READING THE STORY OF “PEASANT WEARING A CYLINDER HAT (SİLİNDİR ŞAPKA GİYEN KÖYLÜ)” THROUGH THE HAT REVOLUTION AND THE REPRESENTATIONS OF THE BODY

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 457 - 483, 20.06.2023

Evren Karataş Ülger

https://doi.org/10.32321/cutad.1264945

Öz

Body is the homeland of the soul and the home of the wisdom. Body, in social life, turns into a showcase in which identity patterns and ideology are symbolized and becomes public. Due to this function, the body has been objectified, surrounded, controlled and shaped by clothing throughout human history. During Ottoman era, beginning from the reign of Sultan Mahmut II, clothing-based innovation affords were observed and civil servants were required to wear fez. In addition, the Ottoman Empire took different decisions from time to time so that Muslim and non-Muslim people would not resemble each other in terms of attire. The most remarkable example of body-power relations in Turkey is the Hat Revolution. The modernization efforts were symbolized by the "hat" in Turkey and the intention to catch up with the more civilized societies, which was the main aim of the republican revolutions, was made visible by the dress code. The Hat Revolution was limited to male officials, and no decisions were made on the female body. However, in accordance with the general atmosphere of the country, efforts were made for the Hat Revolution to be adopted by the people with the efforts of Turkish intellectuals, the press, local and civil administrations. As in all revolutionary activities, opposing views emerged in the Hat Revolution, and voices against the revolution were raised throughout the country. In this study, the Hat Revolution has been tried to comprehend through literary texts, which is an area where social reflexes are reflected reliably and quickly, and the story of Sadri Etem Ertem's Top Hat Wearing Peasant was chosen as an example. Sadri Ertem, who has a socialist-realistic understanding of literature, tells in an ironic language and with tragicomic scenes why the Hat Revolution did not reach the public in the story. In the study, it has been concluded that the dress/hat revolution is a premature action without fulfilling the basic needs of the people and raising awareness of the public, and the enlightened class, who should guide the people about the revolutions, is ignorant about the real agenda of the people. This research was conducted by using document scanning, descriptive analysis method and the data was subjected to content analysis.

Anahtar Kelimeler

Body, Hat Revolution, Story of Turkish Literature, Sadri Etem Ertem

“SİLİNDİR ŞAPKA GİYEN KÖYLÜ” ÖYKÜSÜNÜ ŞAPKA DEVRİMİ VE BEDEN TEMSİLLERİ ÜZERİNDEN OKUMAK

Öz

Beden; ruhun yurdu, usun evidir. Toplumsal yaşamda beden, kimlik örüntüleri ve ideolojinin sembolleştirildiği bir vitrine dönüşür ve kamusallaşır. Beden, bu işlevi nedeniyle insanlık tarihi boyunca iktidar aygıtları tarafından nesneleştirilmiş, kuşatılmış, denetlenmiş ve kıyafet aracılığıyla biçimlendirilmiştir. Osmanlı Devleti’nde Sultan II. Mahmut Dönemi’nden başlanarak kıyafet merkezli yenileşme çalışmaları gözlemlenmiş ve devlet memurlarının fes giymeleri zorunlu kılınmıştır. Ayrıca Osmanlı Devleti Müslüman ve gayrimüslim halkın kılık kıyafet bakımından benzeşmemeleri için zaman zaman farklı kararlar almıştır. Beden-iktidar ilişkilerinin Türkiye ölçeğindeki en dikkate değer örneği Şapka Devrimi’dir. Modernleşme çabaları Türkiye’de “şapka” ile sembolize edilmiş ve cumhuriyet devrimlerinin temel amacı olan medeni toplumlar nezdine yükselme niyeti, kılık kıyafet düzenlemesi ile görünür kılınmıştır. Şapka Devrimi erkek memurlarla sınırlı kalmış, kadın bedeni üzerinden herhangi bir tasarrufta bulunulmamıştır. Ancak ülkenin genel atmosferine uygun olarak, Şapka Devrimi’nin Türk aydınının, basının, mülkî ve yerel idarecilerin gayretleriyle halk tarafından da benimsenmesine gayret edilmiştir. Tüm devrim faaliyetlerinde olduğu gibi Şapka Devrimi’nde de karşıt görüşler ortaya çıkmış ülke çapında devrim aleyhinde sesler yükselmiştir. Bu çalışmada, Şapka Devrimi, toplumsal reflekslerin güvenilir ve hızlı şekilde yansıdığı bir alan olan edebî metinler üzerinden okunmaya çalışılmış ve örneklem olarak Sadri Etem Ertem’in Silindir Şapka Giyen Köylü öyküsü seçilmiştir. Toplumcu-gerçekçi çizgide bir edebiyat anlayışına sahip olan Sadri Ertem, öyküde Şapka Devrimi’nin halka neden ulaşamadığını ironik bir dille ve trajikomik sahneler eşliğinde anlatır. Çalışmada Kılık Kıyafet/Şapka Devrimi’nin halkın temel ihtiyaçları karşılanmadan ve halk bilinçlendirilmeden yapılan erken bir eylem olduğu, devrimler konusunda halka rehberlik etmesi gereken aydın kitlenin halkın gerçek gündeminden uzak kaldığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu araştırma, doküman tarama ve betimsel analiz yöntemiyle oluşturulmuş, veriler içerik analizine tâbi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Beden, Şapka Devrimi, Türk Edebiyatında Öykü, Sadri Etem Ertem

