ADDRESSING TERMS IN TURKISH: A CLASSIFICATION BASED ON THEIR PART OF SPEECH AND PRAGMATIC PROPERTIES

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 382 - 407, 15.06.2022

Nuriye Özer Pınar İbe Akcan

https://doi.org/10.32321/cutad.1000242

Cited By: 2

Öz

It is a well-known fact that collectivist cultures like Turkish tend to distinguish the members of the society from each other on the basis of their unique characteristics (Hofstede, 1994). As a linguistic consequence of this cultural tendency, Turkish has an extensive addressing system. In addition to their abundance in number in Turkish, their frequency of usage in daily interaction (Gao, 2014, p. 2615; Clayman, 2010, p. 162) make the explanation of the system a motivating area of study. The study is a corpus-based one conducted to detect the linguistic devices and their variations in the addressing system in Turkish and an attempt to classify the detected terms. The data collected from TNCv.3.0. extended with the terms collected from multimodal sources in order to create a comprehensive database. Braun’s (1988) and Dunkling’s (1990) classification were adapted to understand the system. As cited in literature, Turkish addressing terms can be classified as the pronominal ones (sen, siz) and nominal ones based on their parts of speech. Current research subdivides the nominal ones into seven sub-classes as the kinship terms, fictive kinship terms, familiarizers, endearment terms, mockeries, titles, and honorifics. All the discursive features of sub-classes are depicted by the help of the analyzed examples. The study aims overall to describe Turkish addressing system comprehensively and it is supposed that the study can also contribute to the applications in education, translation, natural language processing and lexiocography as well as nonlinguistic areas of study.

Anahtar Kelimeler

Addressing terms, Corpus linguistics, Pragmatics

TÜRKÇEDE HİTAP İFADELERİ: ANLAM VE SÖZCÜK TÜRÜ TEMELİNDE BİR ULAMLAMA

Öz

Türk kültürü gibi toplumcu (İng. collectivist) kültürlerin toplumun her bir üyesini kendilerine özgü özellikleri bakımından bir diğer üyeden ayırma eğiliminde oldukları bilinmektedir (Hofstede, 1994). Bu kültürel eğilimin bir yansıması olarak Türkçe geniş bir hitap ifadeleri dizgesine sahiptir. Türkçedeki çeşitlilikleri ve günlük dildeki kullanım sıklıkları hitap ifadelerinin önemli bir çalışma alanı olarak betimlenmesini gerekli kılmaktadır (bknz. Gao, 2014, s. 2615; Clayman, 2010, s. 162). Derlem temelli bu çalışma, Türkçede yer alan hitap ifadelerini ve biçimbilimsel çeşitlemelerini saptamayı ve bu ifadeleri sınıflamayı hedeflemektedir. TNCv.3.0 üzerinden elde edilen veri temelinde yürütülen bu çalışmada hitap ifadeleri çoklu ortamlardan da yararlanılarak derlenmiş ve kapsamlı bir hitap ifadeleri veritabanı kullanılmıştır . Hitap ifadelerinin sınıflandırılması için Braun (1988) ve Dunkling’in (1990) önerileri Türkçeye uyarlanmıştır. Alanyazındaki sınıflamalara koşut biçimde Türkçe hitap ifadeleri sözcük türü açısından adıl hitap ifadeleri (sen ve siz) ve ad hitap ifadeleri olarak ikiye ayrılmış, ad hitap ifadeleri (sevgi sözcükleri, unvanlar, akrabalık terimleri, sözde akrabalık terimleri, saygı bildiren hitaplar, yakınlık bildiren hitaplar, olumsuzluk bildiren hitaplar biçiminde yedi grupta incelenmiştir. Çalışmada her bir hitap alt ulamının ayırıcı özellikleri kullanım örnekleriyle birlikte sunulmuştur. Türkçe hitap ifadelerini geniş bir bakış açısıyla ele alarak dizgeyi betimlemeyi amaçlayan bu çalışmanın, uygulamada anadil ve yabancı dil eğitimi, çeviri, sözlükçülük, doğal dil işleme dışında dilbilim dışı alanlara da katkıda bulunabileceği öngörülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hitap ifadeleri, Derlemdilbilim, Kullanımbilim

