THE SYNTAX OF THE BEGINNING FORMULAS IN TATAR AND BASHKIR TALES

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 380 - 407, 21.12.2020

Fatma Ertürk , Erkan Karagöz

https://doi.org/10.32321/cutad.826604

Öz

In the cultural inventory of Turkic communities, the beginning formulas of fairy tales function as a narrative unit. Besides the term formel “formula” in Turkish terminology, kalıp ifade, kalıp söz (both referring to “formula, sterotype”) are also used. In Tatar and Bashkir, the word äkiyät corresponds to the Turkish term masal “fairy tale”. Formulas have an important place in the performance of fairy tales, which are the bearers of oral culture, and this is also true for linguistic studies. In this study, the beginning formulas of Tatar and Bashkir tales are examined in terms of syntax. For this study, sixty tales in the book Tatar Halyk Äkiyätläri: Tylsymly Äkiyätlär and sixty one tales in the works called Bashkurt Halyk Idjady, Äkiyättär were digitized. Since our study materials were written in Cyrillic alphabet, we transcribed them and translated into Turkish. In the study, while considering syntactic features of the tales we depended on the syntax classifications adopted in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Beginning formulas of tales, Syntax, Sentence, Tatar, Bashkir

TATAR VE BAŞKURT MASALLARINDA BAŞLAYIŞ FORMELLERİNİN SÖZ DİZİMİ

Öz

Türk topluluklarının kültürel envanteri içerisinde masalların başlayış formelleri bir anlatı birimi olarak yer almaktadır. Türkiye’de formel teriminin yanında kalıp ifade, kalıp söz terimleri de kullanılır. Tatar ve Başkurt Türkçesinde ekiyet sözcüğü, Türkçedeki masal terimini karşılamaktadır. Sözlü kültürün taşıyıcısı olan masalların icrasında formeller önemli yer tutar, bu durum dil bilimi çalışmaları için de geçerlidir. Bu çalışmada, Tatar ve Başkurt masallarının başlayış formelleri söz dizimi açısından değerlendirilmiştir. Çalışma için önce Tatar Halık Ekiyetleri: Tılsımlı Ekiyetler adlı kitaptaki altmış masal ve Başkurt Halık İcadı, Ekiyetter adlı eserlerdeki altmış bir masal bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Çalışmamızın malzemesi Kiril harfli olduğu için harfler, transkripsiyon işaretlerine dönüştürülmüş ve sonra cümleler Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Çalışmada, masalların söz dizimsel özellikleri gözden geçirilirken Türkiye’deki söz dizimi tasnifleri esas alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Masal başlayış formelleri, Söz Dizimi, Cümle, Tatar Türkçesi, Başkurt Türkçesi

Kaynakça

• Camaletdinov, L. (1994). Tatar halık ekiyetleri: tılsımlı ekiyetler. Kazan: Tataristan Kitap Neşriyatı.
• Delice, H. İ. (2018). Türkçe söz dizimi. İstanbul: Asitan Kitap.
• Demir, N. ve Yılmaz, E. (2010). Türk dili el kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ertürk, F. (2016). Türkiye Türkçesi ve Başkurt Türkçesinin karşılaştırmalı söz dizimi. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi.
• Gültekin, M. (2013). Kazan-Tatar masalları (inceleme-metinler). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Karaağaç, G. (2011). Türkçenin söz dizimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karaağaç, G. (2013). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karahan, L. (2007). Türkçede söz dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kelepir, M. (2001). Topics in Turkish syntax: clausal structure and scope. Dissertation, MIT.
• Kerimoğlu, C. (2014). Türkiye Türkçesi ve Tatar Türkçesinin karşılaştırmalı söz dizimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2010). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Minhacetdinov, M. ve Harisov, E. (1976). Başkurt halık icadı, ekiyetter, ikinsi kitap. Ufa: Başkurtustan Kitap Neşriyatı.
• Öner, M. (1998). Türkçede soru ve belirsizlik. Türk Dili Dergisi, S.557, Ankara, s. 401-411.
• Özkan, M. ve Sevinçli, V. (2011). Türkiye Türkçesi söz dizimi (kelime çözümlemeli). İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Özmen, M. (2013). Türkçenin sözdizimi. Adana: Karahan Kitabevi.
• Sakaoğlu, S. (1999). Masal araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Şahan Güney, F. (2015). Tatarca referans grameri. İstanbul: Kriter Yayınevi.