Kaynakça

• Abalı, N. (2009). Geleneksellik ve modernizm açısından kılık kıyafet. İstanbul: İlke Yayıncılık.
• Akçay, E. (2022). 1917-1938 Yılları Arasında Vakit Gazetesindeki Edebî Faaliyetler. Yayımlanmamış doktora tezi, Manisa Celal Bayar Üniversitesi, Manisa.
• Aktaş, C. (2018). Tanzimat’tan 12 Mart’a kılık kıyafet ve iktidar. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Ateş, T. (2003). Türk devrim tarihi. İstanbul: Der Yayınları.
• Ay, T. (2021). Edebiyatımızda unutulanlar ve kaybedenler. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Bağcı, M. (2020). Sadri Ertem. Türk edebiyatında isimler sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ertem-sadri. Erişim Tarihi: 12.03.2023.
• Barbarosoğlu F. (2017). Moda ve zihniyet. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Berkes, N. (2019). Türkiye’de çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Beyatlı, Y. K. (1986). Çocukluğum, gençliğim, siyâsî ve edebî hâtıralarım. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Bozdoğan, S.; Kasaba, R. (1998). Türkiye’de modernleşme ve ulusal kimlik. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Canatan, K. (2016). Beden ve beyan/hayattan kitaba. İstanbul: Mana/İlimyurdu Yayınları.
• Crane, D. (2003). Moda ve gündemleri: giyimde sınıf, cinsiyet, kimlik. (Çelik, Ö., Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çapa, M. (1996). Giyim kuşamda medeni kıyafetlerin benimsenmesi-Trabzon örneği. Toplumsal Tarih Dergisi, 30(5), 22-29.
• Çil, H. (2017). Bedeni kurgulamak/İslami romanlarda beden ve kimlik. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Çonoğlu S. (2011).Cumhuriyet devri Türk romanında beden yapısı, bedensel davranışlar ve kişilik ilişkileri üzerine bir çözümleme. Journal of Turkish Studies. 6(4), 475-496.
• Demir, A. (2006). Sosyal gerçekçilik anlayışı ve Sadri Ertem’in roman ve hikâyelerinde yapı, tema, anlatım. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi. Ankara.
• Demiryürek, M. (2015). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Edebî Metinlerde Moda. (Gürsoy Naskali, E. ve Koç, A., Ed.) Beden kitabı (ss. 429-453). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Doğan, M. (2021). Türk romanında sembolik değerleri bağlamında fes şapka mücadelesi. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 61(1), 123-149.
• Erdal, D. (2022). 1960-1971 arası Türk romanında hukuki mevzuat. Yayımlanmamış doktora tezi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas .
• Erduğan, T. (2019). Türkiye’nin modernleşme serüveninde bir simge: Şapka Devrimi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Bartın Üniversitesi, Bartın.
• Ertem, S. E. (2007). Türk inkılabının karakterleri. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Ertem, S. E. (2008). Silindir şapka giyen köylü. Ankara: Anekdot Yayınları.
• Foucault, M. (2007). İktidarın gözü (Ergüden, İ., Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gahramanlı, N. (2020). Servet-i Fünûn romancılarının romanlarında mekân, eşya, kıyafet. İstanbul: Hiperyayın.
• Gentizon, P. (1983). Mustafa Kemal ve uyanan doğu (Ülkü, F., Çev.). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Goloğlu, M. (2009). Türkiye Cumhuriyeti tarihi I(1924-1930)/ devrimler ve tepkileri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Gültekin Akçay Z. (2018). Matruşka bedenler ve köylülük: Köy romanlarında beden-iktidar ilişkisi. medya ve beden. Medya ve beden (Kuruoğlu, H. ve Töre Özsel, K., Ed.) (ss. 20-42). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Gürsoy Naskali, E. ve Koç, A. (Ed.) (2015). Beden kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1998). Bir serencam. