CİCİANNE SÖZÜ HAKKINDA

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 88 - 107, 25.06.2020

Mehmet Zeki Gelir

https://doi.org/10.32321/cutad.703612

Öz

   Cicianne
‘üvey anne’  ifadesi Türkçede yeni bir
kullanımdır. Tahminen 20. yy.’ın başlarında ortaya çıkmıştır. İlk kaynaklar
kelimenin anlamını ‘büyükanne’ olarak verirler. Görülebildiği kadarıyla
sonradan buna ‘üvey anne’ anlamı eklenmiştir. İbaredeki cici kelimesi çocuk dilinden alınmış olup ‘güzel, şirin’
anlamındadır. Dolayısıyla cicianne
ifadesi ‘güzel anne’ demektir ve bu, sevimlileştirme çabasının bir ürünüdür.
Ancak, bu ibaredeki cici kelimesinin
Türkçenin tarihî kaynaklarındaki çiçe
‘teyze, hala’ ile ayniyeti iddia edilmektedir. Bu görüşe göre cicianne kişinin öz annesi olmayıp anne
yerinde olan kadın, anne yerinde olan teyze demektir. Oysa mevcut veriler
değerlendirildiğinde cicianne
kelimesindeki cici sözünün ‘güzel,
sevimli’ olması gayet tabii ve hatta zorunlu görünmektedir. Üstelik cicianne ifadesinin yine ‘üvey anne’
anlamında ve harfiyen ‘güzel anne’ demek olan Fransızca belle-mère’den çeviri olması kuvvetli bir ihtimaldir.
Türkçe-Fransızca dil ilişkileri göz önüne alındığında Türkçedeki pek çok
örnekte olduğu gibi, bu ifade biçiminin de Fransızcadan çeviri olması son
derece akla yatkındır.

Anahtar Kelimeler

Cicianne, Etimoloji, Dil İlişkileri, Akrabalık İsimleri

ON THE WORD CİCİANNE

Öz

   The expression
cicianne “stepmother” is a new use in
Turkish. It appeared approximately in the early 20th century. The first sources
give the meaning of the word as “grandmother”. As far as can be seen, the
meaning of “stepmother” was added to this later. The word cici in phrase is taken from the baby talk and means “beautiful,
cute”. So the expression cicianne
means “beautiful mom” and this is a product of efforts to sweeten her up. But
it is also claimed that the word cici
in this phrase is the same as çiçe “aunt”
 in the historical sources of Turkish.
According to this view, cicianne is
not the mother of the person but the woman who is in mother’s position means
the aunt who is in the mother’s place. When current data is evaluated, it is
quite natural and compulsory that cici
in the word cicianne means
“beautiful, likable”. Moreover it is strongly possible that cicianne may be translated from belle-mère, literally which means
“beautiful mom” in French. While considering relation between French and
Turkish, as in many example, it is highly logical that this expression is
translated from French too.

