
ederken; bir yandan da özelikle resim sanatı konusunda önyargılar besleyen
kendi toplumuna eleştiri getirir. Bu metinler Seyahatnâme'nin kendi üslubuna
uygun şekilde "gerçek" ve "kurmaca" bağlamında kaleme
alınır. Çalışmada Evliyâ Çelebi'nin tasvir ettiği görsel sanat eserleri, Yapı
Kredi Yayınlarının Günümüz Türkçesi ile yayınlanan ciltlerinde taranmıştır.

Anahtar Kelimeler

Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Freng-pesend, üstad-ı kâmil, resim

VIENNA IMPRESSIONS OF EVLİYA ÇELEBİ AND HIS PERSPECTIVE TOWARD VISUAL ARTS

Öz

In
this study, it was investigated what the visual arts called ‘Freng-pesend’
which were observed during Vienna journey of Evliya Çelebi means to an Ottoman
traveler. Furthermore, it was examined to what extent Evliya Çelebi’s
perspective toward visual art was accepted within his own culture. Evliya
Çelebi provides some information with the depictions and stories about the
visual art works of his age to his audience in some parts of his ‘Book of
Travels’. Among all information, the European visual arts depicted as
‘Freng-pesend’ by Evliya Çelebi which were observed during Evliya Çelebi’s
Vienna trip occurred with a mission under the head of Kara Mehmed Pasha during
peace period called ‘dar-ül sulh’ by Evliya Çelebi were included. Evliya Çelebi defines the art works that he observed
in Habsburg, which is an ‘infidel’ country to him, via comparison technique
with the artists from his own society and their works. The common point of the
texts is that they form within a belief framework. Evliya Çelebi not only
depicts these visual art works and mechanical development via the concepts
‘acayip-ül garaib’ and ‘Freng-pesend’ but he also criticizes his own society
having prejudices about the art. These texts are written in the contexts of
‘real’ and ‘fiction’ in the style of ‘Book of Travels’. The works that Evliya
Çelebi depicts were analyzed in the volumes published by Yapı Kredi
Publications in modern Turkish.

Anahtar Kelimeler

Book of Travels by Evliya Çelebi, Freng-peseng, master, visual art

Kaynakça

• Aksel, M. (2015). Türklerde Dini Resimler (Ed. Beşir Ayvazoğlu). İstanbul: Kapı Yayınları.
• Artun, A. (2012). Müze ve Modernlik Tarih Sahneleri- Sanat Müzeleri 1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bilici, F. (2012). Evliyâ Çelebi ve Viyan. Evliyâ Çelebi Atlası (Ed. Coşkun Yılmaz). İstanbul: Medam Yayınları.
• Bozkurt, N. (2006). Nakkaş. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 32, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 326- 328.
• Çavuşoğlu, S. (2001). Kadızadeliler. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 24, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 100- 102.
• Dankoff, R. (2012). Seyyah-ı Âlem Evliyâ Çelebi'nin Dünyaya Bakışı (Çev. Müfit Günay). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Eisi-Procházka, G. (2011). Evliyâ Çelebi'nin Viyana Yolculuğu. Doğumunun 400. Yılında Evliyâ Çelebi (Ed. Nuran Tezcan ve Semih Tezcan). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 112-117.
• Erikli, A. (2009). Seyahatnâme'de 'Öteki'ne Bakış. Çağının Sıradışı Yazarı: Evliyâ Çelebi (Haz. Nuran Tezcan). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 147-154.
• Evliyâ Çelebi (2003a). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (Haz. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı). 1. Kitap, 1. Cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliyâ Çelebi (2003b). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (Haz. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı). 4. Kitap, 1. Cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliyâ Çelebi (2003c). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (Haz. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı). 8. Kitap, 2. Cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliyâ Çelebi (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (Haz. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı). 6. Kitap, 1. Cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Evliyâ Çelebi (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (Haz. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı). 7. Kitap, 1. Cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İpşirlioğlu, M. Ş. (2018). İslâmda Resim Yasağı ve Sonuçları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Özay, Y. (2012). Evliyâ Çelebi'nin Acayip ve Garip Dünyası. Yayımlanmış Doktora Tezi, Ankara: Bilkent Üniversitesi.
• Özay, Y. (2013). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi'nin Acâib Edebiyatı Açısından Değerlendirilmesi. Millî Folklor, 99, 123- 133.
• Şakiroğlu, M. (1996). Frenk. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 13, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 197- 199.
• Tezcan, N. (2009a). 17. Yüzyıl Osmanlı Türk Edebiyatı ve Seyahatnâme. Çağının Sıradışı Yazarı: Evliyâ Çelebi (Haz. Nuran Tezcan). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 383-390.
• Tezcan, N. (2009b). Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi'nin Hammer-Purgstall Tarafından Bilim Dünyasına Tanıtılması Hakkında. Osmanlı Araştırmaları XXXIV Prof. Dr. Muammer Kemal Özergin Hatıra Sayısı - II (Ed. Mustafa S. Küçükaşcı- Cengiz Tomar). İstanbul.
• Tezcan, N. (2013). Evliyâ Çelebi’nin Freng-pesend Resim Tutkusu. Cahiers Balkaniques. 41, 27- 42.