Büyükşehir Belediyelerinin Uluslararası Göç Süreci Politikaları

Yıl 2025, Cilt: 34 Sayı: 3, 1 - 38, 25.07.2025

Hicran Hamza Çelikyay , Kubra Yuksel

Öz

Türkiye, yer aldığı coğrafi konum ve çevresinde gelişen iç karışıklıklar, savaş ve diğer krizler nedeniyle önceleri transit bir ülke konumunda iken son dönemlerde hem transit hem de hedef ülke konumuna gelmiştir. Özellikle 2011 yılında başlayan Suriye Krizi ile hedef ülke konumu pekişmiş ve yoğun kitlesel göç ile karşılaşmıştır. Bu yoğun göç, “açık kapı” politikası ile plansız bir şekilde göçmenlerin geçici barınma merkezlerinden kentlere yerleşmeleri ile sonuçlanmıştır. 2011 yılı ve sonrasında göçmenler, geçici barınma merkezlerinden kentlere geçiş yapmıştır. Dolayısıyla kentlerde ilk temas noktaları yerel yönetimler, büyük oranda ise belediyeler olmuştur. Belediyeler, geçen süreçte göçmenlerle ilgili hizmetlerde başat role sahip olmuştur. Bu yeni durum karşısında yerel göç politikalarına duyulan ihtiyaç artmış, ancak 4 Nisan 2013 tarihinde kabul edilen 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) başta olmak üzere birçok temel göç politika belgelerinde yerel yönetimlere doğrudan bir sorumluluk verilmemiştir. 5393 Sayılı Belediye Kanunu da net olarak görev tanımı yapmamakta hatta kendi içinde çelişkiler barındırmaktadır.
Bu bağlamda, yerel yönetimlerin yeni kentsel göçlerle farklı bir forma bürünen kent mültecileri karşısında yeni yasal, kurumsal ve idari düzenlemelere ihtiyaç duyacağı öngörülmektedir. Suriye göçünden 13 yıl sonra ve özellikle Afganistan’dan gelen yeni göçlerle karşı karşıya kalan belediyelerin yetki ve sorumlulukları göç politikalarının uygulanması noktasında hala tam netlik kazanamamıştır. Bu çalışmada, Büyükşehir Belediyelerinin (BŞB) göçmenlere yönelik politikaları faaliyet raporları üzerinden analiz edilmiştir. Çalışma kapsamını Göç İdaresi Başkanlığı (GİB) verileri temel alınarak 7 coğrafi bölgeden seçilen Suriye kitlesel göçünden en çok etkilenen 7 Büyükşehir Belediyesi (Gaziantep, İstanbul, İzmir, Konya, Mersin, Samsun ve Van) oluşturmaktadır. Büyükşehir Belediyelerinin 2019-2023 dönemi faaliyet raporları nitel araştırma tekniği kullanılarak içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. Nitel analiz için MAXQDA nitel analiz programı kullanılmıştır. Çalışmada, belediyelerin kullandıkları kavramlar farklılık gösterdiğinden kapsayıcı bir inceleme için göç, göçmen, mülteci, sığınmacı, yerinden edilmiş ve Suriye kavramları ile tarama gerçekleştirilmiştir.
Sonuç olarak, BŞB’lerin Suriye krizi sonrası kitlesel göç akınından etkilendiği, belediyelerin göç politikalarının hem yöntem olarak hem de uygulamada farklılık gösterdiği, kurumsal yapılarının göçmenlere yönelik faaliyetleri gerçekleştirmede her belediyede kendi dinamikleri çerçevesinde şekillendiği, 2013 yılı sonrası özellikle YUKK’ta açıkça belirtilmesine rağmen faaliyet raporlarında göçmen, mülteci, sığınmacı gibi kavramların birinin yerine seçilerek kullanıldığı, hizmetlerin yasal dayanağı konusunda genel bir açıklama getirilmediği görülmektedir. Belediyelerin kimlere hizmet vereceği ya da göçmenlere hizmet verip veremeyeceği mevzuatta belirsiz iken bu durum incelenen kentlerde birbirinden çok farklı uygulandığı görülmüştür. Belediyeler yeni hemşerilerine hitap ederken mülteci, sığınmacı, göçmen terimlerinden birin veya birkaçını aynı anda kullanabilmektedirler. Belediyeler, göçmenlere hizmetlerinde pragmatik ve verimlilik odaklı stratejileri daha fazla izlemek zorunda kalarak kent sınırları içerisinde hem yerli halkın hem de göçmenlerin artan sorunlarıyla mücadele edebilmek için yeni yaklaşımlar denemek ve çözümler aramak zorunda kalmışlardır. Bu konuda sınır kentlerin karşılaştığı sorunlar ile transit özelliği taşıyan kentler farklı sorunlarla mücadele etmektedir. Diğer yandan, göç olgusunun iyi yönetilmediğinde kentsel güvenliği ve toplumsal huzuru tehlikeye atacak boyuta gelebileceği öngörülmektedir. Yerel hizmetlerin belirli bir standartta olması, kentler arasında uyumun sağlanması ve belirli bir oranda etkinlik ve verimliliğin hedeflenmesi için belediyelere rehberlik edecek ve çalışmaları belirli bir standarda taşıyacak politikaların geliştirilmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Belediyelerin Göç Politikaları , Büyükşehir Belediyeleri , Faaliyet Raporları , Suriye Krizi

