The first Academy of Sciences in the Islamic Cultural History: The Bait al-Hikmah

Yıl 2013, Cilt: 16 Sayı: 42 (17-06-2013), 57 - 77, 17.06.2013

Gazi Erdem

Öz

The term of Abbasid Caliph Me’mun was one of the brightest periods of the history of Islamic civilization. The Baitu’l-Hikmah, which was the most important institution of that term holds title of to be the first academy of sciences of the Muslim world. The topic of this article is the Baitu’l-Hikmah as the first academy of sciences in the Islamic cultural history. It played a crucial role in the development of sciences such as astronomy, medicine, mathematics, physics and philosophy in the early period of Islamic history. After summarizing the works which had been done by Muslims before the establishment of the Baitu’l-Hikmah regarding sciences, we dealt with the establisment of the institution, significant scientists who worked there and works which were produced there. More interestingly, we tried to evaluate its mission and functions and its effects on the Muslim world as an exemplary academy. At the end, we tried to draw some conclusions

Anahtar Kelimeler

The Baitu’l-Hikmah, History of Sciences in Islamic World, Caliph Me’mun

İslam Kültür Tarihinin İlk İlimler Akademisi Beytü’l-Hikme

Öz

Abbasi halifelerinden olan Me’mun’un dönemi, İslam medeniyet tarihinin en parlak dönemlerinden birisidir. Söz konusu dönemin en önemli kurumu ise, İslam kültür tarihinde ilk ilimler akademisi olarak adlandırılabilecek olan ‘Beytü’l Hikme’dir. Bu makalede, İslam tarihinin erken dönemlerinde, felsefe, mantık, matematik, astronomi ve tıp gibi ilim dallarının İslam âlemine girmesi ve bu ilim dallarının doğduğu bölgeleri de etkileyecek kadar gelişmesine önemli katkı sağlayan Beytü’l Hikme ele alınmaktadır. Beytü’l Hikme’nin kuruluşundan önce fen ve felsefe bilimlerinde Müslümanlar tarafından yapılan çalışmalar özetlendikten sonra, enstitü veya akademi olarak adlandırdığımız Beytü’l Hikme’nin kuruluşu, orada çalışma yapan meşhur ilim adamları ve eserleri üzerinde durulmuştur. Daha dikkat çekici olabileceği düşüncesiyle de söz konusu kurumun ifa ettiği misyon ve İslam dünyasının değişik bölgelerinde daha sonra ortaya çıkan ilim müesseselerine etkisi ayrı bir başlık altında vurgulanmış ve ulaşılan bazı düşünceler sonuç kısmında paylaşılmıştır

