A GASTRONOMIC PERSPECTIVE ON ÂŞIK VEYSEL'S POEMS

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 729 - 744, 21.12.2023

Havva Gözgeç Mutlu , Özlem Aydoğdu Atasoy

https://doi.org/10.32321/cutad.1369176

Öz

In 1894, in the village of Sivrialan in the Şarkışla district of Sivas, a renowned Turkish folk poet named Veysel was born, and he passed away in the same village in 1973. His life took a significant turn in 1931 when he participated in the Minstrel Festival held in Sivas, and from then on, his fame spread beyond his village to the entire country. Until the age of forty, Veysel sang masterful songs accompanied by his saz (a Turkish musical instrument), but after reaching this age, he began composing and singing his poems. Travelling throughout the country, playing and singing, Veysel earned his living, and a total of 180 poems have been identified that have survived to the present day. In his poetry, Veysel addressed various themes, including love, longing for home, and patriotism. One recurring theme in his works is the significance of the land and the blessings it provides to humanity. In his renowned poems, Veysel placed special importance on the earth and the bounties derived from it, often incorporating gastronomic elements such as fruits, vegetables, grains, and legumes.
During the early twentieth century, the period in which Âşık Veysel lived, Turkish cuisine was rich and diverse. Meals during that era were occasions for people to come together, engage in conversations, share stories, and build social connections. Similarly, the poems written by Âşık Veysel, sung in every corner of Anatolia, served as a rich cultural heritage that brought people together and encouraged sharing, much like the communal nature of dining tables. In a way, Âşık Veysel, through playing the saz and expressing himself in his works, reflected the gastronomic values inherent in the geography where he lived.
The study aims to identify and evaluate the gastronomic elements in Âşık Veysel's poems. In this context, 180 poems of the poet were examined using one of the qualitative research methods, content analysis. MAXQDA, a qualitative research program, was employed for the analysis. The poems were loaded into the program, and gastronomic elements present in Veysel's poems were identified. As a result of the study, it was determined that the first five repeated words in Âşık Veysel's poems are "honey," "fruit," "salt," "bread," and "wheat." The study discussed the nature of these elements, whether they carry literal, metaphorical, simile, or allegorical meanings. Additionally, a word cloud was utilized to emphasize the frequency of these elements. The discovery of these elements has facilitated the understanding of the socio-cultural and economic structure of the period. The fact that this type of research has not been conducted in the literature before is one of the significant aspects that make the study important. It is believed that this study will contribute to both literary and gastronomic fields.