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Kaynakça

• Beyaz Gazete (2018). Eğitimde Gaziantep Model’iyle Okullu Oldular, https://www.dailymotion.com/video/x6fongb, 2018.
• Danış, D. ve Sert, D. (2019). “Göçü Yerelden Yönetmek”. Saha (6), 24-31.
• Doğan, N., Süleymanoğlu Kürüm, R., Bekaroğlu, E. A., & Cin, M., (2021). İstanbul Göç Araştırması 2020. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi.
• Erdoğan, M. (2017). Kopuştan “Uyum”a Kent Mültecı̇lerı̇ Suriyeli Mültecileri ve Belediyelerin Süreç Yönetimi: İstanbul Örneği, İstanbul: MBB Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları. ISBN 978-605-83293-4-8.
• Erginli, B. E. ve Akdoğan, I. (2024). Belediyelerde Göç Veri Yönetimi ve Veriye Dayalı Karar Alma Politika Raporu, RESLOG ve TESEV. ISBN 978-91-531-1126-9. https://www.reslogproject.org/wp-content/raporlar/belediyelerde-goc-veri-yonetimi-ve-veriye-dayali-karar-alma-tesev.pdf (01.02.2025).
• Göç Araştırmaları Derneği (GAR), https://gocarastirmalaridernegi.org/tr/ (10.01.2025).
• Gaziantep BŞB, Açık Veri Portalı, https://acikveri.gaziantep.bel.tr/eu/dataset/gaziantep-buyuksehir-belediyesi-faaliyet-raporu (01.02.2025)
• Göç İdaresi Başkanlığı (2021). Geçici Korumaya Ait Kayıt İşlemleri, https://www.goc.gov.tr/ (01.02.2025).
• Göç İdaresi Başkanlığı (2025). Geçici Koruma Sayıları, https://www.goc.gov.tr/gecici-koruma5638 (01.02.2025).
• Güncel Gazete, “Gaziantep Büyükşehir Türkiye’ye Model Oldu”, https://www.guncelgazete.com/gundem/gaziantep-buyuksehir-turkiyeye-model-oldu-10088 (01.02.2025).
• Hamza Celikyay, H. ve Kucukakbulut, E. (2025). Kentsel Göç Politikaları ve Belediyelerin Sorumlulukları: Yasal, Kurumsal ve İdari Düzlemde Bir Değerlendirme. Cumhuriyetin 100.yılında yerel yönetimler içinde. (Ed. A. Kavas ve H. Olgun). Ankara: İdealkent Yayınları.
• İBB, Faaliyet Raporları, https://ibb.istanbul/ibb/faaliyet-raporlari/ (05.01.2025).
• İçişleri Bakanlığı (2018). Ulusal Eylem Planı (2018-2023), https://www.goc.gov.tr/kurumlar/goc.gov.tr/Yayinlar/UYUM-STRATEJI/Uyum-Strateji-Belgesi-ve-Ulusal-Eylem-Plani.pdf (10.01.2025).
• İzmir BŞB, Kurumsal, https://www.izmir.bel.tr/tr/Dokumanlar/23/43 (05.01.2025). Konya BŞB, Faaliyet Raporları, https://www.konya.bel.tr/birim/strateji-fon-ve-hibeler-sube-mudurlugu/faaliyet-raporu (05.01.2025).
• Maltaş Erol, A., ve Görmez, K. (2021). “Yürünebilirliğin Kentsel Dirence Etkisi: Eskişehir Karapınar Mahallesi Örneği”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(2), 441-459.
• Mersin BŞB, Dökümanlar, https://www.mersin.bel.tr/dokumanlar/mbb-faaliyet-raporlari (05.01.2025)
• Mülteciler Derneği (2024). Türkiye’deki Suriyeli Sayısı Haziran 2024, https://multeciler.org.tr/turkiyedeki-suriyeli-sayisi-haziran-2024/ (05.01.2025).
• Sağır, H., ve Koç, S. (2025). “Türkiye’de Dış Göç ve Kentsel Yönetişim: Uyum Süreçleri, Sosyal Dinamikler ve Yönetim Politikaları”. Çağdaş Yerel Yönetimler, 34(1), 33-82.
• Samsun BŞB, Faaliyet Raporları, https://samsun.bel.tr/icerik/faaliyet-raporlari (05.01.2025).
• Saraçoğlu, H. (2023). “Göç Yönetimi Politikalarının Şekillenmesinde Yerel Yönetimler ve Stk’lar Arasındaki İşbirliğinin Etkisi: Van İli Özelinde Analiz”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(16), 170-185.
• TBMM (1961). Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Cenevre Sözleşmesi, https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/KM__/d00/c002/km__00002024ss0053.pdf (10.01.2025).
• T.C. BM Cenevre Ofisi Nezdinde Daimi Temsilciliği, “Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK - UNHCR) 29.01.2019”, https://cenevreofisi-dt.mfa.gov.tr/Mission/ShowInfoNote/353727 (10.01.2025). UNHRC (2025). Mülteci Kimdir?, https://www.unhcr.org/about-unhcr/who-we-protect/refugees (10.01.2025).
• Uzun, Ş. (2024). “Cumhuriyetin İkinci Yüzyılına Girerken Türkiye’de Göç, Değişen Demografi ve Göç Yönetimi”. Çağdaş Yerel Yönetimler, 33(1), 1-32.
• Van BŞB, Kurumsal Raporlar, https://van.bel.tr/Strateji.html (15.01.2025).
• 5393 Sayılı Kanun (2005). Belediye Kanunu, http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5393.pdf (15.01.2025).
• 6458 Sayılı Kanun (2013). Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) www.mevzuat.gov.tr (18.01.2025).
• https://webdosya.csb.gov.tr./db/habitat/haberler/bm-habitat--8230-54330-20210817155232.pdf (08.01.2025).
• https://sehirplanlama.ibb.istanbul/vizyon-2050/ (02.02.2025).