SALT MINE IN CLASSICAL POETRY AND SOME EXAMPLES

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 2, 866 - 884, 01.12.2021

Murat Hasanoğlu

https://doi.org/10.32321/cutad.983967

Öz

Salt is an important matter in Turkish culture and literature. In both folk literature and classical literature, poets have written a lot about salt and they often mentioned images of salt. As a source of salt, salt mine, of course, has its share of the meanings of salt, which is a part of itself. It is possible to believe that the source of salt will have own meaning, as well as having the features of salt in the culture and literature. In our study, we tried to show how the salt mine is used in the classical Turkish literature and the surroundly literary world with the interest of death, lifelesness, colorlessness, unity, cleansing and being the source of beauty or a virtue. For this purpose, in the poems we examine, a meaning frame opening to various images will be seen in different meaning layers regarding the source of salt.

Anahtar Kelimeler

Salt, Salt Mine, Classical Literature

KLASİK ŞİİRDE TUZLA VE BAZI ÖRNEKLER

Öz

Türk kültür ve edebiyatında tuz önemli bir yere sahiptir. Gerek halk edebiyatında gerekse klasik edebiyatta şairler tuz hakkında çokça söz söylemiş, tuz ile ilgili mazmunları sık sık kullanmışlardır. Dilimizde tuz ile ilgili zengin bir deyim ve atasözü varlığı bulunmaktadır. Bununla birlikte halk arasında tuz ile ilgili çeşitli inanışlar da yaygındır. Tuzun kaynağı, çıkarıldığı yer, tuz toplamı olarak tuzlanın da elbette kendisinden bir parça olan tuzun söz konusu zengin anlam çerçevesinden nasibini alması olağandır. Tuzlanın, tuzun kültür ve edebiyattaki niteliklerine sahip olmakla birlikte kendine özgü bir anlam çerçevesi olacağına kanaat getirmek de mümkündür. Çalışmamızda klasik Türk edebiyatında ve onu çevreleyen edebiyat dünyasında tuzlanın (nemeksâr, nemekzâr, kân-ı nemek, kân-ı melahat vb.) ölüm, cansızlık, renksizlik, birlik, arınma ve güzelliğin veya çeşitli erdemlerin kaynağı olma ilgileriyle nasıl kullanıldığını göstermeye çalıştık. Bu amaçla incelediğimiz beyitlerde tuzla ile ilgili farklı anlam katmanlarında çeşitli mazmunlara açılan bir anlam çerçevesi görülecektir.