Anahtar Kelimeler

Beytü’l Hikme, İslam ilim tarihi, İslam dünyasında bilimler, Me’mun

Kaynakça

• • Adıvar, Adnan (1969). Tarih Boyunca İlim ve Din. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• • Altınay, Ahmed Refik (1328). Büyük Tarih-i Umûmî, İstanbul: Agop Matyosyan Matbaası.
• • Ataullah, Hızır Ahmed (Tarihsiz). Beytü’l-Hikme fî Asri’l-Abbasiyyîn. Kahire: Daru’l Fikri’l Arabi.
• • Avcı, Casim (1997). İslam-Bizans İlişkileri (M. 610-847). Bursa: Uludağ Üniver- sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi.
• • Bammat, Haydar (1975) İslam’ın Çehresi (Trc. Giritli, Osman Fehmi). İstanbul: Sancak Yay.
• • Barthold, W. - Köprülü, M. Fuad (1973). İslam Medeniyeti Tarihi. Ankara: Diya- net İşleri Başkanlığı Yay.
• • Bozkurt, Nahide (2002). Mu’tezilenin Altın Çağı Me’mun Dönemi. Ankara: An- kara Okulu Yay.
• • Brockelmann, Carl (1988). Tarihu’ş-Şu’ubi’l-İslamiyye (Trc. Nebiyye Emin Faris – Münir el-Ba’lebekkî) Beyrut: Daru’l Ilm Li’l-Melayin.
• • Çelebi, Ahmet (1976). İslamda Eğitim Öğretim Tarihi (Trc. Ali Yardım). İstanbul: Damla Yay.
• • Dağ, Mehmet – Hıfzırrahman, R. Öymen (1974). İslam Eğitim Tarihi. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
• • Demirci, Mustafa (1996). Beytü’l-Hikme. İstanbul: İnsan Yay.
• • Durant, Will İslam Medeniyeti (Tarihsiz). (Trc. Bahaddin, Orhan). İstanbul: Ter- cüman 1001 Temel Eser Yay.
• • Ed-Dineverî, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim (1930). Kitab-ü Uyûni’l- Ahbar. Kahire: Daru’l Kütübi’l Mısriyye.
• • El-Bağdadî, Ebu Bekir Ahmed b. Ali el-Hatib Tarihu Bağdat. Beyrut: Daru’l Kütübi’l Arabi.
• • El-Kıftî, Cemalüddin Ebu’l-Hasan Ali b. Yusuf. Tarihu’l-Hukemâ. Bağdat: Mektebetü’l Müsenna.
• • Emin, Ahmed (1933). Duha’l-İslam. Beyrut: Daru’l Kütübi’l Arabi.
• • Emir Ali, Seyyid (1329). Musavver Tarih-i İslam (Trc. M. Rauf). İstanbul: Kanaat Matbaası.
• • Gibb, Hamilton A.R. (1991). İslam Medeniyeti Üzerine Araştırmalar (Trc. Ko- misyon). İstanbul: Endülüs Yayınları.
• • Gürkan, Ahmet (1997). İslam Kültürünün Garbı Medenileştirmesi. İstanbul: Ak- çağ Yay.
• • Hamidullah, Muhammed (1965). İslam’a Giriş (Tercüme: Kemal Kuşçu). İstan- bul: Nur Yay.
• • Hasan, Hasan İbrahim (1985). İslam Tarihi (Terc. İsmail Yiğit – Sadrettin Gü- müş). İstanbul: Kayıhan Yay.
• • Hitti, Philip K. (1980). Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi (Trc. Salih Tuğ). İstanbul: Boğaziçi Yay.
• • Holt, P. M.- Lambton, Ann K. S.- Lewis, Bernard (1989). İslam Tarihi Kültür ve Medeniyeti (Tsh. Hikmet Tekin). İstanbul: Hikmet Yay.
• • Hudari Bey, Muhammed (1366). Muhadaratü Tarihi’l-Ümemi’l-İslamiyye. Mısır: İstikamet Kitabevi.
• • İbn Cülcül, Ebu Davud Süleyman b. Hasan (1955). Tabakatü’l-Etıbba ve’l- Hukema (Thk. Fuad Seyyid). Kahire: Matbaatü Ma’hedi’l İlmi.
• • İbn Ebi Usaybia, Ahmed b. Kasım. Uyunü’l-Enbâ’ fi Tabakati’l-Etıbba (Thk. Ni- zar Rıza). Beyrut: Mektebetü’l Hayat.
• • İbn Nedim, Muhammed b. Ebi Yakub (1988). Kitabu’l-Fihrist. Beyrut: Daru’l Mesirah.
• • Kaya, Mahmut (1992). “Beytülhikme”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 6.
• • Kayaoğlu, İsmet (1994). İslam Kurumları Tarihi II. Konya: Selçuk Üniversitesi Yay.
• • Makdisi, George (1981). The Rise of Colleges: Isntitutions of Learning in Islam and the West, Edinburgh: Edinburgh University Yay.
• • Nasr, Seyyid Hüseyin (1987). Science and Civilization in Islam. Lahore: Shuail Academy Yay.
• • O’leary, De Lacy (1959). İslam Düşüncesi ve Tarihteki Yeri (Trc. Hüseyin G. Yurdaydın, Yaşar Kutluay). Ankara: Ankara Üniversitesi, İlâhiyat Fakültesi Yay.
• • Öztürk, Levent (1998). İslam Toplumunda Hıristiyanlar. İstanbul: İz Yay.
• • Rifaî, Ahmed Ferid (1927) Asru’l-Me’mun, Kahire: Kütübü’l Mısriyye.
• • Sami, Şemseddin (1302). Medeniyet-i İslamiyye. İstanbul: Mihran Matbaası.
• • Şesen, Ramazan (1979). “İslam Dünyasındaki İlk Tercüme Faaliyetlerine Umumi Bir Bakış”. İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi. C.II, Cüz 3-4.
• • Von Grunebaum, G. E. (1980). “The Sources of Islamic Civilization”, The Camb- ridge History of Islam (Editörler: P. M. Holt, Ann K. S. Lambton, Bernard Le- wis.). Londra & New York: Cambridge University Press. C. 2/B.
• • Watt, W. Montgomery (1998). The Formative Period of Islamic Thought. Oxford: Oxford Üniversitesi Yay.
• • Wells, H. G. (1972 ). Kısa Dünya Tarihi (Trc. Ziya İshan). İstanbul: Varlık Yay.
• • Yıldız, Hakkı Dursun (1987). Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi. İstanbul: Çağ Yay.
• • Yıldız, Hakkı Dursun “Abbasiler” TDV İslam Ansiklopedisi. C. 1.
• • Yurdaydın, Hüseyin G. (1982). İslam Tarihi Dersleri. Ankara: Ankara Üniversite- si İlâhiyat Fakültesi Yay.
• • Zehebi, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed (1982). Siyer-i A’lami’n-Nübelâ (Thk. Şuayb el-Arnavut). Beyrut: Müessesetü’r Risale.
• • Zeydan, Corci (1966). İslam Medeniyeti Tarihi (Trc. Zeki Megamiz). İstanbul: Üçdal Neşriyat.