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kasaba, R. (1998). Eski ile yeni arasında Kemalizm ve Modernizm. Türkiye’de modernleşme ve ulusal kimlik (Kasaba, R. ve Bozdoğan, S., Ed.) (ss. 12-29). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kısakürek, N. F. (1994). Bâbıâli. İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• Kuruoğlu, H. (2018). Dünden bugüne beden algı ve politikaları. Medya ve beden (Kuruoğlu, H. ve Töre Özsel, K., Ed.) (ss. 1-20). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Külahlıoğlu İslam, A. (2007). Öykü: 1920-1930: Cumhuriyet döneminin ilk öyküleri. Türk edebiyatı tarihi 4 (Halman, T. S. ve Horata, O., Ed.) (ss. 425-467). İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Lewis, B. (2018). Modern Türkiye’nin doğuşu (Turna, B., Çev.). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Nereid, C.T. (2011). Kemalism on the catwalk: The Turkish Hat Low of 1925. Journal of Social History, 44(3), 707-728.
• Narlı, M. ve Aydın E. (2015). Türk romanında beden ve kişilik ilişkileri. Beden sosyolojisi (Canatan, K., Ed.) (ss. 561-581). İstanbul: Açılımkitap Yayınevi.
• Narlı, M. ve Aydın E. (2015). Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın şiirlerinde bedensel imgeler. Beden sosyolojisi (Canatan, K., Ed.) (ss. 538-608). İstanbul: Açılımkitap Yayınevi.
• Oğuz, O. (2013). Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Ankara romanında beden. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 37(1), 167-199.
• Okumuş, E. (2015). Bedene Müdahalenin Sosyolojisi. Beden sosyolojisi (Canatan, K., Ed.) (ss. 45-63). İstanbul: Açılımkitap Yayınevi.
• Özdemir, K. (2007). Cumhuriyet döneminde şapka devrimi ve tepkiler. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Özden, M. (2015). Kitabî Kemalizm ile Hayat’ın traji-komik hâlleri arasında Sadri E(r)tem. Kurgan Edebiyat, 4, 12-19.
• Özer, İ. (2009). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e yaşam ve moda. İstanbul: Truva Yayınları.
• Parlak, M. (1995). Sadri Ertem Üzerine Monografik Bir Çalışma. Yayımlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Şehsuvaroğlu, H. (2005). Asırlar boyunca İstanbul: eserleri, olayları, kültürü. İstanbul: Cumhuriyet Gazetesi Yayınları.
• Temel, B. (2023). Vakit Gazetesindeki edebiyat, sanat ve kültür yazılarının incelemesi ve sistematik indeksi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Iğdır Üniversitesi, Iğdır.
• Turan, Ş. (1995). Türk devrim tarihi. 3. kitap: Yeni Türkiye’nin oluşumu (1923-1938). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Turner, B. S. (2019). Beden ve toplum/sosyal teoride arayışlar. (Kaya, İ. ve Bulut, M. B., Çev.) Ankara: Nobel Yayınları.
• Türkeş Ö. (2015). Güdük bir edebiyat kanonu. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 2: Kemalizm (Bora, T. ve Gültekingil, M., Ed.) (ss. 425-449). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Uğur, A. ve Altundağ, E. (2021). Türkiye Cumhuriyeti’nde yol vergisi uygulamalarının sosyo-ekonomik sonuçları. Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi (JEBPIR), 7(1), 171-191.
• Yağcı, Z. G. (2015). Toplumsal bir gösterge olarak Osmanlı Devleti’nde kıyafet ve kıyafet politikaları. Beden sosyolojisi (Canatan, K., Ed.) (ss. 147-169). İstanbul: Açılımkitap Yayınevi.
• Yalçın Çelik, S.D. (2015). Mengen’de geleneksel giyim kuşam (mikro ölçekli kültür tarihi çalışması). Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Bolu Halk Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi (BAMER) Yayınları.