AN EVALUATION ON "SÖZ" METAPHORS IN TURKISH IDIOMS

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 2, 391 - 406, 25.12.2019

Esin Al

https://doi.org/10.32321/cutad.641597

Öz

Nowadays
there are a lot of multidirectional research about metaphors. There are many theoretical researches such as what is
metaphor, metaphorization process of a concept, the process and stages of
metaphor production of mind and categorization of concepts and these researches
are continuing. In addition to these theoretical studies, there are
also applied studies and metaphors are analyzed in these researches. The reason of this study is in applied studies on the
"söz" metaphors is not found yet in Turkish. In this study, the words "söz, laf, lakırdı"
used in Turkish idioms were accepted as signs of the "söz" metaphor
in the language. The aim of this study is to try to explain which
images the "söz" concept has and how it has been metaphorised. The database of this study is compiled from consists
of idioms with the word "söz, laf, lakırdı" in Omer Asim Aksoy's Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. The theoretical basis of the study was established by
using Zaltman-Zaltman (2017). The
compiled idioms were evaluated in the context of "surface metaphors"
and "deep metaphors". As a
result of the study was found that "söz" concept, as deep metaphors,
has KONTROL image at most and BALANCE image at least.

Anahtar Kelimeler

Speech, Idiom, Metaphor, Turkish, Turkish

TÜRKÇE DEYİMLERDE "SÖZ" METAFORLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Metaforlar
üzerine bugün birçok alanda çalışma yapılmaktadır. Metaforun ne olduğu, bir
kavramın metaforlaşma süreci, zihnin metafor üretme süreci ve aşamaları,
kavramların kategorize edilmesi gibi çokça teorik araştırmalar yapılmıştır ve
yapılmaya da devam etmektedir. Bunun yanında ise metaforlar üzerine uygulamalı
çalışmalar da sürdürülmektedir. Bu çalışmanın çıkış nedeni ise metafor üzerine
yapılan uygulamalı çalışmalar içerisinde, Türkiye Türkçesi bağlamında söz kavramı üzerine yapılmış bir
çalışmaya rastlanmamış olmasıdır. Çalışmada Türkiye Türkçesi deyimlerinde geçen
söz ve türevi sözcükler (lâf, lakırdı) söz kavramının dil düzleminde işaretleri olarak kabul edilmiş ve
böylelikle bu kavramın hangi imgelere sahip olduğu ve nasıl metaforlaştırıldığı
tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada; Ömer Asım Aksoy’un Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü kitabından
derlenmiş, içerisinde söz, lâf, lakırdı sözcükleri
bulunan deyimlerin seçilmesi yoluyla oluşturulmuş veri tabanından yararlanılmıştır.
Çalışmanın kuramsal tabanı ise Zaltman-Zaltman (2017)’den yararlanılarak
oluşturulmuştur. Derlenen deyimler sırasıyla yüzey metaforlar, metaforik temalar ve derin metaforlar bağlamında değerlendirilmiştir. Araştırmanın
sonucunda ise söz kavramının Türkiye
Türkçesinde en çok KONTROL, en az ise DENGE imgelerine sahip olduğu tespit
edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Söz, Deyim, Metafor, Türkiye Türkçesi

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1998). Atasözleri ve deyimler sözlüğü. Ankara: İnkılap Yayınları.
• Aksan, D. (2000). Her yönüyle dil- Ana çizgileriyle dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aydın, T. (2018). Lakoff ve Johnson’ın metafor kuramı ve Eski Türkçe ile Orta Türkçede birleşik fillerde yük metaforu. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 44, 163-181.
• Bayraktar, N. (2017). Dil bilimi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Cebeci, O. (2013). Metafor ve şiir dilinin yapısal özellikleri. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Çetinkaya, B. (2017). Kutadgu Bilig’de kavramsal metaforlar. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 377-399.
• Demirci, K. (2014). Türkoloji için dilbilim. Ankara: Anı Yayınları.
• Dirven, R. (2003). Metonymy and metaphor: different mental strategies of conceptualisiation: metaphor and metonymy in comparision and contrast. mouton de gruyter. Berlin-New York.
• Evans, V. ve Green, M.. (2006). Cognitive linguistics an ıntroduction. Edinburgh: Edinburgh Üniversitesi Yayınları.
• Gen, S. (2014). Yusuf Atılgan’ın öykülerinde kapsayıcı metaforlar. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 161-176.
• İmer, K., Kocaman, A. ve Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Kerimoğlu, C. (2017). Kuram ve uygulamalarla dilbilim, göstergebilim ve Türkoloji-genel dilbilime giriş. Ankara: Pegem Akademi.
• Koşaner, Ö. ve Yozgat, U. (2014). Türkçede kavramsal karmaşıklar: Düz-eğretilemece. International Journal of Language Academy, 2 (4), 195-208.
• Lakoff, G. ve Johnson, M. (2015). Metaforlar, hayat, anlam ve dil. G. Y. Demir (Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Martinet, A. (1998). İşlevsel genel dilbilim. B. Vardar (Çev.). İstanbul: Multilingual.
• Özer, S. (2015). Türkçede anlam ve kavram terimleri üzerine/ Ogden ve Richards’ın üçgenine yeniden bakmak. International Journal of Language Academy, 3 (1), 142-158.
• Sausseure, F. (1998). Dilbilim dersleri. B. Vardar (Çev.). İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Şerifoğlu, Y. (2012). Dil-zihin ilişkisi çerçevesinde metaforlar. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 123-131.
• Türk Dil Kurumu Çevirimiçi Sözlük (2019). Erişim Adresi: http://sozluk.gov.tr/ (28.08.2019).
• Türkçe Sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Yunusoğlu, M. K. (2006). Türkiye Türkçesi bilgisayar metaforları. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 3 (2), 51-60.
• Yunusoğlu, M. K. (2016). Budist Türk çevresi eserlerde metaforlar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yüceol Özezen, M. (2019). Türkiye Türkçesinde akıl metaforları üzerine bir değerlendirme. International Journal of Language Academy, 7 (1), 340-359.
• Zaltman, G. ve Zaltman, L. H. (2017). Pazarlama metaforları. Ü. Şensoy (Çev.). İstanbul: MediaCat Kitapları.