HURÛFÂT DEFTERLERİNDE KUŞADASI KAZASI (1045/1636-1250/1835)

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 208 - 246, 15.06.2022

Günnur Aydoğdu , Hasan Akdağ

https://doi.org/10.32321/cutad.1091597

Öz

Ankara Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi’nde muhafaza edilen Hurûfât Defterleri, çeşitli disiplinlerdeki önemlerine binaen son zamanlarda gerektiği ilgiyi görmeye başlamıştır. Hurûfat Defterleri kayıtlarından elde edilen bilgiler, Sanat Tarihi çalışmalarında da hakikaten aydınlatıcı olabilmekte ve çeşitli bakımlardan katkı sunabilmektedir. Bu anlayıştan hareketle Kuşadası Kazâsı Hurûfât Defterlerinden Kuşadası’nın kültür varlıklarına dair yeni bilgiler edinmeyi amaçladık. Osmanlı Türkçesinden günümüz Türkçesine transkribe ettiğimiz defter kayıtları, Kuşadası Kazâsı’nın 17, (yoğunlukla) 18 ve 19. yüzyıllardaki mahalle, köy, cami, mescid, medrese, çeşme, dershane, mekteb, görev, görevli ve vakıf adlarını ihtiva etmektedir. Kayıtlar arasında bugün mevcut olmayan yapı isimleri de bulunmaktadır. Elde edilen bilgilerin, şehrin tarihi dokusunun aydınlatılması çalışmalarına ve kültürüne önemli katkılar sunacağı açıktır.

Anahtar Kelimeler

Hurûfât Defterleri, Kuşadası, Kuşadası Cami ve Mescidleri

KUŞADASI DISTRICT IN HURÛFÂT REGISTRIES (1045/1636-1250/1835)

Öz

The Hurûfât Registries (Hurûfât Defterleri), which are kept in the Archives of the Foundations General Directorate (Ankara Vakıflar Genel Müdürlüğü), have recently started to receive the necessary attention due to their importance in various disciplines. The information obtained from the Hurûfat Registers can be truly informative in art history studies and can contribute in various ways. Based on this understanding, we aimed to obtain new information about the cultural assets of Kuşadası from the Hurûfât Registries of Kuşadası. The Registries that we transcribed from Ottoman Turkish to today's Turkish contain the names of neighbourhoods, villages, mosques, masjids, madrasas, fountains, officials and foundations in the 17th, (mostly) 18th and 19th centuries. The Registries include names of constructions that do not exist today. It is obvious that the information obtained will make significant contributions to revealing the historical texture of the city and its culture.