Kaynakça

• Acar, M. (2013). Çağdaş Rus ve Türk dillerinde akrabalık terimi olarak ‘ana’. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 1(2), 8-14.
• Aça, M. (2018). Balıkesir yöresinde eşlerin birbirlerine hitap biçimlerinin bir türü üzerine. Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 4(5), 155-165.
• Agyekum, K. (2006). The sociolinguistics of Akan personal names. Nordic Journal of African Studies, 15(2), 206–235.
• Aikhenvald, A., Y. (2008). The Manambu Language of East Sepik, Papua New Guinea. New York: Oxford Linguistics. Oxford University Press.
• Akata, Z. (2018). Genel ağ dilinde kullanılan seslenme ögelerinin toplumdilbilimsel açıdan değerlendirilmesi. Dil ve Edebiyat Dergisi, 15 (2), 63-82.
• Aksan, Y., Aksan, M., Koltuksuz, A., Sezer, T., Mersinli, Ü., Demirhan, U. U., et al. (2012). Construction of the Turkish National Corpus (TNC). Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012). İstanbul, Turkiye.
• Aktaş, E. ve Yılmaz, İ. (2017). Eğitim fakültesi öğrencilerinin kullandıkları hitapların toplumdilbilim açısından incelenmesi. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 59, 577-594.
• Alaca, S. (2014). Televizyonda yayımlanan evlilik programlarındaki hitap şekilleri. Unpublished master's thesis, Hacettepe University, Ankara.
• Aliakbari, M., and Toni, A. (2008). The realisation of address terms in Modern Persian in Iran: A sociolinguistic study. Linguistik Online, 35(3), 1–13.
• Alkan Ataman, H. (2018). Türkiye Türkçesinde hitaplar. Unpublished doctoral dissertation, Samsun 19 Mayıs University, Samsun.
• Alyılmaz S. (2015 a). Dede Korkut kitabındaki bir sözcükten (boy) hareketle “bo, bu, abo, abu…” seslenme ögelerinin yapısı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 4 (4), 1413-1424.
• Alyılmaz, C. (1999). Ünlemlerin seslenmeleri kuvvetlendirici işlevleri. Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara, 534-540.
• Alyılmaz, S. (2015b). Türkçenin söz diziminde seslenmeler ve seslenme öbekleri. Erzurum A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 54, 31-50.
• Azap, N. (2008). Türkiye Türkçesinde hitap ve arasözler. Unpublished master's thesis, Sakarya University, Sakarya.
• Balpınar, Z. (1996). The use of pronouns of power and solidarity in Turkish. Dilbilim Araştırmaları, 288-293.
• Başer, B. (2012). A Comparison of the address forms used in the family between Turks and Americans. Unpublished master’s thesis, University of Vienna, Vienna.
• Bates, E. and Benigni, L. (1975). Rules of address in Italy: A sociological survey. Language in Society, 4, 271-288.
• Bayrak İşcanoğlu, İ. (2018). Тürk ve Kırgız ninnilerinde çocuklar için kullanılan hitaplar. Gazi Türkiyat, 22, 181-201.
• Bayyurt, Y. ve Bayraktaroğlu, A. (2001). The use of pronouns and terms of address in Turkish service encounters. In Linguistic politeness: A Case of Greek and Turkish (Bayraktaroğlu, A. ve Sifianou, M., Ed.) (pp. 209-240). Amsterdam: John Benjamins.
• Benedict, P. (1947). An analysis of Annamese kinship terms. Southwestern Journal of Anthropology, 3(4), 371-392.
• Braun, F. (1988). Terms of address: Problems of patterns and usage in various languages and cultures. Berlin: Mouton De Gruyter.
• Brown, R. and Gilman, A. (1960). The Pronouns of power and solidarity. In Style in Language (Sebeok, T. A., Ed.) (pp. 253-276). Cambridge, Mass: MIT Press.
• Chaika, E. (1982). Language the social mirror. Rowley, MA: Newbury House.
• Chao, Y. (1956). Chinese terms of address. Language, 32(1), 217-241.
