ÖMER SIDKI’NIN MÜKEMMEL KAVÂİD-İ LİSÂN-I OSMÂNÎ ADLI DİL BİLGİSİ KİTABI HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 249 - 271, 25.06.2024

Merve Denduş , Metin Demirci

https://doi.org/10.32321/cutad.1423243

Öz

Mülazım-ı evvel Ömer Sıdkı’nın Mükemmel Kavâid-i Lisan-ı Osmânî adlı eseri, 1315/1896 yılında Mekteb-i Rüşdiyye-i Bahriye’de öğrencilere eğitim amaçlı okutulması için yazılmıştır. 150 sayfa olarak basılmış olan birinci kitabın içeriği geniştir. Kitapta Osmanlı lisanının sarfına yani dil bilgisine dair konular oldukça detaylı ve bir o kadar da sade bir üslupla anlatılmıştır. Yazarın bu eseri yazmasındaki amacı Türk dil bilgisini detaylı olarak askerî okullarda okuyan öğrencilere öğretmektir. Bu çalışmayla, eserin Türk dilinin tarihi gelişimi içindeki yeri tespit edilecek, dil öğretimi inceleme sahası için de önemli bir kaynak eser tanıtılmış olacaktır. Bu çalışmada önce Ömer Sıdkı hakkında bulunabildiği kadar bilgi verilmiş daha sonra yazarın diğer eserleri tanıtılmıştır. Hakkında fazla bir bilgiye ulaşılamayan yazarın incelenen bu eserinden başka iki eserinin olduğu bilinmektedir. Bunlardan biri Mükemmel Kavâ’id-i Lisân-ı Osmânî: Nahiv 2. Kitap diğeri ise Mükemmel Osmânlı Lisânı adlı eserleridir. Ardından Ömer Sıdkı’nın Mükemmel Kavâid-i Lisan-ı Osmânî adlı eseri içerik ve işleniş yönünden ele alınmıştır. Askerî rüştiyelerde okutulmak üzere yazılan eserin otuz bir dersten oluştuğu görülmektedir. Çalışmada her bir bölümde hangi konunun ele alındığı, nasıl tanımlandığı ve nasıl bir sınıflandırma yapıldığı gösterilmiştir aynı zamanda döneminde yazılan diğer dil bilgisi kitapları, yazarları ve yaklaşımlarıyla ilgili yer yer karşılaştırmalar yapılmıştır. Bu çalışmada zaman zaman Ömer Sıdkı’nın dil bilgisi öğretimi ile ilgili yaklaşımlarının verilmesinin yanı sıra hangi konuları değinmediği de ortaya konmuştur. Eserde yazarın önce konuyu tanımladığı sonra sınıflandırdığı ve örnekler verdiği tespit edilmiştir. Her bir dersin sonunda ilgili bölümle ilgili sualler oluşturduğu belirlenmiştir. Ömer Sıdkı’nın eserin sonunda tahlil-i ibare adı altında örnek çözümlemelere yer verdiği görülmektedir. Ömer Sıdkı, Mükemmel Kavâid-i Lisân-ı Osmânî adlı eserinde bilinenden bilinmeyene, yakından uzağa, kolaydan zora, parçadan bütüne doğru bir yaklaşımla dil bilgisi konularını vermeye çalışmıştır. Eserde kullanılan terim ve sınıflandırmalarının daha önce ve döneminde yazılan dil bilgisi kitaplarıyla uygunluk gösterdiği ancak zaman zaman yazarın farklı terimler de kullandığı belirtilmiştir. Çalışmanın sonuç kısmında bütün bu çıkarımlar maddeler halinde verilerek genel bir sonuca ulaşılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mükemmel Kavâid-i Lisân-ı Osmânî, Ömer Sıdkı, Türkçe Dil Bilgisi, Askerî Rüştiyeler, Gramer Terimleri

Etik Beyan

Makale için etik izin gerekmemektedir.

