Kentsel Ulaşım Sorunlarını Karikatürler Üzerinden Okumak: Eski Tas Eski Hamam mı?

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 3, 69 - 92, 30.07.2024

Levent Demirelli Ülke Evrim Uysal

Öz

Bu çalışma, kentsel ulaşım sorunlarını tarihsel bir perspektifle incelemeyi amaçlamaktadır. Kentsel ulaşım alanındaki sorunların tespiti ve bunların ne ölçüde çözüldüğünün tarihsel süreçte soruşturulması amacıyla istatistiki verilerden, bilimsel çalışmalardan ve araştırmalardan ve kurumlarca oluşturulan araştırma raporlarından faydalanılabileceği gibi incelenecek dönemi betimleyen roman, öykü, seyahatnâme veya şiir gibi edebi kaynaklardan ve resim, heykel, sinema gibi diğer sanat dallarınca oluşturulan eserlerden de yararlanmak mümkündür. Bununla birlikte, bu eserler ancak belli bir kesitini veya anını betimledikleri dönem hakkında uzun soluklu ve kapsamlı bir panorama sunamaz ve çoğu zaman tek başlarına birer veri kaynağı olarak kabul edilemez. Bilimsel araştırmalar dışında kalan kaynaklardan faydalanmanın önemi düşünüldüğünde, belli aralıklarla yayımlanan gazete ve dergilerin ve bu yayınlardaki içeriğin, dönemsel bir kesit sunan eserlere nazaran daha güvenilir ve sistematik veriler sunduğu görülmektedir. Bu çerçevede, çalışmada belli aralıklarla çıkan mizah dergilerinde yayımlanan karikatürlerden yararlanılmıştır. Çalışma kapsamında 1933-1967 yılları arasında yayımlanan Akbaba dergisi taranmış, kentsel ulaşıma dair karikatürler fotoğraflanarak kaydedilmiştir. Taranan karikatürler içerik analizine tâbi tutulmuştur. Bu doğrultuda, yayımlandıkları yıl da esas alınmak suretiyle her bir fotoğraf, biri kentsel ulaşımda kullanılan taşıtları, diğeri ise kentsel ulaşımda yaşanan sorunları kapsayan iki ayrı kod grubu oluşturularak kodlanmıştır. Böylece analize dâhil edilen her bir karikatürün kentsel ulaşıma dair hangi sorun ya da sorunları, hangi taşıtlar temelinde ifade ettiği saptanmıştır. Çözümleme sonucunda, Türkiye’de yıllar içerisinde kentsel ulaşımda kullanılan taşıtların değiştiği, fakat kentsel ulaşımda yurttaşların yaşadığı sıkışıklık, kuralsızlık, altyapı/üstyapı yetersizliği, kadınların maruz kaldığı taciz gibi sorunların sabit kaldığı, dolayısıyla kentsel ulaşım alanındaki sorunların devam ettiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