• Clancy, B., and O’Keeffe, A. (2015). Pragmatics. In The Cambridge Handbook of English Corpus Linguistics (Biber, D. and Reppen, R., Eds.) (pp. 235-251). Cambridge: Cambridge University Press.
• Clancy, P. (1997). Discourse motivations for referential choice in Korean acquisition. In Japanese/Korean linguistics 6 (Sohn, H. and Haig, J. H., Eds.) (pp. 639-659). Stanford, CA: CSLI Publications.
• Clayman, S., E. (2010). Address terms in the service of other actions: The case of news interview talk. Discourse and Communication, 4(2), 161–183.
• Conant, F. (1961). Jarawa kin systems of reference and address. Anthropological Linguistics, 3, 20-33.
• Çetin E. (2012). Cicianne sözü üzerine. TEKE Dergisi, 1(4).63-69.
• Dadmehr, S. and Moghaddam, A., S. (2014). A contrastive analysis of address terms in Farsi and English. International Journal of Basic Sciences and Applied Research, 3, 16-24.
• Danesi, M. and Lettieri, M. (1983). The pronouns of address in Italian: Sociolinguistic and pedagogical considerations. Studies in Italian Applied Linguistics, 12, 323-333.
• Das, S. (1968). Forms of address and terms of reference in Bengali. Anthropological Linguistics, 10 (4), 19-31.
• Demirbaş, M. (2017). Türkiye Türkçesi ağızlarında seslenme sözleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim, 6(4), 2154-2181.
• Demirgüneş, S. Çelik, T. ve İşeri, K. (2015). Türkçe ders kitaplarında akrabalık kavramları. Researcher: Social Science Studies, 3(2), 1-13.
• Dickey, E. (1997). Forms of address and terms of reference. Journal of Linguistics, 33(2), 255-274.
• Dinçkan, Y. (2004). The linguistic analysis of T and V Forms: Describing the systematicity of the interpretations of the translators in translating address terms from English into Turkish. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Universitesi, Ankara.
• Doğru, F. (2018). Seslenme sözleri ve genel Türkçe sözlüklerdeki görünümü. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 135-150.
• Dunkling, L. (1990). A dictionary of epithets and terms of address. Beijing: Routeledge ve World Publishing.
• Emihovich, C. (1981). The intimacy of address and terms of reference in Bengali. Anthropological Linguistics, 10 (4), 19-31.
• Ervin-Tripp, S. (1972). Sociolinguistic rules: Alteration and co-occurrence. In Directions in Sociolinguistics (Gumperez, J. and Hymes, D., Eds.) (pp. 213-250). Cambridge: Basil Blackwell.
• Fitch, K. (1991). The interplay of linguistic universals and cultural knowledge in personal address: Colombian Madre terms. Communication Monographs, 58, 254-272.
• Formentelli, M. (2007). The vocative mate in contemporary English: A corpus based study. In Language Resources and Linguistic Theory (Sansò, A., Ed.) (pp.180-199). Milano: Franco Angeli.
• Friedrich, P. (1966). The linguistic reflex of social change: From Tsarist to Soviet Russian kinship. In Explorations in Sociolinguistics (Lieberson, S., Ed.) (pp.31- 57). Bloomington, Indiana: Indiana University Press.
• Gao, C. (2014). The vagueness in Chinese address terms. Theory and Practice in Language Studies, 4 (12), 2614-2618.
• Gökşen, C. (2016). Anadolu'da erkeklerin eşleri için yaptıkları bazı adlandırmalar ve bunların sosyokültürel boyutları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 52(52), 43-63.
• Güllüdağ, N. (2012). Karay Türklerinde akrabalık adları affinity names in Karaite Turks. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(6), 205-217.
