DİVAN ŞİİRİNİN SOĞUK RÜZGÂRI: SARSAR

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 633 - 660, 30.12.2022

Belde Aka Kiyağa

https://doi.org/10.32321/cutad.1181389

Öz

Bir hava olayı olan rüzgâr, Divan şiirinde geniş bir kullanım alanına sahiptir. Sıcak, ılık ve soğuk esen rüzgâr türlerinin tabiat ve insan üzerinde olumlu/ olumsuz etkileri bulunmaktadır. Bu etkiler şairlerin şiirlerinde farklı hayallerle sıklıkla söz konusu edilmiştir. Özellikle ılık esen rüzgârların baharın habercisi olması, bağ ve bahçeyi yeniden canlandırması, gülü açtırıp bülbülün aşkını ve nağmelerini arttırması gibi özellikler Divan şiirinde rüzgârın tabiatla ilgisi bağlamında en çok işlenen konulardandır.
Soğuk ve şiddetli esen bir rüzgâr olarak “sarsar”, Divan şiirinde ılık rüzgârlar kadar kullanım sıklığı ve genişliğine sahip olmamakla birlikte, türlü hayal ve benzetmelere konu olmuştur. “Sarsar” öncelikle sonbahar ve kış konulu kasidelerde bu mevsimlerle ve doğadaki diğer unsurlarla ilişkisi yönüyle anılan bir rüzgârdır. Bununla beraber, şairler memduhun kimi vasıflarını; âşığın içinde bulunduğu hâli; gam, hasret, ölüm gibi duygu ve durumları ifade ederken de bu hava olayından yararlanmışlardır.
Bu yazıda bir rüzgâr türü olan “sarsar”ın Divan şiirindeki yeri, özellikleri, hangi kişi, unsur, durum ve duygularla ilişkilendirildiği XIV. yüzyıl ile XIX. yüzyıl arasından seçilen divanlar aracılığıyla ortaya konmaya çalışılmıştır. “Sarsar” ile kurulan tamlamalar ve bu rüzgâr türünün hangi sanatlar yoluyla beyitlerde yer aldığı da incelenen konular arasındadır.

Anahtar Kelimeler

Divan Şiiri, Rüzgâr, Sarsar, Soğuk

THE COLD WIND OF DİVAN POETRY: SARSAR

Öz

Wind, which is a weather phenomenon, has a wide usage area in Divan poetry. Hot, warm and cold wind types have positive/negative effects on nature and people. These effects are frequently mentioned with different dreams in the poems of the poets. In particular, features such as the warm winds being the harbinger of spring, revitalizing the vineyard and garden, making the rose bloom and increasing the love and melodies of the nightingale are among the most discussed topics in Divan poetry in the context of the relationship of the wind with nature.
As a cold and violent wind, “sarsar” has been the subject of various imagery and metaphors, although it does not have the frequency and breadth of use in Divan poetry as much as warm winds. “Sarsar” is a wind that is mentioned primarily in kasidas on autumn and winter in terms of its relationship with these seasons and other elements in nature. However, the poets also benefited from this weather phenomenon while expressing some of the characteristics of the “memduh”, the state of the lover, emotions and situations such as sadness, longing, death.
In this article, "sarsar", a type of wind; it has been tried to reveal its place in Divan poetry, its features, with which people, elements, situations and emotions it is associated with, through the divans chosen from the 14th and 19th centuries. The phrases formed with "sarsar" and the arts in which "sarsar" takes place in the couplets are also among the subjects examined.