Anahtar Kelimeler

Âşık Veysel, Gastronomy, Honey, Fruit, Salt, Soil, Content Analysis

ÂŞIK VEYSEL’İN ŞİİRLERİNE GASTRONOMİK BAKIŞ

Öz

1894’te Sivas şehrine bağlı Şarkışla ilçesinin Sivrialan köyünde doğan ve 1973 yılında doğduğu köyde vefat eden Veysel’in hayatı 1931 yılında Sivas’ta düzenlenen Âşıklar Bayramına katılmasıyla değişmiş ve ünü köyünü aşarak tüm ülkeye yayılmıştır. Kırk yaşına kadar sazı eşliğinde usta malı eserler söyleyen Veysel bu yaştan sonra kendi şiirlerini yazmaya ve söylemeye başlamıştır. Geçimini diyar diyar dolaşıp hem çalıp hem de söyleyerek sağlayan halk şairinin günümüze kadar ulaşan 180 adet şiiri tespit edilmiştir. Veysel bu şiirlerinde aşk, gurbet, vatanseverlik başta olmak üzere pek çok konuyu ele almıştır. Bu konulardan birisi de toprak ve onun insanlığa sunduğu nimetlerdir. Âşık Veysel, eserlerinde toprak ve topraktan gelen nimetlere ayrı bir önem vermiş ve pek çok şiirinde meyve, sebze, tahıl ve bakliyat gibi gastronomik ögeleri sıklıkla kullanmıştır.
Bununla birlikte Âşık Veysel’in yaşadığı yirminci yüzyılın başlarında da Türk mutfağı oldukça zengindi. O dönemlerde yemek sofraları insanların bir araya geldiği, sohbet ettiği, hikâyeler anlattığı, sosyal ilişkiler kurduğu yerlerdi. Aynı şekilde Âşık Veysel’in yazdığı ve Anadolu’nun her bir köşesinde söylediği eserleri de yemek masaları gibi insanları bir araya getiren ve paylaşımı teşvik eden zengin bir mirası ifade etmekteydi. Bir bakıma Âşık Veysel yaşadığı coğrafyanın sahip olduğu gastronomik değerleri eserlerinde işlemekte bunu da sazıyla sözüyle dile getirmekte idi.
Çalışma, Âşık Veysel'in şiirlerindeki gastronomi ögelerini belirleyerek değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu doğrultuda şairin 180 adet şiiri nitel araştırma yöntemlerinden biri olan içerik analizi kullanılarak incelenmiştir. Analiz için MAXQDA nitel araştırma programından yararlanılmıştır. Veysel’in şiirleri programa yüklenmiş ve şiirlerde yer alan gastronomik ögeler ortaya çıkarılmıştır. Çalışma sonucunda Âşık Veysel'in şiirlerinde toplam 52 adet gastronomik ögeye rastlanmıştır. Bu ögeler içinde en sık tekrarlanan ilk beş ögenin sırasıyla "bal", "meyve", "tuz", “ekmek” ve “buğday” olduğu tespit edilmiş ve bu ögelerin ne tür (gerçek, mecazi, benzetme, istiare gibi) anlamlar taşıdığı tartışılmıştır. Ayrıca ögelerin sıklığını görsel olarak da ifade edebilmek için kelime bulutu oluşturulmuştur. Bu ögelerin ortaya çıkarılmasının dönemin sosyo-kültürel ve ekonomik yapısı hakkında bilgiler vereceği düşünülmektedir. Alan yazında daha önce bu tür bir araştırmanın yapılmamış olması çalışmayı önemli kılan hususlardan biridir. Bu çalışmanın hem edebiyat hem de gastronomi bilim dallarına katkı sağlayacağı öngörülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Âşık Veysel, Gastronomi, Bal, Meyve, Tuz, Toprak, İçerik Analizi