Anahtar Kelimeler

Cicianne, Etymology, Language Contacts, Kinship Names

Kaynakça

• Ahmed Râsim (2006). Falaka (Feryal-Muhsin Korkmaz, Haz.). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Ahmet Vefik Paşa (1876). Lehce-i Osmânî. Dersaadet.
• Ahmet Vefik Paşa (2000). Lehce-i Osmânî (Recep Toparlı, Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D. (1961). Anlam alışverişi olayları ve Türkçe. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 207-273.
• Ali Rıza (1932). Cenupta Türkmen oymakları C. II. İstanbul.
• Asatrian, G. (1999/2000). Armenian loanwords in Turkish by Robert Dankoff. Iran & the Caucasus, III/IV, 426-428.
• Baytop, T. (2007). Türkçe bitki adları sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bianchi, T. X. ve Kieffer, J. D. (1850). Dictionnaire Turc-Français I-II. Paris.
• Butayev, Ş. ve Irisqulov, A. (2008). Ingilizcha-O’zbekcha, O’zbekcha-Ingilizcha Lug’at. Toşkent: O’zbekiston Respublikası Fanlar Akademiyasi Fan Naşriyoti.
• Caferoğlu, A. (1931). Kitâb al-İdrâk li-lisân al-Atrâk. İstanbul.
• Clauson, G. (2017). Türkçede gölge kelimeler (Seçil Herik, Çev.). Cappadocia Journal of History and Social Sciences. VIII, 274-283.
• Çetin, E. (2012). Cicianne sözü üzerine. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S: 1/4, s. 63-69.
• Dankoff, R. (1995). Armenian Loanwords in Turkish. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Derleme Sözlüğü I- XII (1993). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Devellioğlu, F. (1980). Türk argosu, inceleme ve sözlük. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Devellioğlu, F. (2010). Ansiklopedik Osmanlıca-Türkçe lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Doerfer, G. (1963-1975). Türkische und Mongolische elemente im Neupersischen I-IV. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Doerfer, G. ve Tezcan, S. (1980). Wörterbuch des Chaladsch (Dialekt von Charrab). Budapest: Akadémiai Kiadó.
• Doğan, D. M. (2008). Doğan büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. İstanbul.
• Ergin, Doç. Dr. M. (1964). Dede Korkut kitabı metin-sözlük. Ankara.
• Farqînî, Z. (2005). Ferhenga Kurdî-Tirkî. Stenbol: Weşanên Enstîtûya Kurdî ya Stenbolê.
• Garzoni, M. (1787). Grammatica e vocabolario della lingua Kurda. Roma.
• Golden, P. B. (2000). The King’s dictionary The Rasûlid hexaglot: fourteenth century vocabularies in Arabic, Persian, Turkic, Greek, Armenian and Mongol. Leiden & Boston, Köln: Brill.
• Haenisch, E. (1939). Wörterbuch zu Manghol un niuca Tobca’an. Leipzig: Otto Harrassowitz.
• Hamit Zübeyr-İshak Refet (1932). Anadilden derlemeler. Ankara.
• Houtsma, N. TH. (1894). Ein Türkisch-Arabisches glossar nach der leidener handschrift. Leiden: E. J. Brill.
• İbrahim Alâettin (1930). Yeni Türk lûgati. İstanbul.
• Kafalı, M. (1992). Batu Han. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. V, 208-210). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kélékian, D. (1911). Dictionnaire Français-Turc. Constantinople.
• Kurdo, Q. (1960). Ferhenga Kurdî-Rûsî. Moskva: Akadêmîya Zanistîyê ya Sovêtistanê, Înstîtûta Rohîlatnasîyê.
• Lessing, F. D. (2003). Moğolca-Türkçe sözlük C. I-II (Günay Karaağaç, Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Li, Y. S. (1999). Türk dillerinde akrabalık adları. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Meninski, F. M. (2000). Thesaurus linguarum orientalium Turcicae-Arabicea-Persicea C.I-III. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Orucov, Ə. vd. (2006). Azərbaycan Dilinin İzahlı Lüğəti C. I-IV. Bakı: Şərq-Qərb.
• Mela Mahmûdê Beyazîd (1963). Adat û rusûmatnameyê Ekradiye. Moskva.
• Önen, Y. (1955). Alman dilindeki muhteva iktibasları üzerine araştırmalar. Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, XIII (4), 13-44.
• Önen, Y. ve Şanbey, C. Z. (1993). Almanca-Türkçe sözlük C. I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Pavet de Courteille (1870). Dictionnaire Turk-Oriental. Paris.
• Poppe, N. (1928). Das Mongolische sprachmaterial einer leidener handschrift, Dritter Abschnitt. Izvestiya Akademii Nauk SSSR, 55-80.
• Poppe, N. N. (1938). Mongol’skiy slovar’ Mukaddimat al-adab I-II. Moskva-Leningrad: Akademiya Nauk SSSR.
• Redhouse, J. W. (2015). A Turkish and English lexicon. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Rubinçik, Y. A. (1985). Farhang-i Fârsî ba-Rûsî C. I-II. Moskva.
• Saraç, T. (1985). Büyük Fransızca-Türkçe sözlük. İstanbul: Adam Yayınları.
• Sertkaya, O. F. (2010). Bay, bayan, bayin ve sayin kelimeleri üzerine. Türk Dili, XCIX (705), 195-203.
• Steingass, F. A (1975). Comprehensive Persian-English dictionary. Beirut.
• Şemseddin Sami (2011). Kamus-i Türkî. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Tarama Sözlüğü I-IX (1995). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, T. (1960). ‘Amca’ ve ‘teyze’ kelimeleri hakkında. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 283-294.
• Tezcan, S. ve Boeschoten, H. (2001). Dede Korkut oğuznameleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tinhgir, A. B. ve Sinapian, K. (1891-1892). Fransızcadan Türkçeye ıstılahat lügati, dictionnaire Français-Turc des termes techniques des sciences, des lettres, et des arts. I-II. Constantinople.
• Tietze, A. (2002). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugatı C. I (A-E). İstanbul-Wien: Simurg Yayınları.
• Toparlı, R. vd. (2007). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tuğlacı, P. (1979). Okyanus ansiklopedik sözlük C. I-VII. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Türkçe sözlük (1945). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkçe sözlük (1969). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkçe sözlük I-II (1988). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkçe sözlük I-II (1998). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkçe sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Viguier, M. (1790). Élémens de la langue Turque, ou tables analytiques de la langue Turque usuelle, avec leur developpement. Constantinople.
• Wehr, H. (1985). Arabisches Wörterbuch für die schriftsprache der gegenwart 5. Auflage. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Zenker, Dr. J. Th. (1866-1876). Türkisch-Arabisch-Persisches handwörterbuch I-II. Leipzig.
• www.duden.de (Erişim tarihi: 08.03.2020)
• www.dwds.de (Erişim tarihi: 08.03.2020)
• www.etymologiebank.nl (Erişim tarihi: 08.03.2020)
• www.etymonline.com (Erişim tarihi: 08.03.2020)
• https://lehcei.cagdassozluk.com/ (Erişim tarihi: 08.03.2020)
• www.nisanyansozluk.com (Erişim tarihi: 08.03.2020)
• www.vajehyab.com (Erişim tarihi: 08.03.2020)
• https://www.vandale.nl/opzoeken (Erişim tarihi: 08.03.2020)