Anahtar Kelimeler

Divan Poetry, Wind, Sarsar, Cold

Kaynakça

• Ahmet Vefik Paşa (2000). Lehçe-i Osmânî. (Toparlı, R., Haz.). Ankara: TDK Yayınları.
• Ahterî Mustafa Efendi (2009). Ahterî-i Kebîr. (Kırkkılıç, A. ve Sancak, Y., Haz.). Ankara: TDK Yayınları.
• Ak, Coşkun (2001). Bağdatlı Rûhî dîvânı. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları.
• Aka, B. (2015). Divan şiirinde rüzgâr. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Akarca, D. (2005). Şitâiyyelerde sosyal yaşantı. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14 (1), 1-14.
• Akdoğan, Y. (t.y.). Ahmedî divanı. Erişim tarihi: 03.09.2022, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdoganpdf.pdf?0
• Akkuş, M. (1993). Nef’î divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Aydemir, Y. (2017). Ravzî dîvânı. Erişim tarihi: 02.09.2022, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56190,ravzi-divanipdf.pdf?0
• Aydemir, Y. (2018). Behiştî dîvânı. Erişim tarihi: 05.09.2022, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0
• Bahadır, S. C. (2022). Gülşen-i şu’arâ’da “ölüm”ü tanımlayan ifadeler. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 8 (4), 733-744. DOI: 10.20322/littera.1173542
• Batislam, H. D. (2016). Divan şiirinin benzetme ve hayal dünyasından. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Bilkan, A. F. (2011). Nâbî dîvânı I-II. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ceylan, Ö. ve Yılmaz, O. (2005). Hazânâ sürgün bahâr Keçecizâde İzzet Mollâ ve dîvân-ı bahâr-ı efkâr. İstanbul: Kitap Sarayı.
• Demirkazık, H. İ. (2013). “El arkası yerde” deyimi ve bu deyimin Divan şiirindeki kullanımı. Turkish Studies, 8(4), 617-633.
• Ertem, R. (1995). Şeyhülislâm Yahya Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Horata, O. (1998). Esrâr Dede hayatı- eserleri- şiir dünyası ve dîvânı. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İpekten, H. (1990). Nailî divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karaköse, S. (2017). Nev’î-zâde Atâyî dîvânı. Erişim tarihi: 03.09.2022, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55734,nevi-zade-atayi-divanipdf.pdf?0
• Kırca, C. (1988). Âd. DİA. (C.1, ss. 333- 334). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kurnaz, C. (2012). Hayâlî Bey divanının tahlili. Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• Küçük, S. (2011). Bâkî dîvânı. Ankara: TDK Yayınları.
• Macit, M. (2016). Nedîm dîvânı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Mehmed Salâhî (1322). Kâmûs-ı Osmânî (4. cilt). İstanbul: Mahmut Bey Matbaası.
• Mermer, A. (1991). Mezâkî hayatı, edebî kişiliği ve Divanı’nın tenkidli metni. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Mermer, A. (2020). Karamanlı Aynî dîvânı. Erişim tarihi: 25.09.2022, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/78478,karamanli-ayni-divanipdf.pdf?0
• Muallim Nâcî (2009). Lügat-i Nâcî. (Kartal, A., Haz.). Ankara: TDK Yayınları.
• Mütercim Âsım Efendi (2013). Kâmûsu’l-muhît tercümesi (2. cilt). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Okuyucu, C. (1994). Cinânî hayatı eserleri dîvânının tenkidli metni. Ankara: TDK Yayınları.
• Onay, A. T. (2009). Açıklamalı Divan şiiri sözlüğü- eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı. (Kurnaz, C., Haz.). İstanbul: H Yayınları.
• Özkan, Ö. (2007). Divan şiirinin penceresinden Osmanlı toplum hayatı. İstanbul: Kitabevi.
• Pala, İ. (2009). Ansiklopedik Divan şiiri sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Parlatır, İ. (2012). Fuzûlî Türkçe divan. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Redhouse, J. W. (2016). Müntahabât-ı Lügât-i Osmâniyye. (Toparlı, R., Eyövge Yılmaz, B. ve Yılmaz, Y., Haz.). Ankara: TDK Yayınları.
• Saraç, M. A. Y. (t.y.). Emrî dîvânı. Erişim tarihi: 05.09.2022, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10607,emridivanipdf.pdf?0
• Sefercioğlu, M. N. (2001). Nev’î Divanı’nın tahlîli. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sefercioğlu, M. N. (2003). Nev‘î’nin bahar ve kış ile ilgili iki gazeli. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 8, 131- 142. Şemseddin Sâmî (2011). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Şentürk, A. A. (2020). Osmanlı Şiiri Kılavuzu (4. cilt). İstanbul: DBY Yayınları.
• Tanyeri, M.A. (1999). Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1992a). Necâtî Beg divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1992b). Hayâlî divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1992c). Ahmet Paşa divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tulum, M. ve Tanyeri M. A. (1977). Nev’î divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (TDEA). (1982). Kış. (C. 5, s. 337). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Üzgör, T. (1991). Fehîm-i Kadîm hayatı, sanatı, Dîvân’ı ve metnin bugünkü Türkçesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Yavuz, K. ve Yavuz, O. (2016). Muhibbî dîvânı bütün şiirleri 1-2 (inceleme- tenkitli metin). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Yazar, İ. (2017). Kânî dîvânı. Erişimi tarihi: 02.09.2022, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55833,3-kani-divanipdf.pdf?0
• Yenikale, A. (2017). Sünbülzâde Vehbî dîvânı. Erişim tarihi: 12.09.2022, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56212,sunbulzade-vehbi-divanipdf.pdf?0
• Yıldırım, A. (2009). Kâmî divânı hayatı, sanatı, eserleri ve divanının tenkitli metni. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.