THE THOUGHTS ON A DAMAGED OLD UYGHUR DOCUMENT

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 331 - 338, 20.06.2023

Hüsnü Çağdaş Arslan

https://doi.org/10.32321/cutad.1271320

Öz

Among Old Uyghur documents written in Turkish with the Old Uyghur alphabet, there are personal and official letters more than two hundred fragments which are preserved in various libraries around the world, most of which are in Berlin. All of the old Uyghur letters were written on paper. According to the information given by Takao Moriyasu in COUL (= Corpus of the Old Uighur Letters from the Eastern Silk Road), the letters were written using rather reed or wooden pens rather than writing brushes, and the ink is similar to that used in China. An important part of the Uyghur letters were unearthed in the famous Thousand Buddha Caves in Turfan in the Uyghur Autonomous Region of China and Dunhuang in Kansu in the XXth century. Few of the letters were found in the Qarahoto. The Old Uyghur document analyzed interpreted in this study is an official letter (petition). This letter type manuscript is registered and preserved in the Turfan Collection of the Berlin-Brandenburg Academy of Sciences with catalog number U 5994 (COUL no. 10). It was first reviewed and published in Simone-Christiane Raschmann’s study in 2009, and later in Takao Moriyasu’s corpus, which compiled, reviewed and classified the Old Uyghur letters in 2019. The paleographic information of this Uyghur document written in the form of a petition was given by the two mentioned researchers in their previous studies. Since there are vague traces of vertical-horizontal folds on this official letter or simple petition paper, whose date of writing and from whom to whom it was written, it is thought that this petition was really sent to anyone. The petition is written in semi-square (block) semi-cursive writing as twelve lines on the front page of the paper and the back side is blank. Takao Moriyasu, who was able to identify the opening and ending patterns, although the first and last lines were completely missing and incomprehensible except for a few readable words, wrote the phrase "Type A" (type A) about the word pattern of this petition. Simone-Christiane Raschmann, in the second part of his scientific work, which can be translated as Old Turkish Manuscripts Chapter 14, Documents, states that this fragment, which he processed at number 402, is “Brief” (letter), but the note 'ötüg bitig', in other words, 'petition, letter of request', was given to Takao Moriyasu. or by reference. In this article, new reading and interpretation suggestions were made about the Old Uyghur fragment numbered U 5994, which was tried to be examined in detail.

Anahtar Kelimeler

Old Uyghur, Berlin, Turfan Collection, Letter, Petition

HASARLI BİR ESKİ UYGURCA BELGE ÜZERİNE DÜŞÜNCELER

Öz

Eski Uygurlar, çoğunlukla çeviri eserlerden oluşan bir edebiyat meydana getirmiş olsalar da Manihaizm, Budizm ve Hristiyanlık özelliği taşıyan dinî metinlerin yanı sıra arkalarında farklı amaçlarla yazılmış din dışı birçok metin bırakmışlardır. Eski Uygurca belgeler arasında birçoğu Berlin’de olmak üzere, dünyanın çeşitli kütüphanelerinde muhafaza edilen iki yüzün üzerinde şahsi ve resmî mektup bulunmaktadır. Eski Uygur mektuplarının hepsi kâğıt üzerine yazılmıştır. Takao Moriyasu tarafından Corpus of the Old Uighur Letters from the Eastern Silk Road’da verilen bilgiye göre mektuplar yazı fırçaları yerine, daha çok kamış ya da tahta kalemler kullanılarak yazılmıştır ve mürekkebin niteliği, Çin’de kullanılana benzemektedir. Uygurca mektupların önemli bir bölümü, XX. yüzyılda Çin’in Uygur Özerk Bölgesi’ndeki Turfan ile Kansu’daki Dunhuang’da, ünlü Bin Buda Mağaraları’nda gün yüzüne çıkarılmıştır. Mektupların çok az bir bölümü Karahoto’da bulunmuştur. Bu çalışmada yorumlanan Eski Uygurca belge bir resmî mektuptur (dilekçedir). Mektup türündeki bu el yazması, Berlin-Brandenburg Bilimler Akademisine ait Turfan Koleksiyonunda U 5994 (COUL no. 10) katalog numarasıyla kayıtlıdır ve orada korunmaktadır. İlk olarak 2009 yılında Simone-Christiane Raschmann’ın çalışmasında, daha sonra 2019 yılında Eski Uygurca mektupları derleyen, inceleyen ve sınıflandıran Takao Moriyasu’nun derleminde ayrıntılı incelenip yayımlanmıştır. Dilekçe türünde yazılmış bu Uygurca belgenin paleografik bilgiler adı geçen iki önemli araştırmacı tarafından önceki çalışmalarında verilmiştir. Yazılış tarihi ve kimden kime yazıldığı kesin olarak bilinmeyen bu resmi mektup veya basit dilekçe kâğıdında, belli belirsiz dikey-yatay katlama izleri bulunduğundan dolayı bu dilekçenin gerçekten herhangi birine gönderildiği düşünülmektedir. Dilekçe, yarı-kare (blok) yarı kursiv yazıyla on iki satır olarak kâğıdın ön sayfasına yazılmıştır ve arka yüzü boştur. İlk ve son satırları birkaç okunabilir sözcük dışında tümüyle eksik olmasına ve anlaşılamamasına rağmen açılış ve bitiş kalıplarını tespit edebilen Takao Moriyasu, bu dilekçenin söz kalıbı hakkında “Type A” (A tipi) ifadesini yazmıştır. Simone-Christiane Raschmann, Eski Türk Yazmaları Bölüm 14, Belgeler adıyla çevrilebilinen bilimsel eserinin ikinci kısmında 402 numarada işlediği bu fragmanın “Brief” (mektup) olduğunu ifade eder ancak ‘ötüg bitig’ başka bir deyişle ‘dilekçe, rica mektubu’ notunu Takao Moriyasu’ya atıfla düşer. Bu makalede, ayrıntılı incelenmeye çalışılan U 5994 numaralı Eski Uygurca fragman ile ilgili yeni okuma ve yorum önerilerinde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygurca, Berlin, Turfan Koleksiyonu, Mektup, Dilekçe

Teşekkür

U 5994’ün ve birçok başka Uygurca fragmanın kullanım izni ve bir kullanıcı kartı, 22 Şubat 2020 tarihinde Berlin-Brandenburg Bilimler Akademisi, Berlin Devlet Kütüphanesi - Prusya Kültür Mirası, Şark Bölümünden adıma alınmıştır. Benimle iletişimde olan ve bu konuda yardımcı olan kurumun temsilcisi Kristina Münchow’a çok teşekkür ederim.

Kaynakça

• Arslan, Hüsnü Çağdaş (2021). Eski Uygur mektuplarının incelenmesi ve söz varlığının Hakasça ile karşılaştırılması. Yayımlanmamış doktora tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Moriyasu, Takao (2019). Corpus of the Old Uighur letters from the eastern silk road. Berliner Turfantexte XLVI. Turnhout: Brepols Publishers.
• Raschmann, Simone-Christiane (2009). Alttürkische handschriften teil 14, dokumente Teil 2. verzeichnis der orientalischen handschriften in deutschland. Band XIII, 22, Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Vér, Márton (2019). Old Uyghur documents concerning the postal system of the Mongol empire. Berliner Turfantexte XLIII. Turnhout: Brepols Publishers.
• Wilkens, Jens (2021), Handwörterbuch des Altuigurischen Altuigurisch – Deutsch – Türkisch. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.