Anahtar Kelimeler

Tuz, Tuzla, Klasik Edebiyat

Kaynakça

• Acaloğlu, A. (2004). Geleneksel kültürde tuzun semiyolojik işlevi ve türk kültür geleneğinde tuz. Tuz kitabı (Naskali, E.G. ve Şen, M., Ed.) (133-141). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Akpınar, Ş. (2006). Âgâh Dîvânı ve incelenmesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Arat, R. R. (2018). Kutadgu Bilig, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Arı, A. (2018). Sâkıb Dede Dîvânı. Erişim Tarihi: 12.07.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59860,sakib-dede-divanipdf.pdf?0.
• Ayan, H. (1981). Cevrî hayâtı, edebî kişiliği, eserleri ve divanının tenkidli metni. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Aydın, H. (2010). Cevrî Divanının tahlili. Yayımlanmamış doktora tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Ayverdi, İ. (2010). Misalli büyük Türkçe sözlük, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Babacan, İ. (2009). Sebk-i Hindî şiirinde yeni-orijinal yapı ve terkipler. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 3(3), 29-46.
• Bahadır, S. C. (2012). 16. yüzyıl klasik Türk şiirinde şarap ve şarapla ilgili unsurlar. Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Beyatlı, Y. K. (1974). Kendi gök kubbemiz (5. bs.). İstanbul: Yahya Kemal Enstitüsü Yayınları.
• Çetin, M. (2016). Hadislerde ‘tuz’un yeri ve yaşamsal dengedeki rolü, Uluslar Arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (43), 2394-2400.
• Derviş, M. (1359). Divân-ı Attâr (2. bs). Tahrân.
• Devellioğlu, F. (2010). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat (26. bs.). Ankara: Akaydın Kitabevi.
• Erim, N. (2004). 18. yüzyılda Erzurum tuzları. Tuz kitabı (Naskali, E.G. ve Şen, M., Ed.) (241-247). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Ergin, M. (1980). Kadı Burhaneddin Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Kanar, M. (2013). Esrârnâme Ferîdüddîn Attâr (2. bs.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1985). Mesnevî tercemesi ve şerhi I-VI (3. bs.). İstanbul: İnkilâp Kitabevi.
• Gölpınarlı, A. (1992a). Mevlânâ Celâleddin Divan-ı Kebir. C. II-III-VII. Eskişehir: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1992b). Hafız Divanı. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• İnce, A. (1994). Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Dîvânı tenkitli basım. Ankara: Yükseköğretim Kurulu Matbaası.
• Kaya, B. A. (2017). Azmizâde Hâletî Dîvânı. Erişim Tarihi: 10.06.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0.
• Kaya, B.A. (2000). Azmî-zâde Hâletî’nin Sâkî-nâmesi. Journal of Turkish Studies, Agâh Sırrı Levend Hatıra Sayısı II, Harvard University, 59-106.
• Kaya, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk giriş, metin ve dizin. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
• Kaya, Ö. (1989). Ali Şir Nevâyî Fevâyidü’l-Kiber (inceleme-metin-dizin). Yayımlanmış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Kılıç, F. (2017). Âşık Çelebi Dîvânı. Erişim Tarihi: 11.07.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55975,asik-celebi-divanipdf.pdf?0.
• Köksal, M. F. (2017). Mecma‘u’n-Nezâ’ir. Erişim Tarihi: 10.07.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56057,mecmaun-nezair-edirneli-nazmi-pdf.pdf?0.
• Küçük, S. (ty). Bâkî Dîvânı, Erişim Tarihi: 11.07.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10596,bakidivanisabahattinkucukpdf.pdf?0.
• Makal, T. K. (1975). Dadaloğlu. İstanbul: Toker Yayınları.
• Mengi, M. (1995). Mesîhî Dîvânı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. Mütercim Asım Efendi (2013). El-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmusi’l-Muhît Kâmusu’l-Muhît tercümesi I-VI (Koç, M, ve Tanrıverdi, E., Haz.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Onay, T. (1992). Eski Türk Edebiyatında mazmunlar ve izahı (Kurnaz, C., Haz.). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Rahimi, F. (2011). Kavsi Divanı’nın dil incelemesi (giriş-dil incelemesi-metin-sözlük). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Redhouse, J. (1987). A Turkish and English lexicon. Beyrut: Librairie du Liban.
• Seyhan, T. O. (2004). Ali Şir Nevayi’nin tuz redifli gazeli. Tuz kitabı (Naskali, E.G. ve Şen, M., Ed.) (188-198). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Steingass, F. (1998). A comprehensive Persian-English dictionary. Beyrut: Librairie du Liban.
• Şahin, E. S. (2004). Keçeci-zâde İzzet Molla’nın Divanları: Bahâr-ı Efkâr ve Hazân-ı Âsâr, Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Şemseddin Sami (2015). Kamûs-ı Türkî, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Şimşek S. (2014). Dede Ömer Rûşenî Âsâr-ı Aşk. İstanbul: Buhara Yayınları.
• Tavukçu, O. K. (2000). Ahmed Rıdvân Hüsrev ü Şirin (inceleme-metin). Yayımlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Tuhteneva, S. (2004). Altay halkının dünya görüşünde tuz. Tuz kitabı (Naskali, E.G. ve Şen, M., Ed.) (93-94). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Türkçe Sözlük (11. bs.) (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Üzgör, T. (1991). Fehîm-i Kadîm hayatı, sanatı, Dîvân’ı ve metnin bugünkü Türkçesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Yenikale, A. (2017). Ahmed Nâmî Dîvânı. Erişim Tarihi: 12.07.2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56192,ahmed-nami-divanipdf.pdf?0.