Kaynakça

• Aksoy, M. (2007). Türk halk edebiyatında anlatım aracı olarak elmanın kullanımına ontolojik bir yaklaşım. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 7(2), 41-56.
• Aliş, Ş. (2008). Bazı edebî eserlerimizde meyve. Electronic Turkish Studies, 3(5). 516-547.
• Alptekin, A. B. (2011). Âşık Veysel, Türküz türkü çağırırız (3. bs.). Ankara: Akçağ Yayıncılık.
• Ambarwati, A. Wahyuni, S. and Darihastining, S. (2020). Coffee, food and the crisis of indonesian family relationship in the poem of khong guan banquette by joko pinurbo. Advances in Social Science, Education and Humanities Research, 477, 88-92.
• Aslan, M. (1982). Yunus İmre-Aşıq Veysel, İki zirve. Bakü.
• Ayva, A. (2009). Âşıkların dilinde ‘elma-sevgili’ ilişkisi. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi, 1, 93-98.
• Bakiler, Y. B. (1989). Âşık Veysel. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bakiler, Y. B. (2022). Âşık Veysel. İstanbul, Yakın Plan Yayınları.
• Bekki, S. (2021). Halk Müziğinin Seyyar Radyosu Âşık Veysel. İstanbul: Muhit Kitap.
• Bou, E. (2022). Gastronomic poetry: food and affect in a catalan setting. Bulletin of Contemporary Hispanic Studies, 4(1). 7-24.
• Brillat-savarin, A. (1995). A fisiologia do gosto. trad. Paulo Neves. São Paulo: Companhia das Letras.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö., E. Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2008). Bilimsel araştırma yöntemleri (25. bs.). Ankara: Pegem Yayınları.
• Castro, V. H. S. and Silva Félix, F. (2016). Comida, cultura e identidade: conexoes ˜ a partir do campo da gastronomia. Agora, 18(1), 18–27. Available in: https://online.unisc.br/seer/inde x.php/agora/article/view/7389. (Accessed 9 May 2022).
• Cerrahoğlu, Münir. (2015). Küreselleşme sürecinde yöresel ürünlerin tanıtımının önemi ve bu bağlamda âşıkların tanıtımdaki yeri. Folklor/Edebiyat, 21(84), 211-222.
• Duman, M. (2013). Kırşehir türkülerinde meyve. IV. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Öğrenci Kongresi TUDOK 2012 Bildirileri içinde (ss. 795-810). İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları.
• Duymaz, A. (2017). Âşık Veysel’in ‘Sarı Yıldız’ türküsü ve çeşitlemeleri üzerine. Dünya Ozanı Âşık Veysel Sempozyumu Bildirileri 2. Cilt 24-25 Mayıs 2015 içinde (ss. 9-18). Sivas.
• Göker, G. (2011). Destinasyon çekicilik unsuru olarak gastronomi turizmi: Balıkesir ili örneği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı, Balıkesir.
• Göktaş, Ö. (2021). Türk kültüründe ekmekle ilgili inanışlar. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı, Sakarya.
• Gündüzöz, G. (2017). Kaygusuz Abdal’ın simâtiyelerinde yemek figürü. Kırıkkale İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 2(4), 9-26.
• Kaya, D. (2008). Halk edebiyatında yemek destanları. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 1(1), 77-90.
• Kaya, D. (2011). Âşık Veysel. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kemikli, B. (2008). İki Veysel yahut aynadaki kırılma, Buruciye Edebiyat Dergisi, 4, 3-6.
• Kıran, F. (2023). Gurbetin aradığı memleket: Âşık Mürsel Sinan’ın şiirlerinde yemek unsurları üzerine bir inceleme. Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi, 8(1), 15-24.
• Lang, J. H. (1988). Larousse gastronomique. Londra: Crown.
• Merriam, S. B. (2018). Nitel araştırma yöntemleri (Turan, S., Çev. Ed.). Ankara: Nobel Akademik.
• Mil, B. (2009). Yemek pişirmeden gastronomiye uzanan bakış açısıyla küreselleşen dünya. 3. Ulusal Gastronomi Sempozyumu Bildirileri 17-18 Nisan 2009 içinde. Antalya.
• Oğuzcan, Ü. Y. (1970). Âşık Veysel Şatıroğlu, dostlar beni hatırlasın (1. bs.). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları Edebiyat dizini: 21.
• Öz, G. (2013). Alevilik - Bektaşilik bağlamında Âşık Veysel. Ankara: Barış Kitap.
• Özdemir, G. ve Dülger Altıner, D. (2019). Gastronomi kavramları ve gastronomi turizmi üzerine bir inceleme. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(1), 1-14.
• Özen, K. (2009). Âşık Veysel, selam olsun kucak kucak, hayatı ve şiirleri (2. bs.). İzmir: Duvar Yayınları. Poulain, J.-P. ve Conte, J. (2004). Sociologias da alimentação. Editora da UFSC.
• Sakaoğlu, S. (1973). Veysel’de Sivrialan ve vatan hasreti. Sivas Folkloru, 1(4), 8.
• Samsakçı, M. (2012). Türk kültür ve edebiyatında tuz ve tuz-ekmek hakkı. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 36(36), 181-199.
• Sarıışık, M. ve Özbay, G. (2015). Gastronomi turizmi üzerine bir literatür incelemesi. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 26(2), 264-278.
• Sarıkaya, E. (2019). Türk mutfak kültürünün şiire yansıması bağlamında Ravzî’nin pilav kasidesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 16, 319-327.
• Scarpato, R. (2002). Gastronomy as a tourist product: The perspective of gastronomy studies. A-M Hjalager and G. Richards (Ed.) In Tourism and Gastronomy (pp. 65-84). Londra: Routledge.
• Sönmez, V. ve Alacapınar, F. (2018). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Stuligrosz, M. (2021). The motif of culinary ınventions in the middle and new comedy and gastronomic poetry. Symbolae Philologorum Posnaniensium Graecae et Latinae, 31(1), 303-314.
• Şimşek, E. (2016). Âşık Veysel’in âşıklık geleneği içerisindeki yeri üzerine bir değerlendirme. AKRA Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 4(9), 117-126.
• Turan, M. (2001). Cumhuriyet buluşması, gelenek ve Âşık Veysel. Dost Dost, 21, 10-11.
• Yakıcı, A. (2012). Geleneksel şiirden türküye dönüşümün yaratıcı ve aktarıcısı olarak Âşık Veysel’in kültürel mirasa katkısı, Milli Folklor, 24(93), 101-111.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (10. bs.). Ankara: Seçkin Yayıncılık. Yıldırım, C. (2018). Âşık Veysel - biyografi. Ankara: Gece Kitaplığı.