kentsel ulaşım, karikatür, toplu taşıma, ulaşım sorunları

Kaynakça

• Balcıoğlu, S. (1987). Cumhuriyet Dönemi Türk Karikatürü (1923-1983). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Brown, J. D. (2010). “A stereotype, wrapped in a Cliché, inside a caricature: Russian foreign policy and orientalism”. Politics, 30(3), 149-159.
• Chenut, H. (2012). “Anti-feminist caricature in France: politics, satire and public opinion, 1890–1914”. Modern & Contemporary France, 20(4), 437-452.
• Clayer, N., A. Popovic ve T. Zarcone (2012). “1870-1876 Osmanlı Hiciv Basınında İstanbul” (çev. F. Korkmaz ve H. Köse). İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 11, 41-55.
• Demm, E. (1993). “Propaganda and caricature in the First World War”. Journal of Contemporary History, 28(1), 163-192.
• Demirelli, L. (2018). Türkiye’deki Kentsel Ulaşım Politikasının Yapısalcı Analizi (1946-1980). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Deniz, D. (2017). “Politik karikatürlerde kadının temsili: 1950 seçimleri ve nesneleştirilen kadın”. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 490-511.
• Dokgöz, D. (2004) “Karikatür ve Popüler Kültür Soruşturması”. Eğitim, Popüler Kültür ve Gençlik, 5(57).
• Erdem, M. (2007). Kültür, Siyaset ve Karikatür: Temsil. Güç ve Direniş. Uluslararası Medya ve Siyaset Sempozyumu, Medya ve Siyaset. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
• Firat, T. E. (2014). “Caricature as a social opposition tool: Caricatures of Gezi Park”. Humanities and Social Sciences Review, 3(3), 139-149.
• Hunt, T. L. (2003). Defining John Bull: political caricature and national identity in late Georgian England. London: Routledge.
• Ilıcalı, M. (2014). İstanbul Halkı İçin Ulaşım-Trafik Anketi, https://ww4.ticaret.edu.tr/ulastirma/wp-content/uploads/sites/85/2016/05/%C4%B0stanbul-Halk-Anketi.pdf (09/12/2022).
• Kar, İ. (1999). Karikatür Sanatı. Ankara: TC Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Keleş, H. (2013). Mizah Dergilerinde Erken Cumhuriyet Dönemi Kenti. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Krippendorff, K. (2004). Content Analysis: An Introduction to Its Methodology. CA: Sage.
• Mazid, B. E. M. (2008). “Cowboy and misanthrope: a critical (discourse) analysis of Bush and bin Laden cartoons”. Discourse & Communication, 2(4), 433-457.
• Neumann, W. (2003). Social Research Methods: Qualitative and Quantitative Approaches. Boston: Alyn and Bacon.
• Özçakı, M. (2017). “Caricaturing the Concept of Urban Transformation”. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 6(36), 2185-2208.
• Parry, K. (2020). Quantitative Analysis of the Visual. The SAGE Handbook of Visual Research Methods (Ed. L. Pauwels, D. Mannay). California: Sage, 353-366.
• Rich, P. ve G. De Los Reyes (1996). “Mexican caricature and the politics of popular culture”. Journal of Popular Culture, 30(1), 133-145.
• Slater, D. (1998). Analysing cultural objects: Content analysis and semiotics. Researching Society and Culture (Ed. C. Seale). London: Sage, 233–244.
• Stepchenkova, S. ve Zhan, F. (2013). “Visual destination images of Peru: Comparative content analysis of DMO and user-generated photography”. Tourism Management, 36, 590-601.
• Streicher, L. H. (1967). “On a theory of political caricature”. Comparative Studies in Society and History, 9(4), 427-445.
• Şahin, Z. B. (2019). “Karikatür ve İfade Özgürlüğü”. OPUS International Journal of Society Researches, 10(17), 2208-2244.
• Şenyapılı, Ö. (2003). Neyi, neden, nasıl anlatıyor karikatür kim, niye çiziyor!? Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı. Taylor, D. F. (2018). The Politics of Parody: A Literary History of Caricature, 1760-1830. New Haven: Yale University Press.
• Tekeli, İ. (2010). İstanbul Kent İçi Ulaşımının Gelişimi (1927-1985). İstanbul ve Ankara İçin Kent İçi Ulaşım Tarihi Yazıları (Ed. Ö. Taner), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tural, E. (2017). “12 Eylül 1980 Askeri Darbesinin Karikatür Üzerinden Analizi: Gırgır Dergisi Örneği”. TESAM Akademi Dergisi, 4(2), 35-66.
• Wigginton, S. (2005). “Character or caricature: Representations of blackness in Dominican social science textbooks”. Race Ethnicity and Education, 8(2), 191-211.
• Yetim, F. ve S. B. Akkoyunlu (2017). “Türk Modernleşmesine Erken Cumhuriyet Dönemi Basınında Karikatür Üzerinden Bir Bakış”. Tarih ve Gelecek Dergisi, 3(3), 77-96.