AN EVALUATION OF OMER SIDKI'S EXCELLENT GRAMMAR BOOK CALLED KAVAID-I LISÂN-I OSMANI

Öz

Mülazım-ı Evvel Ömer Sıdkı's work titled Mükemmel Kavâid-i Lisan-ı Osmânî was written in 1315/1896 to be taught to students at Mekteb-i Rüşdiyye-i Bahriye for educational purposes. The content of the first book, published in 150 pages, is extensive. In the book, topics related to the grammar of the Ottoman language are explained in detail and in a simple style. The author's purpose in writing this work is to teach Turkish grammar in detail to students studying in military schools. With this study, the place of the work in the historical development of the Turkish language will be determined and an important reference work for the field of language teaching will be introduced. First, as much information as possible about Ömer Sıdkı was given, and then the author's other works were introduced. It is known that the author, about whom not much information can be found, has two other works other than this work examined. One of these is his works titled Mükemmel Kavâ'id-i Lisân-ı Osmânî: Nahiv 2nd Book and the other is Mükemmel Lisân-ı Osmânî. Then, Ömer Sıdkı's work titled Mükemmel Kavâid-i Lisan-ı Osmânî was discussed in terms of content and processing. It is seen that the work, written to be taught in military junior high schools, consists of thirty-one lessons. In the study, it was shown which topic was discussed in each chapter, how it was defined and what kind of classification was made, and at the same time, comparisons were made with other grammar books, authors and approaches written in the period. In this study, in addition to giving Ömer Sıdkı's approaches to grammar teaching from time to time, it is also revealed which topics he does not mention. It has been noticed that in the work, the author first defines the subject, then classifies it and gives examples. It was noticed that at the end of each lesson, questions related to the relevant section were created. It is seen that Ömer Sıdkı included sample analyzes under the name of 'analiz-i phrase' at the end of the work. Ömer Sıdkı, in his work titled Mükkemel Kavâid-i Lisân-ı Osmânî, tried to explain grammar topics with an approach from the known to the unknown, from near to far, from easy to difficult, from part to whole. It has been stated that the terms and classifications used in the work are compatible with the grammar books written before and during the period, but from time to time the author uses different terms. In the conclusion part of the study, all these inferences were given in items and an attempt was made to reach a general conclusion.

Anahtar Kelimeler

Magnificent Grammar of Ottoman Turkish, Ömer Sıdkı, Turkish Grammar, Regulation of the Ministry of Education, Foreign Schools, Grammatical Terms

Kaynakça

• Demirci, M. (2017). Ahmet Rasim amelî ve nazarî ta’lim-i lisȃn-ı Osmânî. Adana: Karahan Kitabevi.
• Denduş, M. (2019). Ömer Sıdkı'nın mükemmel kavâid-i lisân-ı Osmânî adlı dil bilgisi kitabı (metin- inceleme- dizin-sözlük). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı, Kahramanmaraş.
• Elhabib Abdalla, S. G. (2016). Tanzimat döneminde kullanılan gramer terimleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, İstanbul.
• Ercilasun, A. B. (2004). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergin, M. (2013). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım.
• Karabacak, E. (2002). Bergamalı Kadri müyessiretü’l-ulûm. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Maksudoğlu, M. (1990). Arapça dil bilgisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Ömer Sıdkı (1315). Mükemmel kavâ’id-i lisân-ı Osmânî. İstanbul: Asır Matbaası.
• Özçam, Ç. (1997). Türkiye Türkçesi ile ilgili gramer çalışmaları bibliyografya denemesi. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 110, 121-163.
• Sağol, G., Şahin, E. ve Yıldız, N. (2004). Ahmet Cevat Emre Türkçe sarf ve nahiv eski lisân-ı Osmânî sarf ve nahiv. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Toparlı, R. Çögenli, S. ve Yanık, N. H. (1999). El-kavaninü’l-külliyye li-zabti’l- lügat’t-Türkiye. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Toparlı, R. ve Ilgın, A. (2006). Mehmet Sadık Üss-i Lisan-ı Türkî. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
• URL1, AKARTÜRK, K. (22/12/2021). Kitâbü cevâhiri’n-nahv fî-Lugâti’t-Türk dil bilgisi. Erişim tarihi: 7.12.2023, Erişim Linki: https://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/kitabu-cevahiri-n-nahv-fi-lugati-t-turk#:~:text=K%C4%B0T%C3%82B%C3%9C%20CEV%C3%82H%C4%B0R%C4%B0'N%2DNAHV%20F%C3%8E%20LUG%C3%82T%C4%B0'T%2DT%C3%9CRK&text=K%C3%A2%C5%9Fgarl%C4%B1%20Mahmud'un%20XI.%20y%C3%BCzy%C4%B1l,'%C3%BCn%2018.%20sayfas%C4%B1nda%20zikredilmektedir
• Usta, H. İ. (1993). Türk gramer tarihinde kavâid kitaplarının yeri. Türkoloji Dergisi, 11(1), s. 283-299.