Anahtar Kelimeler

The Hurûfât Registries, Kuşadası, Mosques and Masjids in Kuşadası

Kaynakça

• Alkan, M. (2006). Türk tarihi araştırmaları açısından vakıf kayıtlar arşivi. Vakıflar Dergisi, 30, 1-34.
• Alkan, M. (2010). Türk Vakıf Tarihi Araştırmaları Açısından Hurûfât Defterleri: Adana Örneği. XV. Türk Tarih Kongresi (Ankara 11-15 Eylül 2006) Kongreye Sunulan Bildiriler IV. Cilt I. Kısım Osmanlı Tarihi-A içinde s. 825-842. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Arıkan, Z. (1990). XIV-XIV. yüzyıllarda Ayasuluğ. Belleten, 54(209), 121-178.
• Atsız. (1992). Âşık Paşaoğlu tarihi (2. bs.). İstanbul: MEB Basımevi.
• Baykara, T. (1990). Osmanlı taşra teşkilatında XVIII. yüzyılda görev ve görevliler (Anadolu). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• Baykara, T. (2000). Kuşadası’nın bir Osmanlı devri yerleşmesi olarak temel özellikleri. Geçmişten Geleceğe Kuşadası Sempozyumu içinde s. 229-232. Kuşadası Belediyesi Yayınları.
• Baykara, T. (2009). Kuşadası’nın tarih sahnesine çıkışı ve ekonomik etkenler. Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu -I- (İzmir ve Doğu Akdeniz) içinde s. 34-40. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Beyazıt, Y. (2013). Hurufat defterlerinin şehir tarihi araştırmalarındaki yeri. History Studies, 5(1), 39-69.
• Cahen, C. (2012). Osmanlılardan önce Anadolu (4. bs.) (Üyepazarcı, E., Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Çakar, E. ve Uzun, C. (2017). Hurufat defterlerinde Harput (1690-1812). Elazığ: Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi.
• Çal, H. (2001). Hurufat Defterlerine göre 19. yüzyılda Küre kazası. Prof. Dr. Zafer Bayburtluoğlu Armağanı Sanat Yazıların(Denktaş, M. ve Özbek, Y., Ed.) içinde s. 125-166. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Çay, A. (1987). II. Kılıç Arslan (1. bs). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çelik, B. (2021). 1829 yılında Kuşadası ve Güvercinada’da yapılan Osmanlı inşaâtına dair keşif kayıtları. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İnsan Bilimleri Dergisi, 2(2), 325-352.
• Çobanoğlu, A. V. (2007). Öküz Mehmed Paşa külliyesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 34, s. 26-27). istanbul: TDV Yayınları.
• Danişmend, İ. H. (1971). İzahlı Osmanlı tarihi kronolojisi 1. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Dündar, A. (2018). Beş Hurufât Defteri’ndeki kayıtlara göre Mudurnu. Uluslararası Mudurnu Araştırmaları Ahilik ve Halk Kültürü Sempozyumu, 21-22 Eylül 2018, Mudurnu/Bolu, Bildiriler Kitabı (Aktaş Yasa, A. ve Öztürk, F., Ed.) içinde s. 74-94. Bolu: İzzet Baysal Üniversitesi Yayınları.
• Edirneli Oruç Beğ. (1972). Oruç Beğ tarihi (Atsız, Ed.). İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
• Evliya Çelebi. (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi seyahatnamesi: Kütahya-Manisa-İzmir-Antalya-Karaman-Adana-Halep-Şam-Kudüs-Mekke-Medine 9 (1. bs.) (S. A. Kahraman, Ed.). İstanbul: YKY Yayınları.
• Feridun, E. (2019). Receb Paşa, Topal. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. EK-2, s. 419-421). Ankara: TDV Yayınları.
• Hasırcızade, M. H. (2003). Büyük Osmanlı tarihi 1. İstanbul: Merve Yayınları.
• İpşirli, M. (1992). Buk’a. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 6, s. 386-387). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kiel, M. (2004). Kuşadası: Genoese colonial town of the 1300s or Ottoman creation of the 17th century. CIEPO XIV. Sempozyumu Bildirileri 18-22 Eylül 2000 Çeşme (Baykara, T., Ed.) içinde s. 403-415. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Koca, S. (2013). Anadolu Türk Beylikleri tarihi (2. bs). Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kolektif. (1983). Türkiye’de vakıf abideler ve eski eserler 1 (2. bs.). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• Kürüm, M. (2008). Kuşadası ve köylerinde mimarlık. Sempozyum Geçmişten Geleceğe Kuşadası II (Şerifoğlu, A. G., Ed.) içinde s. 163-189. Kuşadası: Kuşadası Belediyesi Yayınları.
• Merçil, E. (1997). Müslüman-Türk devletleri tarihi (3. bs). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Muşmal, H. ve Arıcı, R. (2015). Hurufat defterlerine göre Meğri (Fethiye) kazasındaki tekke, zaviye ve medreseler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(38), 396-404.
• Müneccimbaşı, A. L. (1995). Camiü’d-düvel Osmanlı tarihi (1299-1481) (Ağırakça, A., Çev.). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Naldan, F. (2020). Hurufat defterlerine göre Erzincan merkez kazası ve köylerindeki vakıf eserler (1. bs). Ankara: Gece Kitaplığı.
• Oğur, Ö. (2018). Konya hurufat defterleri ve mühteva analizi (1692-1835 yılları arası). Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 4(7), 131-151.
• Oğuz, F. ve Erincin, Ö. (1983). Kuşadası kale camii. Rölöve ve Restorasyon Dergisi, 5, 135-146.
• Ökçesiz, M. (2021). Kuşadası Osmanlı Dönemi vakıfları ve vakıf eserleri, Erişim tarihi: 10.12.2021, http://www.kusadasikulturelmiras.com/?pnum=194&pt=Osmanlı+Dönemi+Kuşadası+Vakıfları.
• Sözen, M. ve Tanyeli, U. (1986). Sanat kavram ve terimleri sözlüğü (1. bs). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Telci, C. (2004). Ayasuluğ kazasının XIX. yüzyılın ilk yarısındaki sosyal ve ekonomik durumu. Tarih İncelemeleri Dergisi, 19(2), 105-139.
• Telci, C. (2013). Bir Aydınoğlu şehri: Ayasuluğ. Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih, Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu -I- Aydınoğulları Tarihi (Ersan, M. vd. Ed.) içinde s. 389-408. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Tok, E. (2014). Kuşadası, Güvercinada Kalesi. Sanat Tarihi Dergisi, 23(2), 85-107.
• Tuncer, O. C. (1975). Kuşadası Öküz Mehmet Paşa Kervansarayı. Rölöve ve Restorasyon Dergisi, 2, 123-156.