THE UNPUBLISHED "TURKISH-CHUVASH DICTIONARY" BY VASİLİY ANDREYEV - MARİYA DMİTRİYEVA - HALİL AÇIKGÖZ

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 1, 13 - 27, 25.06.2020

Bülent Bayram

https://doi.org/10.32321/cutad.733407

Öz

   It may
sometimes be possible to determine the availability of a work of an author,
completed or incompleted, during the studies in the archives after his/her
decease. Some of these works can be detected and published after a long time.
And even some of them can't find the chance to be published. Many dictionary
studies have been done on Turkic languages since 1990's. Each increase in the
comprehensive dictioanaries of languages affects directly the quality and
quantity of the works, particularly in Turkey. During their studies in Turkey,
around Chuvashes, the researchers faces with similar problems for dictionaries.
Although there are dictionaries from Chuvash to Turkish; there is no published
dictionary from Turkish to Chuvash. The dictionary studied in this article was
completed at 14th of August 1994 as it is stated in the preface of the
dictionary. Considering the completion date of the work, it can be considered
as one of the first and comprehensive dictionaries prepared for that period.
However, for various reasons this comprehensive dictionary could not be
published in Turkey and Chuvashia. In this article, this dictionary of which
the whole manuscript copy is in our hands will be studied in different aspects
and will be presented to the attentions of the scientific world.

Anahtar Kelimeler

Chuvash, Chuvash Dictionaries, Turkish-Chuvash Dictionary

VASİLİY ANDREYEV - MARİYA DMİTRİYEVA - HALİL AÇIKGÖZ’ÜN YAYIMLANMAMIŞ “TÜRKÇE-ÇUVAŞÇA SÖZLÜK”Ü

Öz

   Birçok
araştırmacının, hayatta iken üzerinde çalıştığı eserlerinin bir bölümünü
tamamladığı, bir bölümünü ise tamamlayamadan vefat ettiği yıllar sonra
arşivlerinde yapılan çalışmalarla tespit edilebilmektedir. Bu çalışmaların bir
kısmı aradan çok uzun bir süre geçtikten sonra tespit edilebilmekte ve
yayımlanmaktadır. Bazı eserler ise çeşitli sebeplerle yayımlanma şansına sahip
olamamaktadır. Türk şive ve lehçeleri üzerine 1990’lı yıllardan itibaren çok
sayıda sözlük çalışması yapılmıştır. Her şive ve lehçenin kapsamlı
sözlüklerinin artması elbette özellikle Türkiye’deki çalışmaların nitelik ve
niceliğini doğrudan etkilemektedir. Türkiye’de Çuvaşlar üzerine yapılan
çalışmalarda da sözlük konusunda benzer sorunlar yaşanmıştır. Çuvaş
Türkçesi-Türkiye Türkçesi sözlükler bulunmasına rağmen Türkiye Türkçesinden
Çuvaş Türkçesine bir sözlük yayını yapılmamıştır. Makalede ele alınan sözlük de
el yazısı nüshasının ön sözünde belirtildiği üzere 15 Ağustos 1994 tarihinde
tamamlanmıştır. Eserin tamamlanış tarihi dikkate alındığında o dönem için
hazırlanmış ilk ve kapsamlı sözlüklerden biri olarak değerlendirilebilir.  Ancak çeşitli sebeplerle bu kapsamlı sözlük
Türkiye’de ve Çuvaşistan’da yayımlanamamıştır. Makalede, el yazısı tam nüshası
elimizde bulunan bu sözlük çeşitli yönleriyle ele alınacak ve bilim dünyasının
dikkatlerine sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Çuvaş Türkçesi, Çuvaşça Sözlükler, Türkçe-Çuvaşça Sözlük

Kaynakça

• Açıkgöz, H. (1993). Altın Ordu sahasında runikler. Kazan: Tataristan İlimler Akademisi.
• Açıkgöz, H. (1993). Tukay şiirinde Türkiye. Milli Kültürlerde Abdullah Tukay’ın Mirası” Uluslararası Sempozyumu, 25 Nisan 2011. Kazan: Tataristan Cumhuriyeti İlimler Akademisi, Galimcan İbrahimov Dil, Edebiyat ve Sanat Enstitüsü.
• Açıkgöz, H. (1994). Başkurt Türkçesinin izahlı sözlüğü. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi. 90, 225-228.
• Açıkgöz, H. (1994). Tatar folkloru I-II. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi. 93, 231-234.
• Açıkgöz, H. (2008). Atilla Rasih'in İşan onığı romanı örneğinde bir veri tabanı analizi. Problemı Filologii Narodov Povolj'ya: Materialı Vserossiyskoy Nauçno-Praktiçeskoy Konferentsii (13-15 Marta 2008 g.), 2, s. 202-212. Yaroslavl.
• Açıkgöz, H. (2009). İdil-Ural bölgesinde alp anlatmaları ve destan bütünlüğü konusunda ‘dört kök eleman’ (anasır-ı erba’a) analiz sistemi.). Problrmı Filologii Narodov Povolj'ya: Materialı Vserossiyskoy Nauçno-Praktiçeskoy Konferentsii (19-21 Marta 2009 g.), (158-195). Moskva-Yaroslavsl.
• Açıkgöz, H. (2009). İdil-Ural havzasında alp batır tipi dönüşümü. (35-39). Kazan: Tataristan Bilimler Akademisi G. İbrahimov Dil, Edebiyat ve Sanat Enstitüsü.
• Ataş, H. (Dü.). (2013). Türk dünyasından Halil Açıkgöz'e armağan. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Bayram, B. (2019). Çuvaş Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bayram, B. (2019). Çuvaş Türkçesinin sözlükleri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. 47, 35-76.
• Ceylan, E. (1996). Çuvaş atasözleri ve deyimleri Çuvaşça-Türkçe / Türkçe-Çuvaşça sözlük. Ankara: Hacettepe Yayınları.
• Degtyarev, G. (2020, 04 26). Çuvaşskaya entsiklopediya: http://enc.cap.ru/?t=prsn&lnk=700 adresinden alındı.
• Ganiyev, F. (1994). Türk lehçelerinde analitik morfoloji meseleleri. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi. 93, 191-195.
• Ganiyev, F., Ahmetyanov, R. ve Açıkgöz, H. (1997). Tatarça-Törikçe sözlük / Tatarca-Türkçe sözlük. Moskova-Kazan: İnsan Neşriyatı.
• Güzel, S. (2019). Heikki Paasonen ve Çuvaşça masal derlemeleri. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Halikov, A. (1994). Bolgar halkı ve anıng isimi. Türk Dünyası Araştırmaları. 90, 91-99.
• Kurbatov, H. (1994). İdil-Çulman (Volga-Kama) boylarında ele geçen runik kitabeler. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi. 88, 104-113.
• Osmanov, M. (1994). Manas destanının iki yazması ve onun tarihi. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi. 95, 47-51.
• Paasonen, H. (1908). Csuvas szójegyzék. Budapest.
• Paasonen, H. (1950). Çuvaş sözlüğü. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yılmaz, E. (1999). Çuvaşça sözlükler. Kebikeç. 7 (8), 131-133.