• Hatipoğlu, Ç. (2008). Analysis of the social meanings of the second person pronoun SEN in Turkish. Dilbilim Araştırmaları, 15-29.
• Heyd, T. (2014). Dude, Alter! A tale of two vocatives. Pragmatics and Society, 5(2): 271–295.
• Hofstede, G. (1994). The business of international business is culture. International Business Review, 3(1), 1-14.
• Işık Güler, H. ve Eröz-Tuğa, B. (2017). Sözlü Türkçe Derlemi ve Türkçe Ulusal Derleminde (U)lan’ın Edimbilimsel Bir İncelemesi. Dil ve Edebiyat Dergisi, 14 (2), 37-60.
• Jones, O. (1965). The pronouns of address in present-day Icelandic. Scandinavian Studies, 37, 245-258.
• Keevallik, L. (1999). The use and abuse of singular and plural address forms in Estonian. Int'l J. Soc. Lang., 139, 125-144.
• Kleinknecht, F. (2013). Mexican güey – From vocative to discourse marker: A case of grammaticalization?. In Vocative!: Addressing between System and Performance (Sonnenhauser, B. and Hanna, P. N. A., Ed.) (pp. 235–268). Berlin/Boston: De Gruyter Mouton.
• Klimas, A. (1994). A few remarks on the Lithuanian vocative. Lithuanian Quarterly Journal of Arts and Sciences, 40 (3),11-16.
• Koul, O. (1995). Personal names in Kashmiri. In Sociolinguistics. South Asian Perspectives (Koul, O. N., Ed.) (pp. 145-166). New Delhi: Creative Books.
• Kökpınar Kaya, E. (2012). An analysis of the addressing terms used in Turkish Society in the interface of alienationand intimacy (İçselleştirme ve ötekileştirme arayüzünde Türk Toplumunda kullanılan hitap terimleri üzerine bir inceleme). Proceedings of 15th International Conference on Turkish Linguistics, (pp.303-310). Zigetvar, Macaristan.
• König, G. (1990). Türkçe’de Sen/Siz Adıllarının İkinci Tekil Şahıs için Kullanımına Toplumdilbilimsel bir Yaklaşım. In IV. Dilbilim Sempozyumu Bildirileri, 17-18 Mayıs 1990, Boğaziçi Üniversitesi (Özsoy, A. S. ve Sebütekin, H., Ed.) (pp. 175-184). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Kroger, R., O., Wood, L., A. and Kim, U. (1984). Are the rules of address universal? III: comparison of Chinese,Greek and Korean Usage. Journal of Cross-Cultural Psychology 3, 273-284.
• Küçük, A. (2016). Türk ailesinde kadının statüsündeki değişime üç kuşağın eşlerine ve sevgililerine hitap biçimleri bağlamında bir yaklaşım. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi, 5, 36-47.
• Lambert, W. E., and Tucker, G., R. (1976). Tu, Vous, Usted: A Social-Psychological Study of Address Patterns. Rowley, MA: Newbury House.
• Leech, G. (1999). The distribution and function of vocatives in American and British English conversation. In Out of Corpora: Studies in Honour of Stig Johansson (Hasselgård, H. and Oksefjell, S., Ed.) (pp. 107– 118). Amsterdam: Rodopi.
• Lubecka, A. (1993). Forms of address in English, French and Polish: A sociolinguistic approach. Krakow: Uniwersytet Jagiellonski.
• Mashiri, P. (1999). Terms of Address in Shona: A sociolinguistic approach. Zambezia, XXVI (i), 93-110.
• Mehrotra, R. (1981). Non-kin forms of address in Hindi. International Journal of the Sociology of Language, 1981(32), 121-138.
• Moles, J., A. (1974). Decisions and variability. The usage of address terms pronouns and languages by Quechua-Spanish bilinguals in Peru. Anthropological linguistics, 16(9), 442–463.
• Nakiboğlu, S. (2017). Amasya, Çorum, Tokat illeri ağızlarinda kullanılan bir seslenme edatı: “HΩRİ”. TÜRÜK Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 1(10), 218-251.
• Norris, J. (2001). Use of address terms on the German-speaking test. In Pragmatics in Language Teaching (Rose, K. R., and Kasper, G., Ed.) (pp. 248-282). Cambridge, UK: Cambridge University Press.
• Oğuz, B. B. (2011). Orhun Yazıtlarında hitap biçimlerinin toplumsal dilbilim açısından bir analizi. 38. Icanas, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi Bildirileri Kitabı, 3, 1203- 1226.
• Oyetade, S., O. (1995). A sociolinguistic analysis of address terms in Yoruba. Language in Society, 24, 515-535.
• Özbay, M. ve İpek, O. (2015). Ortaokul öğrencilerinin kullandıkları arkadaşlık hitaplarının konuşma eğitimi açısından değerlendirilmesi. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 15, 90-105.
• Özcan, F., H. (2016). Choice of address terms in conversational setting. Journal of Human Sciences, 13(1), 982-1002.
• Özer, N. (2019). Addressing terms in Turkish: A corpus based study. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi, Mersin.
• Özer, N. ve P. İbe Akcan. (2021). Türkçe hitap biçimleri için bütüncül bir sınıflandırma önerisi. 34. Ulusal Dilbilim Kurultayı’nda sunulan sözlü bildiri, ODTÜ, Ankara.
• Pabst, K. (2016). Kinship Terms as address forms in S’gaw Karen. Texas Linguistics Forum, 59, 100-109.
• Parkinson, D. (1985). Constructing the social context of communication: Terms of address in Egyptian Arabic. Berlin: Mouton de Gruyter.
• Pizziconi, B. (2011). Honorifics: The cultural specificity of a universal mechanism in Japanese. In Politeness in East Asia (Kádár, D. Z., and Mills, S., Ed.) (pp. 45–70). Cambridge: Cambridge University Press.
• Salifu, N., A. (2010). Signaling politeness, power and solidarity through terms of address in Dagbanli. Nordic Journal of African Studies, 19(4), 274–292.
• Semiun, A. (2018). A study on the address and kinship terms in Kempo speech of Manggarai language in West Flores Indonesia. Communication and Linguistics Studies, 4(4),108-117.
• Şen, S. (2008). Dede Korkut Kitabı’nda kadına yönelik hitaplar. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 3(2), 627-641.
• Sommer, G., and Lupapula, A. (2012). Comparing address forms and systems: Some examples from Bantu. In Selected Proceedings of the 42nd Annual Conference on African Linguistics (Marlo, M. R. et al. Ed.) (pp.266-277). Somerville, MA: Cascadilla Proceedings Project.
• Song, M. (1994). Address forms in modern China: Changing ideologies and shifting semantics. Linguistics, 32 (2) 299-324.
• Thompson, L. (1965). A Vietnamese reference grammar. Seattle: University of Washington Press.
• Wardhaugh, R. (2006). An introduction to sociolinguistics. Massachusetts: Blackwell.
• Winchatz, M., R. (2001). Social meanings in German interactions: An ethnographic analysis of the second-person pronoun Sie. Research on Language and Social Interaction, 34 (3), 337-369.
• Yıldırım, N. (2017). Çağdaş Türk yazı dillerinde kadına yönelik hitaplar. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD), 1(1), 123–137.
• Yüceol Özezen, M. (2004). Türkiye Türkçesi günlük konuşma dilinde seslenme biçimleri üzerine gözlemler- genel sınıflandırma. V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri II (20-26 Eylül 2004), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2265-2276.
• Yüceol Özezen, M. (2017). Türkiye Türkçesinde selamlaşma kalıpları. IJLA 5/7, 266-299.
• Yüceol Özezen, M. (2019). Türkçede seni / sizi seslenme sözleri ve Türkçede seslenme (vokatif) durumuna tarihsel bir bakış. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8(2), 726-742.